شعار سال: سی و یکمین نمایشگاه کتاب تهران با وجود بازگشت به قلب پایتخت، با استقبال گسترده‌از مواجه نشد و سطح استقبال از این رویداد که همواره پرمخاطب‌ترین نمایشگاه سالیانه ایران بود، دست کم در روزهای نخست در حد نمایشگاه مطبوعات تقلیل یافته است؛ وضعیتی که بیش از گسترش فضای مجازی و دسترسی راحت‌تر به اطلاعات بدون مطالعه کتب و همچنین امکان دسترسی آنلاین به کتب، متاثر از افزایش چشمگیر قیمت پشت جلد کتاب‌های عرضه شده است؛ قیمت‌هایی که برخی حاضران را از خریدار به تماشاگر تغییر وضعیت می‌دهد.

 نمایشگاه کتاب تهران که برای چندین دوره به خارج از تهران و مجموعه شهر آفتاب منتقل شده بود، با توجه به گستردگی نقدها از جانب ناشران و صاحب نظران، بار دیگر به مصلای تهران بازگشت. بدین ترتیب ناشران امیدوار بودند تا بار دیگر با استقبال گسترده مردم مواجه شوند و بهار ناشران به شکل واقعی رقم بخورد اما حقیقت آن است که صرفاً جابجایی محل نمایشگاه منجر به افت مخاطبان نمایشگاه کتاب نشده بود، بلکه اساساً جمعیت طالب کتاب در کشور رو به نزول گذاشته است.

با وجود عرضه هزاران عنوان کتاب چاپ اول در سی و یکمین نمایشگاه کتاب، دست کم در دو روز نخست شاهد استقبال معناداری نبودیم و به نظر نمی‌رسد در جمعه چهاردهم اردیبهشت نیز سیل گسترده جمعیت شبیه به آنچه در سال‌های گذشته نظاره گرش بودیم، باشد. برخلاف دوره‌های پیشین که شدت فشردگی جمعیت در اغلب غرفه‌ها به حدی بود که اساساً عبور و مرور در راهروهای نمایشگاه نیز به دشواری می‌گرایید، اکنون در نمایشگاه پیش رو، به راحتی می‌توان رفت و آمد کرد و این از محاسن کاهش مخاطبان نمایشگاه کتاب برای قشری است که هنوز مشتری این نمایشگاه هستند!

البته هنوز برخی غرفه‌ها که عناوین خاصی منتشر می‌کنند، با انبوهی مخاطب مواجه هستند اما همین غرفه‌ها نیز نسبت به دوره‌های پیشین با تعداد محدودتری از خریداران کتاب روبرو هستند. از مهم‌ترین دلایل این اتفاق، ساده تر شدن امکان دسترسی به کتب برای عموم مردم به ویژه برای ساکنان دیگر استان‌هاست. در سال‌های نه چندان دور شماری صرفاً برای خرید عناوین کتب مورد نیازشان به نمایشگاه می‌آمدند و موقع خروجی چند کارتن کتاب به همراه داشتند اما اکنون سرویس‌هایی فراهم شده که کتاب را به سرعت به دست مشتری در هر نقطه‌ای از ایران می‌رساند.

در کنار این مسئله که سرک کشیدن به نمایشگاه مطبوعات را برای گروهی غیرضروری ساخته، توسعه نشر دیجیتال که در نمایشگاه سی و یکم شاهد تبلیغش نیز هستیم، دسترسی به نسخه کاغذی را برای بسیاری از کتاب‌خوان‌ها غیرضروری ساخته و از این منظر بسیاری از ایشان ترجیح می‌دهند به خرید همان نسخه الکترونیک بسنده کنند. این رویکرد طبیعتاً شمار خریداران نسخه‌های کاغذی را کاهش داده و در آینده بیش از این کاهش خواهد داد و به همین دلیل برخی مجموعه‌های غیرفرهنگی با سرمایه گذاری کلان به دنبال به دست گرفتن بازار نشر الکترونیک هستند.

عامل دیگر در کنار تغییر فرم دسترسی به کتاب کاغذی و توسعه کتب الکترونیک، تغییر فرم دسترسی به اطلاعات است. در سال‌های دور منبع دسترسی به بسیاری از اطلاعات صرفاً کتب بود اما اکنون شرایط تغییر کرده و بسیاری از اطلاعات را می‌توان به سرعت و بدون نیاز به مطالعه کتب مرتبط به دست آورد. بنابراین گروهی برخلاف گذشته اساساً احساس نیاز به خواندن کتب برای دسترسی به اطلاعات مشخص نمی‌کنند و این گروه که بسیاری‌شان دانشجویان و پژوهشگران هستند نیز از شمار مخاطبان نمایشگاه کتاب کاسته می‌شوند.

با همه اینها به نظر می‌رسد ضربه اصلی را به نمایشگاه کتاب، افزایش شدید قیمت کاغذ و انعکاس این افزایش قیمت در پشت جلد کتاب‌هاست. قیمت کتب در نمایشگاه به حدی چشمگیر است که برخی آشکارا با اراده خرید کتبی به ناشران مراجعه می‌کنند و در نهایت یا این کتب را نمی‌خرند و یا از میان لیست‌شان، به خرید چند کتب قناعت می‌نمایند. با توجه به مولفه‌های فراوانی که مورد اشاره قرار گرفت و هریک باعث ریزش بخشی از مخاطبان نمایشگاه کتاب می‌شود، افزایش قیمت کتاب ضربه نهایی را زده است.

از وضعیت کنونی نمایشگاه کتاب در این دوره نگران کننده‌تر، انعکاس این سطح از استقبال در بازار است. در واقع اگر نمایشگاه کتاب را آینه تمام نمایِ وضعیت عرضه و فروش کتاب تلقی کرد، بازار کتاب که اقشار فراوانی از نویسنده و مترجم گرفته تا ناشر و کتاب‌فروش را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و به یک چرخه آسیب می‌زند. آیا ناشران روزهای سخت‌تری را پیش رو خواهند داشت؟ چنین به نظر می‌رسد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری تابناک ، تاریخ انتشار 13 اردیبهشت 97، کدمطلب: ۷۹۵۷۰۷، www.tabnak.ir