شعارسال: عباس تقویان، استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) درباره آسیب شناسی پژوهش‌های قرآنی اظهار کرد: یک آسیب و بحث همه‌گیر در غالب پژوهش‌ها؛ تقلب در ارائه آثار علمی است که در همه پژوهش‌ها به طور عام زمینه‌های آن وجود دارد و پژوهش‌های قرآنی نیز از این آسیب در امان نیستند. در سایر پژوهش‌ها متاسفانه اگر بحث تقلب در آثار علمی مطرح است، در پژوهش‌های قرآنی اگر بیشتر نباشد کمتر نیست.

وی ادامه داد: به طور خاص اگر در زمینه آسیب شناسی پژوهش‌های قرآنی بخواهیم صحبت کنیم، طبعا به خاطر کمیت‌گرایی که در سنوات اخیر در محیط‌های علمی و دانشگاهی و حتی رشته‌های علوم قرآنی اتفاق افتاده، موجب شده زمینه‌ای برای افرادی که صرفا به دنبال کسب مدرک هستند فراهم شود. از این منظر نیز بستر پژوهش درباره مسائل و موضوعات قرآنی بسیار گسترده است و منابع هم فراوان در این حوزه وجود دارد، به طوری که شاید بتوان ادعا کرد کثرت وجود منابع در این رشته‌ها، به گونه‌ای است که هر کس می‌تواند با مراجعه به چند منبع و اقتباس پاره‌ای از مطالب به پژوهش بپردازد و یک مقاله و حتی کتابی فراهم کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) به ۲ جنبه در بحث آسیب شناسی پژوهش اشاره و عنوان کرد: آسیب‌های پژوهشی دو جنبه فردی شامل انگیزه درونی و اخلاقی و جنبه بیرونی و وجوه بیرونی و عوامل و علت‌هایی که به این جنبه مربوط می‌شود، دارد، همچنین بحث آماده بودن زمینه برای تحقیق هم مطرح است.

وی به ارزیابی میزان اثرگذاری و کارکردگرایی پژوهش‌های علوم قرآنی نسبت به سال‌های گذشته پرداخت و با اشاره به اینکه نیاز به هم‌گرایی میان نهاد‌های علمی و سازمان‌ها و مراکز داریم، گفت: خوشبختانه کارکردگرایی پژوهش‌های قرانی مقداری نسبت به گذشته بهتر و بیشتر شده، اما کافی نیست. باید یک نیازسنجی واقع‌بینانه انجام شود و سازمان‌ها و نهاد‌های اجرایی ارزیابی از مسائل و مشکلات مبتلابه خود داشته باشند و اینکه به چه نوع پژوهش‌ها در حوزه علوم قرآنی نیاز دارند. واقعیت امر این است که تعامل خوبی میان نهاد‌های متولی امور اجرایی در بحث قرآن و فعالیت‌های قرآنی و پژوهش‌های حوزوی و دانشگاهی وجود ندارد.

تقویان افزود: پژوهش‌ها در بعد مباحث نظری و بنیادی برجسته‌تر و بیشتر نسبت به تحقیقات و پژوهش‌های عینی بوده است. البته اگر در مقام مقایسه بر بیاییم اکنون در مقایسه با ۱۰ سال گذشته حوزه کاربردی و عمل‌گرایی تحقیقات و پژوهش‌های قرآنی بیشتر شده است.

فقدان مرکزی برای ارتباط مراکز پژوهشی و مراکز اجرایی

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) با اشاره به ارزیابی ایده‌های عملیاتی از سوی مرکزی رابط میان مراکز علمی و اجرایی گفت: یک خلایی میان مراکز آموزشی و پژوهشی و مراکز اجرایی، عملیاتی و ستادی وجود دارد و حلقه مفقوده‌ای است و آن هم «فقدان یک مرکز ارتباط دهنده» میان این دو بخش است. در واقع فقدان مدیریت واحد در حوزه فعالیت‌های پژوهشی قرآن که بتواند ارتباطی میان این دو بخش ایجاد کند، مشکل اصلی است.

وی جزیره‌ای عمل کردن مراکز پژوهشی را مشکل و آسیب دیگر در پژوهش‌های قرآنی دانست و افزود: جزیره‌ای عمل کردن مراکز پژوهشی آسیب‌زا است، غالبا دیده می‌شود این مراکز فارغ از اینکه پژوهش و تحقیقی که قصد انجام آن را دارند، در مرکز و نهاد علمی دیگری انجام شده است یا نه و کار پژوهشی آن‌ها موازی‌کاری خواهد بود یا خیر، به انجام پژوهشی می‌پردازند که بعد مشخص می‌شود نهاد و مرکز دیگری همان پژوهش را حتی در ابعاد گسترده‌تر و دقیق‌تر انجام داده و یا در دست انجام دارد. اگر یک نهاد متولی وجود داشته باشد که هماهنگ کننده فعالیت‌های پژوهشی مراکز مختلف باشد، از موازی کاری‌ها جلوگیری می‌شود.

ارائه جنبه‌های نو و ابتکاری رساله‌های دکتری در قالب کرسی نظریه‌پردازی

استادیار دانشگاه امام صادق (ع) همچنین با اشاره به وضعیت نظریه‌پردازی در دانشگاه‌ها و فعالیت دانشگاهیان علوم قرآنی در این عرصه، عنوان کرد: نظریه‌پردازی در هر یک از حیطه‌ها و رشته‌های علمی کار ساده‌ای نیست و به‌تبع علوم قرآنی هم همین‌طور است. به نظر می‌آید باید به مقاطع تحصیلات تکمیلی به ویژه مقطع دکتری در کشور اهمیت بیشتری در این زمینه داده شود. باید در کنار تحقیقات دانشجو در دوره دکتری بحث نظریه پردازی را به عنوان یکی از ابعاد ایجاد ابتکار در پژوهش‌های دکتری در نظر گرفت. در واقع دانشجویان دکتری ملزم شوند رساله خود را با رویکرد ارائه نظریه جدید تنظیم و تدوین کنند. متاسفانه این رویکرد در هیچ‌یک از دانشگاه‌ها وجود ندارد و نکات بدیع و ابتکاری پژوهشی در اغلب رساله‌های دکتری کمتر دیده می‌شود.

وی با ارائه راهکاری در همین زمینه افزود: راهکار عملیاتی این است که هر دانشجویی در مقطع دکتری ملزم شود پیش از دفاع از رساله خود، یک نشست علمی با رویکرد نظریه‌پردازی برگزار کند، البته در برخی دانشگاه‌ها نشست‌هایی تحت عنوان «سمینار» برگزار می‌شود و دانشجو موظف است یک تا دو سمینار پیش از دفاع خود برگزار کند که متفاوت از ارائه نظریه است. اگر بخواهیم به موضوع کرسی‌های نظریه‌پردازی در دانشگاه‌ها نگاه عملیاتی داشته باشیم، نقطه عطف آن همین‌جا است و این مسئله غیر از آن سمینار‌ها است. یک نشست علمی ویژه تحت عنوان ارائه جنبه‌های ابتکاری و نویی که دانشجو در پژوهش خود ارائه کرده، برگزار و این ابتکارات به نقد و بررسی گذاشته شود. در این صورت کم‌کم بحث نظریه‌پردازی در همه علوم از جمله پژوهش‌های قرآنی نهادینه می‌شود. دانشگاه‌های ما این آمادگی را در مقاطع تحصیلات تکمیلی دارند.

فقدان مدیریت علمی کافی و در محاق بودن نظریه‌پردازی‌

تقویان گفت: در بحث آسیب‌شناسی پژوهش‌های علوم قرآنی باید گفت: نه سرفصل‌ها مشکلی دارد و نه پژوهش‌ها، مهم‌ترین مسئله مشکل مدیریتی است و اگر یک نهاد متولی و هماهنگ کننده فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه‌های ما باشد می‌توان مشکلات را سامان داد. فقدان مدیریت علمی کافی باعث شده بحث نظریه‌پردازی‌ها فعلا در محاق قرار بگیرد.

این استاد دانشگاه در پایان گفت: در مجموع جزیره‌ای عمل کردن مراکز پژوهشی و فقدان مدیریت واحد و نیز عدم اولویت‌بندی در پژوهش‌های قرآنی، مهم‌ترین آسیب‌ها در پژوهش‌های قرآنی است. اولویت‌های پژوهشی مد نظر نیست و در بیشتر موارد پژوهش‌هایی انجام می‌شود که در اولویت‌های درجه دو و سه است و نگاه نمی‌کنند کشور به چه چیز‌هایی نیاز دارد. مسئله دیگر رویکرد نظری و تئوری در پژوهش‌های قرآنی و عدم رویکرد کاربردی است.

وی افزود: باید بتوانیم از پژوهش‌های قرآنی نظام اجرایی سازمان اسلامی را استخراج کنیم و در همه مباحث سیاست اسلامی، اقتصاد اسلامی، روانشناسی اسلامی، فلسفه اسلامی، تاریخ اسلامی، حقوق اسلامی، جامعه شناسی اسلامی و تعلیم و تربیت اسلامی و ... کار کنیم. این امر نیازمند نگاه تلفیقی و رویکرد میان رشته‌ای نسبت به علوم انسانی و اسلامی است و اینکه علوم میان رشته‌ای قرآن را مبنای فهم سایر علوم انسانی قرار دهیم و بتوان از قرآن علوم انسانی اسلامی را استخراج کرد.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری قرآن، تاریخ انتشار: 2اسفند1396، کدخبر: 3686981: www.ikna.ir