فشار بر مردم راهحل بحران آب نیست
همچنین یکی دیگر از شواهد وضعیت نامطلوب نظام مدیریت آب کشور، ناهماهنگی و رها بودن شبکههای انتقال و توزیع آب کشاورزی است که موجب شده است تا اتلاف بالای آن جدی گرفته نشده و اقدامی سازمانیافته برای اصلاح آن نشود؛ بهطور مثال بهترین شبکههای انتقال و توزیع آب که شبکههای شرب شهری باشد، در شهری مانند تهران طبق اعلام مسئولان ۳۰ درصد تلفات دارد و نرخ تلفات آب در شبکههای روستایی و کشاورزی بهمراتب بدتر است. این درحالی است که در پارهای از مواقع از مردم درخواست میشود که برای عبور از تابستان، ۱۰ در مصرف آب صرفهجویی کنند؛ اما بهتر است مسئولان بهجای فشار بر مردم، به اقدامات خود در نوسازی شبکهها و کاستن از نرخ تلفات آن توجه داشته باشند.
نظام تخصیص آب به بهرهبرداران ایرادات فراوان دارد
سینیساز گفت: نظام تخصیص آب به بهرهبرداران توسط وزارت نیرو نیز ایرادات حقوقی و کارشناسی فراوانی دارد که تعدد بالای چاههای غیرمجاز و عجز وزارت نیرو در مدیریت آن شاهدی بر بیکفایتی و ناتوانی این وزارتخانه در مدیریت منابع آب است. مسلماً ادامه روند کنونی در کشور به بروز چالشهای اجتماعی و زیستمحیطی جدی در آیندهای نزدیک منجر خواهد شد.
لزوم شکلگیری نظام کارآمد مدیریت آب در بخش کشاورزی
وی با اشاره به اینکه شکلگیری نظام کارآمد مدیریت آب در بخش کشاورزی مستلزم اصلاحاتی در نظام مدیریت کنونی در ابعاد مختلف است و در شرایط کنونی برای فائق آمدن بر مسأله کمآبی در دشتهای کشور، اصلاح رویههای مدیریتی بیش از هر چیز اولویت دارد، ادامه داد: در بعد ساختاری، مدیریت آب کشاورزی گسسته بوده و وظایف و اختیارات مورد نیاز میان دو وزارتخانه نیرو و جهاد کشاورزی بهگونهای نامتوازن تقسیم شده است. ابزارهای قانونی و قاعدهگذاری در اختیار وزارتخانهای است که دغدغه تأمین امنیت غذایی کشور را ندارد و شأن وزارت جهاد کشاورزی بهعنوان متولی تولید و تأمین امنیت غذایی صرفاً به یک مدیر مزرعه تنزل پیدا کرده است. این کارشناس آب اذعان داشت: برای اصلاح ساختار مدیریت آب کشاورزی لازم است تا مطابق با تجربیات کشورهای پهناور و دارای جمعیت بالا (نظیر هند، برزیل، آرژانتین و...) وظایف و اختیارات مدیریت آب بخش کشاورزی را در ارگانی که متولی تولیدات کشاورزی است، بهصورت واحد تجمیع کرد و پسازآن بایستی ذیل آن ارگان متولی، مدیریت آب براساس حوضههای آبخیز تقسیمبندی شود. سینیساز اظهار داشت: برای اصلاح نظام مدیریت منابع آب کشور، ضرورت دارد تا ساختار اجرایی مدیریت بهصورت واحد درآمده و ذیل متولی تولید کشاورزی تعریف شود تا مدیر تولید تمامی ابزارها و اختیاراتی که برای ساماندهی و قاعدهگذاری بر تولید نیاز دارد، در اختیار داشته باشد. بنابراین بایستی وظایف و اختیارات مدیریت آب بخش کشاورزی از وزارت نیرو به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شود. وی افزود: در راستای اصلاح نظام معیوب تخصیص آب به بهرهبرداران، توصیه میشود تا الگوهای مدیریت مردمی و محلی در دشتهای کشور تدوین شود تا ضمن کاستن از گستره اقدامات اجرایی دولت، بتواند دولت را در سطحی کلان و در جایگاهی نظارتی، به پایش دقیق منابع آبهای سطحی و زیرزمینی هدایت کند. سینیساز اضافه کرد: در بُعد حقوقی و تقنینی ساماندهی نظام تخصیص آب، یکی از الزامات کشور «اصلاح قوانین» فعلی مرتبط با مدیریت آب در کشور است. قوانین کنونی، علیالخصوص «قانون توزیع عادلانه آب» منطق ضعیف و ناعادلانهای در مجاز یا غیرمجاز دانستن بهرهبرداری از آب دارد و ریشه آن، ازآنجا ناشی میشود که آب بهعنوان یک «کالای اقتصادی» دارای اصالت و هویت فرض شده که اختیار آن در دست دولت است. به گفته وی، نتیجه منطق ضعیف اشاره شده آن است که جامعه در تقابل منفی با دولت قرار میگیرد تا هرچه بیشتر و حتی بعضاً از راههای مخفیانه بتواند این کالای ارزشمند را تصاحب کند و در دیگر سو، دولت هم تمایل داشته باشد تا بدون آنکه نظارتی به نحوه مصرف بهرهبرداران داشته باشد، صرفاً به متقاضیان دارای تمکن مالی بیشتر مجوز مصرف دهد. این در حالی است که آب یک «منبع کمیاب اجتماعی» است که در همه بخشهای صنعتی و کشاورزی باید با آن تولید یا خدمتی به جامعه ارائه کرد و کالا یا خدمت تولیدشده بهازای مصرف هر واحد آب یا بهرهوری استفاده از آب بایستی اصالت بخشیده شود. سینیسازادامه داد: توجه به آبخیزداری، توسعه و احیای مراتع و گسترش کشت دیم در کشور بهمنظور استفاده حداکثری از نزولات جوی تا پیش از تبخیر شدن یکی دیگر از راهکارهایی است که کمبود فیزیکی آب در کشور را برطرف میکند. گفتنی است، وقوع مکرر سیل و آبگرفتگی در نقاط مختلف کشور نشان از باطل بودن ادعای بحران آب و وجود ظرفیت بالقوه بزرگی در آبخیزداری و کشاورزی دیم است. اما عوامل مختلفی بر سر راه تحقق راهکار فوق وجود دارد که مهمترین آن، ناکافی بودن بودجه دولتی و مزیتدار نبودن شرایط برای ورود بخش خصوصی است. وی گفت: بنابر نتایج مطالعات موسسه تحقیقات دیم وزارت جهاد کشاورزی، در کشور ظرفیت تولید غذا برای جمعیتی معادل با ۲۵۰ میلیون نفر بدون فشار بر منابع آب و تنها از طریق کشت دیم وجود دارد. همچنین طرحهای آبخیزداری بهدلیل ممانعت از تبخیر آب باران و ذخیرهسازی زیرسطحی روانآبها، بر بیلان آبخوانها میافزایند و تداوم این سیاست میتواند در دورهای ۱۰ ساله، حجم عمدهای از کسری ۱۱۰ میلیارد مترمکعبی ذخایر آبهای زیرزمینی را که طی ۵ دهه بهصورت تجمعی ایجاد شده است، جبران کند. این کارشناس آب افزود: اغلب اراضی مستعد برای انجام طرحهای آبخیزداری، مرتعداری و کشت دیم، اراضی ملی و منابع طبیعی است که واگذاری آنها به متقاضیان همراه با سختگیری، بخشنامههای حقوقی دستوپاگیر و مانعتراشی برای متقاضی در انتخاب گونههای مثمر است. وی گفت: تخصیص بودجه به اقدامات آبخیزداری و تغذیه آبخوانها فاصله بسیار فاحشی با بودجه بخشهای سازهای و عرضه آب دارد. هرچند که بودجه آبخیزداری بهعنوان اصلیترین محل تأمین آب و تغذیه ذخایر آبی کشور در لایحه بودجه ۹۷ از محل برداشت از صندوق توسعه ملی رشد قابل ملاحظهای یافته؛ اما باز هم تا پر شدن شکاف یادشده فاصله بسیاری دارد. سینیساز ادامه داد: علاوهبر بودجههای دولتی لازم است تا قوانین مربوط به واگذاری حق بهرهبرداری اراضی ملی به مردم و ایجاد تشکلهای مردمی بهرهبردار و نحوه استفاده از منابع طبیعی در راستای تسهیل ورود بخش خصوصی به مقوله احیای مراتع و جلوگیری از زمینخواری بازنگری و اصلاح شود.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازروزنامه کشاورزی و محیط زیست ، تاریخ انتشار: 23 اسفند 1396، کدخبر: 539،www.sabzineh.org