جمعه ۳۱ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 April 19 
شعار سال: البته برپایی این طرح، امسال با اما و اگرهایی هم همراه بود. اعلام دیرهنگام برای ثبت‌نام کتابفروشان و عنوان شدن بازنگری در این طرح از سوی مسوولان، شائبه اجرا نشدنش در ماه‌های اخیر را قوت بخشیده بود، تا جایی که عده‌ای از اهالی نشر که معتقد بودند طرح‌های فصلی باعث ایجاد اثراتی مثبت در بازار کتاب و وضعیت سرانه مطالعه در جامعه می‌شود، طی نامه‌ای از معاون امورفرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواسته بودند تا عیدانه کتاب، امسال هم برگزار شود. این نگرانی با تغییر مدیریت خانه کتاب و تاکید مدیر جدید بر لزوم بازبینی این طرح افزایش یافت، هرچند سرانجام مجموعه مسوولان ارشاد و خانه کتاب با همه انتقادها و ایرادهایی که برخی منتقدان از این طرح داشتند تصمیم به اجرای آن گرفتند. طرح‌های حمایتی از کتاب با وجود موافقان، مخالفانی نیز دارد.
با اینکه این گروه نیز همانند موافقان بر این نکته تاکید می‌کنند که چنین طرح‌هایی موجب رونق‌های مقطعی در بازار کتاب می‌شود که به هر روی اقدامی مثبت است، به این موضوع نیز اشاره دارند که با توجه به محدودیت خرید کتاب تا سقف ۱۰۰هزار تومان با تخفیف ۲۰ درصد، برای هر فرد حداکثر ۲۰هزارتومان یارانه در نظر گرفته می‌شود که درد چندانی از علاقه‌مندان کتاب درمان نمی‌کند، حال آنکه با تجمیع مبالغ یارانه و به‌کار گرفتن آن در پروژه‌های کلان‌تر فرهنگی در زمینه مطالعه، مانند ساخت کتابخانههای عمومی یا تجهیز کتابخانههای مدارس، امکان بهره‌وری بیشتر و گسترده‌تر از این سرمایه فراهم می‌شد؛ یعنی همان اشکالی که بر یارانه‌های نقدی خانوار گرفته می‌شد و می‌شود. اما با توجه به اینکه مسوولان کمتر حاضر به قبول عواقب ناشی از لغو سیاست‌های به ظاهر حمایتگرانه کوتاه‌مدت (ولو زیان‌ده در دراز مدت) هستند، عموما تن به ادامه چنین طرح‌هایی می‌دهند. همان‌طور که در زمینه پرداخت یارانه‌های نقدی چنین فشاری منجر به ادامه آن شد در طرح‌های حمایتی کتاب نیز چنین فشاری را بر مسوولان جدید ارشاد و خانه کتاب می‌توان حس کرد.
از این گذشته، گروهی معتقدند اصولا سیاست‌های حمایتی دولت‌ها در زمینه‌های مختلف منجر به نوعی اتکای بی‌دلیل می‌شود که به جریان اصیل اقتصادی و فرهنگی لطمه می‌زند و بر این باورند که جامعه مترقی خود برای برطرف کردن نیازهایش اقدام می‌کند نه اینکه همواره چشم به دست دولت باشد، از این رو عنوان می‌کنند حکومت‌ها به جای وابسته کردن بیشتر، باید به صورت ریشه‌ای به فکر بالابردن انگیزه مطالعه و پرورش عادات مطالعه از طریق سیستم‌های آموزش رسمی در مدارس باشند. علاوه‌بر مخاطبان کتاب که نفعی محدود از این طرح می‌برند حتی برخی کتابفروشان نیز برپایی آن را چندان ثمربخش نمی‌دانند، زیرا از یکسو با توجه به محدود بودن منابع مالی، هر کتابفروش سهم مشخص و نسبتا ناچیزی از یارانه درنظر گرفته را می‌تواند به خود اختصاص دهد، از سوی دیگر برخی فروشندگان مدعی‌اند که این طرح در مجموع چندان به مشتریان سالانه آنها نمی‌افزاید بلکه تراکم خرید را تنها به زمانی محدود افزایش می‌دهد؛ استدلالی که برای برپایی نمایشگاه کتاب نیز آورده می‌شود.
تهدیدات و تغییرات
طرح «عیدانه کتاب» امسال با شعار «عیدی، کتاب هدیه دهیم» هشتمین گام از طرح‌های حمایتی کتاب از طریق کتابفروشی‌هاست و سومین عیدانه محسوب می‌شود. در مدت برپایی این طرح‌ها تا حد امکان با حفظ چارچوب‌های ساختاری تلاش شده، تغییراتی برای بهبود آن ایجاد شود ازجمله این تغییرات می‌توان به اختلاف روزهای برپایی این طرح در تهران و شهرستان‌ها اشاره کرد تا با افزایش زمان اختصاص‌یافته به شهرستان‌ها برخی کمبودها در مناطق کمتر توسعه‌یافته برطرف و امکانات با عدالت بیشتری توزیع شود و این‌چنین شد که در سومین طرح عیدانه کتاب ۵۴۹ کتابفروش در مراکز استان‌ها و ۱۶۶ کتابفروشی شهرستانی در آن مشارکت کردند. نیکنام حسین‌پور سرپرست خانه کتاب و عضو مجموعه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مسوول اجرای این طرح است درباره اهداف این تغییرات توضیح داده است: هدف اصلی از اجرای طرح‌های تخفیف فصلی تقویت کتابفروشیهای کوچک بود درحالی‌که کتابفروشیهای بزرگ و زنجیره‌ای یارانه را می‌بلعند؛ بنابراین امسال ثبت‌نام عیدانه با توجه به شروع ثبت‌نام از اواخر سال از شهرستان‌ها آغاز شد.
امسال طرح عیدانه تا ۱۲ فروردین به اتمام می‌رسد. سرپرست خانه کتاب اظهار کرد: کاهش زمان اجرای طرح نیز از دیگر مطالبات ناشران و کتابفروشان بود که اعمال شد؛ چراکه طولانی بودن طرح، با مشکلات مختلفی نظیر به اتمام رسیدن سقف یارانه تخصیص یافته به کتابفروشی‌ها و... همراه بود. حسین‌پور با بیان این مطلب که کوتاه شدن ایام برگزاری طرح به معنای کم شدن بودجه نیست، گفت: دو میلیارد تومان برای این دوره تخصیص داده شده که با هماهنگی معاونت فرهنگی احتمال افزایش آن وجود دارد.
کارنامه عیدانه‌ها
با نگاهی به طرح‌ها و نتایجی که تاکنون حاصل آمده، می‌توان به تاثیر نسبی این اقدام‌ها و مقایسه در هر دوره پرداخت. در نخستین دوره عیدانه کتاب که در بازه زمانی یک ماهه از ۱۵ اسفند ۹۴ تا ۱۵ فروردین ۹۵ در سطح کشور اجرا شد، ۴۳ میلیارد و ۷۵۲ میلیون و ۷۲۹ هزار و ۴۵ ریال کتاب با تخفیف هشت میلیارد و ۷۵۰ میلیون و ۵۴۵ هزار و ۸۰۵ ریال به فروش رفت. طرح عیدانه کتاب در ۳۱ استان و با مشارکت ۳۲۷ کتابفروشی دارای مجوز اجرا شد و در این مدت ۲۸۶ هزار و ۷۴۴ نسخه کتاب از سوی ۱۰۳ هزار و ۱۶۸ نفر خریداری شد. در دومین دوره عیدانه کتاب بر اساس آمار ارائه شده روی سایت موسسه خانه کتاب ۷۴۵ کتابفروشی در این طرح ثبت‌نام کرده‌اند که از این میان، ۵۷۷ کتابفروشی در مراکز استان‌ها و ۱۶۸ کتابفروشی در شهرستان مستقر هستند که این میزان در مقایسه با «عیدانه کتاب» دور اول که با مشارکت ۳۷۶ کتابفروشی برگزار شد، مشارکت دو برابری کتابفروشان را نشان می‌داد.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار 23 اسفند 96، شماره: 3366108
