شعار سال: با افزایش جمعیت مسلمانان در جهان و تحولاتی که در این کشورها رخ داده، برند حلال در سال‌های اخیر بسیار مطرح شده و دامنه آن به سفر، غذا و بسیاری دیگر از جنبه‌های زندگی نیز کشیده شده است. در همین راستا بسیاری از فعالان کسب و کار تلاش کرده‌اند تا این موضوعات را به صنعت تبدیل کنند و از سودآوری آن برای اقتصادهای خود و صادرات انواع کالا و خدمات به سایر کشورهای اسلامی یا مسلمان جهان استفاده کنند؛ موضوعی که شاید انتظار می‌رود در کشورهای اسلامی با توفیق بیشتری همراه باشد. اما «گزارش وضعیت اقتصاد اسلامی جهان» که سالانه منتشر می‌شود، ضمن بررسی وضعیت گردشگری حلال در کشورهای مختلف دنیا نشان می‌دهد ایران به‌عنوان یکی از کشورهای اسلامی دنیا، از لیست کشورهای برتر گردشگری حلال خارج شده است. این درحالی است که در گزارش سال قبل، ایران رتبه هفتم را در میان مقاصد برتر گردشگری حلال در اختیار داشت. درهمین حال، کشوری مانند عربستان از رتبه دهم به رتبه ششم صعود کرده و امارات نیز رتبه دوم را دارد. همچنین ایران با ۲/ ۷ میلیارد دلار یکی از بازار‌های مهم گردشگری حلال در گزارش سال گذشته بود که این میزان اکنون ۴/ ۷ میلیارد دلار اعلام شده است.

بازار‌های گردشگری حلال

براساس این گزارش، افزایش تعداد گردشگران مسلمان در بازارهای سفر مسلمان از سال ۲۰۱۴ حدود ۱۰ میلیارد دلار رشد کرد و در سال ۲۰۱۶ به ۱۶۹ میلیارد دلار رسید. سال گذشته این صنعت شاهد رشد ۸/ ۱۱ درصدی بود که تقریبا دوبرابر میزان رشد بازار سفر جهانی بود. انتظار می‌رود میزان مخارج مسلمانان در سفرهای خروجی هر ساله ۹ درصد رشد کند تا در سال ۲۰۲۲ به سطح ۲۸۳ میلیارد دلار برسد. اما در حالی که مقاصد برتر حلال در میان کشورهایی با اکثریت مسلمان را مالزی، امارات متحده عربی و ترکیه تشکیل می‌دهند، در کشورهایی با اقلیت مسلمان از اسپانیا گرفته تا نیوزیلند نیز سرمایه‌گذاری‌هایی درخصوص سفر حلال صورت گرفته است. در این گزارش همچنین به سبقت گرفتن مالزی از امارات نسبت به سال قبل و تلاش‌های ترکیه درخصوص رونق گردشگری حلال اشاره شده و صعود ۴ پله‌ای اندونزی نیز در این فهرست مورد توجه قرار گرفته است.

افزون بر این موارد، براساس این گزارش، کشورهای تونس و تایلند وارد ۱۰ کشور مهم شده‌اند و این در حالی است که ایران، لبنان و عمان از جمع ۱۰ کشور برتر گردشگری حلال خارج شده‌اند. در این میان و درشرایطی که سفر منطقه‌ای، حوزه مهمی در رشد توریسم محسوب می‌شود، اندونزی یک پیمان سفر حلال جهانی راه‌اندازی کرده که توریسم را به خصوص در منطقه آسه‌آن تقویت کرده است. ترکیه نیز در زمینه گردشگری حلال مقصد مهمی محسوب می‌شود و اقدامات خوبی در زمینه گردشگری مسلمانان انجام داده است. میزان محبوبیت ترکیه در عید فطر سال ۲۰۱۷ مشخص شد که در طول آن هتل‌های سنتی کمتر از ظرفیتشان پر شدند و این در حالی بود که هتل‌های دارای برند حلال به خصوص تفریحگاه‌های ساحلی کاملا رزرو شدند. با توجه به تقاضای مصرف‌کننده در ۶۰ هتل حلال این کشور، هتلداران ترکیه‌ای شروع به متنوع کردن خدمات خود از گردشگری سنتی به تمرکز بر این بخش نوظهور کرده‌اند. چنین مواردی نشان‌دهنده جذابیت اقتصادی سفرهای حلال در آینده است و همانند سایر بخش‌های اقتصاد اسلامی، استارت‌آپ‌هایی در این زمینه در حال شکل‌گیری هستند.

ارزش اقتصادی سفرهای حلال

براساس گزارش وضعیت اقتصاد اسلامی جهان، اندازه بازار سفرهای حلال در سال ۲۰۱۶ به ۱۶۹ میلیارد دلار می‌رسید و ۸/ ۱۱ درصد از مخارج جهانی سفر و گردشگری را تشکیل می‌داد. افزون بر این پتانسیل اندازه بازار این نوع سفر بسیار بیش از این ارزیابی و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۲ به ۲۸۳ میلیارد دلار برسد و ۱۴ درصد از مخارج جهانی سفر و گردشگری را تشکیل دهد. این میزان رشد به معنای این است که در فاصله سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۱۶ هر سال نه درصد افزایش یافته است. همچنین در این گزارش، بازار مسلمانان جهان با سایر نقاط دنیا مقایسه شده است. بازار مسلمانان که ۱۶۹میلیارد دلار برآورد می‌شود، پس از چین با ۱۷۹ میلیارد دلار در رده دوم قرار دارد. بازار سفر ایالات متحده نیز ۱۵۳، آلمان ۱۱۴، بریتانیا ۸۳ و روسیه ۶۶ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. حدود ۷۴ درصد معادل ۳/ ۱۲۴ میلیارد دلار از کل مخارج مسلمانان در سال ۲۰۱۶ از کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی و ۲۶ درصد معادل ۷/ ۴۴ میلیارد دلار از آن از کشورهای غیرعضو سازمان همکاری اسلامی بوده است.

در زمینه گردشگری حلال به ترتیب کشورهای مالزی، امارات متحده عربی، ترکیه، اندونزی، تایلند، عربستان سعودی، تونس، مالدیو، قطر و اردن بیشترین توسعه‌یافتگی اقتصاد اسلامی را برای سفر مسلمانان دارند. مخارج منطقه‌ای در سال ۲۰۱۶ در این بازار نشان می‌دهد کشورهای عضو همکاری خلیج فارس در منطقه خاورمیانه به ۷/ ۶۰ میلیارد دلار می‌رسید؛ این در حالی بود که این میزان برای سایر کشورهای خاورمیانه ۳/ ۲۹ میلیارد دلار، برای شرق آسیا ۱/ ۲۳ میلیارد دلار، برای اروپای غربی ۲/ ۱۷ میلیارد دلار، برای آسیای مرکزی ۸/ ۱۱ میلیارد دلار، برای اروپای شرقی ۲/ ۹ میلیارد دلار، برای آفریقای جنوب صحرا ۳/ ۸ میلیارد دلار، برای آسیای جنوبی ۳/ ۵ میلیارد دلار، برای آمریکای شمالی ۳/ ۳میلیارد دلار و برای سایر مناطق ۹/ ۰ میلیارد دلار بوده است. بیشترین اندازه بازار در مخارج گردشگری مسلمانان در سال ۲۰۱۶ به ترتیب متعلق به عربستان سعودی با ۴/ ۲۰ میلیارد دلار، امارات متحده عربی با ۸/ ۱۵ میلیارد دلار، قطر با ۴/ ۱۲میلیارد دلار، اندونزی با ۷/ ۹ میلیارد دلار و کویت با ۶/ ۹ میلیارد دلار هستند. میزان مخارج ایران نیز ۴/ ۷ میلیارد دلار برآورد شده است.

رتبه‌بندی کشورها

در بخش رتبه‌بندی کشورهای گردشگری حلال هرچند مالزی بالاترین رتبه را در مجموع به خود اختصاص داده اما توجه به زیرشاخص‌ها گویای نکات دیگری نیز هست. برای مثال در زیرشاخص امتیاز سفرهای داخلی مسلمانان، یعنی ایجادکنندگان عرضه نسبت به اندازه کشور، امارات متحده عربی در صدر جدول قرار دارد و پس از آن مالزی، تایلند، قطر و ترکیه قرار دارند. از نظر اکوسیستم دوستدار سفرهای حلال، یعنی کیفیت تلاش حکمرانی در این خصوص، مالزی و ترکیه مشترکا در صدر قرار گرفته و پس از آنها اندونزی قرار گرفته است. در زمینه آگاهی از صنعت سفرهای حلال، یعنی تعداد مقالات منتشر شده و رویدادهای برگزار شده در این خصوص، نیز بیشترین امتیاز مختص امارات متحده عربی است و پس از آن مالزی، عربستان سعودی و ترکیه و اندونزی جای گرفته‌اند. بیشترین امتیاز بخش اجتماعی، یعنی مشارکت بخش سفر در اشتغال، نیز ابتدا متعلق به مالدیو است و پس از این کشور، اردن، تایلند، مالزی و قطر واقع شده‌اند. از نظر رتبه‌بندی اقتصاد اسلامی جهان نیز مالزی رتبه اول را در اختیار دارد، امارات متحده عربی دوم و عربستان سعودی در جایگاه سوم قرار گرفته است.

فرصت‌ها و تهدیدها

در بخش فرصت‌های بازار گردشگری حلال، ظهور ایران به‌عنوان یک مقصد، معرفی سفرهای ماجراجویانه، معرفی بسته‌های سفر برای رمضان، اکوتوریسم، سفرهای تجربی، غذای حلال و تفریحگاه‌های ساحلی حلال، متنوع‌سازی توریسم در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به دلیل سقوط قیمت نفت، افزایش کنفرانس‌های سفر حلال، معرفی مقاصد شورای همکاری خلیج فارس به‌عنوان مقاصدی خانوادگی، ارائه گواهی‌نامه‌های حلال برای کسب‌و‌کارهای اقامتی از جمله فرصت‌های گسترش بازار حلال به شمار ‌می‌روند. از جمله معضلات این صنعت نیز آگاهی محدود در مورد این صنعت در کشورهای عضو همکاری اسلامی، برندسازی ضعیف، نوظهور بودن این بازار، نبود معیارهای استاندارد یک‌شکل و نیز محدودیت سفرهای اتباع ایالات متحده ذکر شده‌اند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار 4 دی 96، کد مطلب: 3331164، www.donya-e-eqtesad.com