شعارسال:شاید سهراب سپهری، اولین کسی باشد که راهی برای کاهش آلودگی‌‌ هوا یافته است: «جای مردان سیاست بنشانید درخت، تا هوا تازه شود». این روزها بسیاری از مردان سیاست به دنبال راهی هستند تا بتوانند اندکی از آلودگی هوا بکاهند و راه نفس مردم را باز کنند.

تعطیلی مدارس، اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل، گسترش دایره طرح ترافیک و ... از جمله راهکارهای دولت مردان برای کاهش این آلودگی بوده‌ است که به رغم گذشته دیگر نتوانسته حتی اندکی از میزان آلاینده‌های موجود در هوای تهران بکاهد. گویی آلودگی محکم‌تر از گذشته تهران را در زمستان در آغوش گرفته و قصد رفتن ندارد. اما دلیل این پایداری آلودگی علی رغم اعمال این محدودیت‌ها چیست؟

نزدیک به یک هفته است که هوای تهران آلوده است و رسیدن آن به وضعیت قرمز سبب تعطیلی مدارس تهران شده است. در این مدت اما تنها چیزی که توانسته تهرانی‌ها را از این شرایط حتی برای ساعاتی نجات دهد، باد و باران‌های پراکنده بوده که با وجود آن وزش باد و بارندگی در تهران توانست از میزان آلاینده‌های موجود در جو بکاهد اما نمودارها و نقشه‌های کنترل کیفیت مناطق بیست و دو گانه شهر تهران در ساعت‌های اولیه وزش باد و بارندگی حکایت از آن داشتند که باز هم هوای 4 منطقه از جمله بازار تهران، شهر ری، شادآباد و منطقه 21 آلوده برای افراد حساس بوده است. با این حال اما تهران باز هم در روزهای بعد با مشکل آلودگی هوا مواجه بود و هست. تصاویری که از تهران پنهان در دود همچنان نیز در صفحات اجتماعی منتشر می‌شود مبین این ادعا است که آلودگی هوا در سال 96 بیش از سال گذشته مهمان تهرانی‌ها بوده است، تهرانی که همانند سال‌های پیش با اعمال محدودیت‌های ترافیکی و تعطیلی مدارس چشم امید به شرایط بهتری بسته بود اما چیزی جز آلودگی پایدار نصیبش نشد. اما چه عواملی سبب پایداری و سماجت هرچه بیشتر آلودگی هوا در تهران و کلانشهرهای ایران شده است؟

آلودگی سال 96 با 5 سال گذشته فرق دارد

احد وظیفه، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور در این باره به «ابتکار» می‌گوید: منشاء آلودگی هوا فعالیت‌های انسانی است و ربطی به طبیعت ندارد چرا که طبیعت آلودگی تولید نمی‌کند و آلودگی توسط انسان‌ها و در محیط‌هایی که آنها در آن زندگی می‌کند به وجود می‌آید. آلودگی هوا معمولا در شرایط پایدار صورت می‌گیرد. در شرایطی که فعل و انفعالات جوی به گونه‌ای است که جریانات صعودی وجود ندارد. به عبارتی اگر ما آلودگی تولید می‌کنیم نه در راستای افق و نه در راستای قائم پخش نمی‌شود و در همان منطقه باقی می‌ماند چرا که اولا سرعت باد کم است و هم جریانات صعودی بسیار ضعیف است.

اما جریانات صعودی به چه معنی است؟ او می‌گوید: وقتی بخاری را روشن می‌کنید دود آن به سمت بالا حرکت می‌کند و این حرکت رو به بالای دود بخاری نشان‌دهنده آن است که دود گرم و سبک‌تر از هوای اطراف است، بنابراین مثل بادکنکی که داخل آب انداخته می‌شود کف آب نمی‌ماند و به بالای می‌آید. ولی در شرایط پایدار این گونه نیست و دود به جای اینکه به بالا برود در افق پخش می‌شود. این وضعیت خاصیت پایداری و وارونگی هوا است. معمولا هوای سرد در زمستان که در سطوح پایین قرار گرفته‌اند در طول روز به اندازه‌ای گرم نمی‌شود تا به هوای گرمی که در سطوح بالا قرار گرفته بپیوندد. در این شرایط حتی اگر اتومبیل‌ها فعالیت نکنند و ترافیک کمتر باشند، همان فعالیت اندک خودروها نیز منشاء آلودگی خواهد بود. در نتیجه چون هم پخش قائم و افقی آلودگی‌ها در شرایط وخیم و وضعیت قرمز آلودگی هوا وجود ندارد و هم فعالیت وسایل حمل و نقل به صفر نمی‌رسد آلودگی هوا همچنان پایدار می‌ماند.

وظیفه در پاسخ به این سوال که چرا پایداری آلودگی هوا در سال 96 نسبت به سال‌های گذشته بیشتر بوده، می‌گوید: آلودگی هوا تک عاملی نیستند اما به صراحت می‌توان گفت که هیچ عاملی به غیر از عوامل انسانی باعث آلودگی هوا نشده است. وضعیت امسال با وضعیت 5 سال پیش بسیار متفاوت است. تعداد ساختمان‌ها در محیط شهری و ساکنان شهر در 5 تا 10 سال گذشته افزایش داشته است. بخش دیگری از علت آلودگی هوا به کیفیت سوخت اتومبیل‌ها باز می‌گردد که البته سازمان‌های متولی از جمله محیط‌زیست مدعی هستند که کیفیت بزنین مصرفی را به استاندارد رسانده‌اند. در نتیجه مهم‌ترین عامل نوع موتورهایی که این سوخت را مصرف می‌کنند، هستند. خودروهایی که امروز در خیابان‌های ایران رفت و آمد می‌کنند در 100 کیلومتر 7 یا 8 لیتر می‌سوزانند و آلاینده بیشتری را به محیط اطراف منتقل می‌کنند. خودروهای دیزلی که بیشتر در شب در خیابان تهران رفت‌ و آمد می‌کنند، مخزن آلودگی هستند.

ضمن اینکه تهران شهری شیب‌دار است و کامیون‌هایی که از پایین شهر به شمال شهر حرکت می‌کنند تا بار سنگین خود را منتقل کنند سوخت بیشتری را مصرف می‌کنند. موتورسیکلت‌ها یکی از مهم‌ترین منابع تولید آلاینده‌ها در ایران محسوب می‌شوند که در روزهای بحرانی محدودیتی برای آنها قائل نمی‌شوند. فعالیت‌های ساختمانی و کارخانه‌ها نیز از عوامل دیگر آلودگی هستند. سوخت گازی منازل نیز گرچه نسبت به سوخت‌های سنگین‌تر آلایندگی کمتری دارد ولی باز هم آلایندگی ایجاد می‌کند و کربن دی‌اکسید تولید می‌کند. آلاینده‌هایی که از سوختن گاز در منازل تولید می‌شود سهم کمتری به نسبت سوخت موتورسیکلت و خودروهای فرسوده دارند. درست است که در بالای شهر تهران کمتر خودروی فسوده دیده می‌شود اما در شهرکهای اقماری شهر تهران خودروهای فرسوده بسیار دیده می‌شود.

کاهش آلودگی بدون تخلیه آن انتظاری غیر معقول است

با تمام این تفاسیر اما مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور می‌گوید: حتی با وجود محدودیت‌ها و اعمال سیاست‌ها برای کاهش آلودگی هوا تا زمانی که تخلیه آلودگی صورت نگیرد از میزان آلاینده‌ها در هوا کاسته نمی‌شود و اگر هم به کاهش آن کمک کند به ندرت و در طولانی مدت امکان‌پذیر است.

96 رکورد زد

با این حال اما پیش‌بینی‌ها از وضعیت جوی در تهران و سایر کلانشهرهای ایران حکایت از آن دارند که به احتمال زیاد روزهای باقی‌مانده از زمستان 96 با آلودگی هوا همراه خواهند بود، زمستانی که به نسبت سال‌های گذشته آلودگی بیشتری داشته‌اند. وظیفه می‌گوید: روند آلودگی هوا در سایر کلانشهرهای ایران روبه فزونی است و تعداد روزهایی که آلاینده‌های موجود در هوا از غلظت بالایی برخوردار بوده‌اند نسبت به سال گذشته بیشتر بوده است. تبریز، اصفهان، مشهد و ... به این دلیل که در موقعیت مشابه جغرافیایی قرار ندارند و تراکم جمعیت متفاوتی دارند با میزان متفاوتی از آلاینده در جو روبه‌رو هستند اما آلودگی هوا در تمام آنها روندی صعودی بوده است. تعداد روزهای آلودگی هوا در اصفهان کم‌تر از روزهای آلوده در تهران نبوده است و حتی گاهی میزان غلظت آلاینده‌ در هوای اصفهان از تهران بدتر است. امسال حتی شاهد آن بودیم که مدارس چند روزی در تبریز و ارومیه به دلیل آلودگی هوا تعطیل شدند و در اراک و مشهد نیز این وضعیت صادق است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت سلامت نیوز،تاریخ انتشار21بهمن 96،کدخبر: 237376، www.salamatnews.com