شعارسال: در هفته های اخیر رکس تیرلسون وزیر خارجه آمریکا سفر پنج روزه ای را به منطقه داشت و کشورهای اردن، ترکیه، مصر،کویت و لبنان از جمله مقصدهای سفر وی بودند. نکته قابل توجه این بود که سرزمین های اشغالی در برنامه سفر تیلرسون جایی نداشت. اما در میان کشورهایی که در مسیر ماموریت این دیپلمات آمریکایی قرار داشتند، ترکیه بیش از همه دارای اهمیت بود که بدون شک می توان یکی از دلایل اهمیت آن را تحولات میدانی در شمال سوریه و عملیات شاخه زیتون دانست.

گفته شده است دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با رکس تیلرسون، در مجتمع ریاست جمهوری "بش‌تپه" آنکارا حدود 3 ساعت و 15 دقیقه به طول انجامیده و عمده مباحث گفت و گوی دو جانبه آنها درباره تحولات منطقه‌ای به ویژه سوریه و عراق، مبارزه با تروریسم و همچنین روابط دو جانبه بوده است. بنابر اعلام مقامات ترک، در این دیدار تمامی اولویت‌ها و انتظارات ترکیه به ویژه در سوریه و عراق به وضوح به طرف آمریکایی منتقل شده است.

استرداد نشدن فتح الله گولن به ترکیه که به ادعای آنکارا مغز متفکر کودتا سال 2016 بود، محاکمه محمد هاکان آتیلا معاون امور بین الملل هالک بانک ترکیه، دستگیری رضا ضراب تاجر ایرانی تبار ترکیه ای، کیفرخواست 15 تن از محافظان شخصی اردوغان توسط واشنگتن، توازن سازی ترکیه با روسیه در قبال آمریکا پس از تحولات سوریه؛ همگی از مواردی هستند که روابط ترکیه و واشنگتن را به ظاهر دچار خدشه کرده اند. اما انگار قصه عفرین و کردها قرار است به شکل دیگری روابط این دو کشور را مدیریت کند چرا که ظواهر امر نشان می دهد این دو عضو ناتو در قبال مسئله کردهای سوریه و حمله به خاک یک کشور مستقل تمایل دارند به نتایج مثبتی برسند و به نوعی بازی را به سود دو جانبه تبدیل کنند تا بتوانند هر دو به اهداف منفعت جویانه خود دست پیدا کنند.

این در حالی است که در طی چند ماه اخیر، این دومین سفر وزیر خارجه آمریکا به ترکیه است. تقریبا از روزهای پایانی دولت اوباما تنش بین آنکارا و واشنگتن شکل گرفت و با روی کارآمدن دونالد ترامپ این موضوع عمیق تر شد و دو کشور مواضع تند و سختی را در برابر یکدیگر اتخاذ کردند. با وجود تمام این مسائل، این سوال پیش می آید که چرا تیلرسون پس از این حجم از تنش و اختلاف موجود در قبال بحران سوریه و به خصوص مسئله کردها تصمیم به دیدار دوباره با اردوغان را در دستور کار خود قرار داده است؟

شاخه زیتونی که صلحی در پی آن نیست

پس از شکست داعش در سوریه، جنگ و درگیری جدیدی در شمال غرب این کشور تحت عنوان عملیات شاخه زیتون آغاز شد و ترکیه به بهانه تامین امنیت مرز‌های خود به شمال سوریه یعنی منطقه «عفرین» حمله کرد؛ این در حالی است که نیروهای آمریکایی نیز در یکی دیگر از شهرهای کردنشین یعنی منبج مستقر شدند و به عنوان اهرم فشاری در تحولات میدانی از آن استفاده کردند.

آنکارا هدف عملیات شاخه زیتون را پاکسازی منطقۀ عفرین از وجود گروه‌هایی با محوریت پ.ک.ک اعلام کرده است و مقابله با شاخه سوری آن یعنی پ.ی.د و شاخه نظامی آن ی.پ.گ که نام خود را به "نیروهای دموکراتیک سوریه" تغییر داده را از جمله مهمترین خواسته های خود در این عملیات معرفی کرده است و در راه رسیدن به آن حتی از برخی گروه های تروریستی- تکفیری حمایت و پشتیبانی به عمل آورد.

این در حالی است که آمریکا با حمایت از کردهای سوریه از آنها به عنوان پیاده نظام خود در عرصه تحولات میدانی استفاده می کند تا به برگ برنده در پای میز مذاکره تبدیل شوند و به نوعی دست خالی از بازی سوریه خارج نشود اما حاصل بازی شروع شده در شمال ترکیه که به تقارن منافع ترکیه و آمریکا منتهی شده است چندان شیرین نیست و عملیاتی که از آن تحت عنوان شاخه زیتون یاد می شود نه تنها صلحی را به بار نمی آورد، بلکه زمینه درگیری و تنش را بیش از پیش فراهم می کند و بازی که در غائله کردستان عراق به ثمر ننشست را این بار باید در سوریه ای مشاهده کنیم که درد جنگ، فقر و ویرانی را تحمل می کند و دولت مرکزی سوریه مجبور است در هر نقطه از کشور با عده ای تروریست متجاوز وارد مبارزه شود، در نتیجه راهی که در شمال عراق به بن بست رسید این بار در سوریه دنبال می شود.

اختلاف نظری که در شمال غرب سوریه به تفاهم تبدیل شد

روابط سینوسی ترکیه و آمریکا به جایی رسیده که امروز در شمال غرب سوریه به نقطه نظر مشترک رسیده‌اند و واشنگتن تمایلی برای پایان بحران در سوریه ندارد و به قول برخی کارشناسان تجزیه و تشکیل یک دولت جدید در منطقه حتی در درازمدت جز اهداف اصلی آمریکا به شمار می‌رود. همین امر موجب شد آنکار از نمد درست شده جامه ای برای خود دست و پا کند چرا که حمله ترکیه به عفرین یک عملیات پیش دستانه بود تا از نقشه طراحی شده برای سوریه عقب نماند.

عاطف عبدالجواد استاد دانشگاه جرج واشنگتن درباره سفر رکس تیلرسون به ترکیه بیان کرده است: وی خواهد کوشید به ترکیه اطمینان دهد که همکاری آمریکا و کردها تهدیدی برای ترکیه نیست. این یعنی ترکیه و آمریکا کاملا دیپلماتیک در مورد خطوط مورد نظر با یکدیگر به توافق خواهند رسید و تا جایی که امکان دارد منافع یکدیگر را در شمال غرب سوریه به رسمیت می شناسند. آمریکا به دنبال برگ برنده جدید و پیاده نظامی سرسخت پس از داعش در منطقه است و از طرف دیگر ترکیه به بهانه تامین امنیت مرزها چند قدمی آن طرف تر پایگاه نظامی ایجاد می‌کند و گیت ورود به کشورش را چند صد کلیومتری جا به جا می کند. معامله ای خوبی است و سودی دو جانبه را در پی دارد. از طرفی دیگر آمریکا با ایجاد 10 پایگاه نظامی و با استقرار بیش از 2 هزار نیروی مسلح در شمال سوریه و در منطقه تحت تصرف گروه های کردی قصد خروج ندارد و با توجه به اختصاص 550 میلیون دلار از بودجه سال 2019 برای اقدامات حمایتی از گروه های کردی، به نظر می رسد تا مدت ها باید شاهد حضور آمریکا در منطقه بود.

زمانی تغذیه داعش و گروه های تروریستی دل مشغولی کشورهایی امثال آمریکا و ترکیه در سوریه بود تا با استفاده از آنها دولت قانونی و مشروع سوریه را سرنگون کنند اما در نیمه راه با اختلاف نظر شکل گرفته، آنکارا به سمت روسیه و ایران متمایل شد اما حالا مسئله کردهای سوریه نقطه وصل ترکیه و آمریکا شده است و این بار ایالات متحده از ترس تکرار دوباره اشتباه استراتژیک خود با در پیش گرفتن دیپلماسی سعی کرده است ترکیه را در این موضوع در جبهه خود نگه دارد و مانع از تشدید اختلافات شود بنابراین سفر دیپلمات آمریکایی نوعی اطمینان سازی برای آنکارا به منظور شناسایی منافع ترکیه بود بنابراین بازی در شمال سوریه در شرایط کنونی به یک بازی با حاصل جمع مثبت برای اتحاد آنکارا-واشنگتن تبدیل شده است تا اهداف بلند مدتشان را پیگیری کنند.

اما اقدامات ترکیه و ایالات متحده در عفرین در عین حال بازی خطرناکی نیز می تواند باشد به دلیل اینکه میدان سوریه یک بازیگر ندارد بلکه تجمیع منافع متعارض و متضادی است که هر کدام ساز خود را می زنند و به دنبال تثبیت مواضع خود از هیچ کوششی دریغ نمی کنند. در این میان می توان دو سناریو محتمل را برای پایان بازی در عفرین مطرح کرد: سناریو اول این است که آمریکا مانند حمایت از داعش دوباره رفیق نیمه راه ترکیه شود و در میانه میدان عفرین ترکیه را محدود کند که اگر این فرض عملی شود آنکارا تاوان سنگینی را پرداخت خواهد کرد و سناریو دوم را می‌توان این گونه طرح کرد که اگر دولت سوریه به کمک حامیان خود این بار نیز طرح آمریکا را نقش بر آب کند و به یک پیروزی دیگر دست یابد، اتحاد آنکارا-واشنگتن حداقل در معادلات منطقه دیگر کارکردی نخواهد داشت که این امر با توجه به درخواست کمک کردها از ارتش سوریه تا حدودی محتمل است، با این وجود باید منتظر روزهای آینده باشیم.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار: 12 اسفند 1396، کدخبر: 6450220، www.yjc.ir