شعار سال: آنقدرکه پرندگان مهاجر مناطق سردسیری شمال کشور و روسیه تالاب عشق‌آباد را می‌شناسند بسیاری از گردشگران تهرانی حتی نامش را نشنیده‌اند. تالابی که روزی میزبان بومیان ری بود، اما اکنون دراختیار پرورش‌دهندگان ماهی است. سفرمان را از نخستین ساعات روز آغاز می‌کنیم. درمسیر جاده ورامین به روستای عشق‌آباد نزدیک می‌شویم. ۲۵کیلومتر از مرکز شهرری فاصله گرفته‌ایم.

نخستین تابلویی که بعد از رسیدن به حریم تالاب به چشم می‌خورد تابلویی است با این عنوان: «ورود افراد متفرقه ممنوع». چند دقیقه‌ای را منتظر می‌مانیم و با وساطت دهیار روستای عشق‌آباد قدم به محوطه اطراف تالاب می‌گذاریم. خنکای صبح صورتمان را نوازش می‌دهد. هرقدربیشتر به تالاب عشق‌آباد چشم می‌دوزیم باورش برایمان سخت‌تر می‌شود که این تالاب زیبا چطور در میان دشت کم‌آبی به وجود آمده است. پوشش گیاهی تالاب عشق‌آباد نیزار است.

نیزارهای بلندی که خالق صحنه‌های زیبایی هستند. جالب است بدانید که تالاب عشق‌آباد یک تالاب مصنوعی و فصلی است که سال 1354 برای بهره‌برداری از آب‌های سطحی ساخته شده است. سال‌های قبل نام آن تالاب «بهرام گور» بود که وجه تسمیه آن وجود آتشکده‌ بهرام در ابتدای روستای عشق‌آباد است. مدتی هم در میان اهالی ری به تالاب «قاسمیه» معروف می‌شود اما حالا به دلیل قرار گرفتن درجوار روستای عشق‌آباد نام آن را تالاب عشق‌آباد گذاشته‌اند.

در گذشته‌ای نه چندان دور گردشگران در فصل ماهیگیری به تالاب عشق‌آباد می‌رفتند اما طی چند سال اخیر به دلیل رونق گرفتن پرورش ماهی و سودآور بودن این فعالیت اقتصادی از حضور بومیان و ماهیگیران در اطراف تالاب عشق‌آباد جلو‌گیری می‌شود و همین موضوع سبب مهجور ماندن تالاب شده است.

حتی وقتی شکار پرندگان در اطراف تالاب عشق‌آباد رواج پیدا کرد حضور افراد بومی و مردمی که فقط می‌خواستند از زیبایی‌های این تالاب لذت ببرند نیز در اطراف دریاچه ممنوع شد اما با کمی تأمل می‌توان دریافت که نه رونق گرفتن صنعت پرورش ماهی و نه رواج شکار پرندگان، هیچ‌کدام نمی‌تواند دلیل منطقی برای مهجور نگهداشتن این تالاب باشد.

وقتی اداره حفظ محیط‌ زیست در منطقه فعال است می‌توان انتظار داشت که شرایط مناسبی برای تفریح، جذب گردشگران و عکاسان پرنده‌های مهاجر در اطراف این تالاب مهیا کند. با این شرایط این تالاب از دید بسیاری از دانشجویان و کارشناسان محیط‌ زیست و گردشگران طبیعت پنهان مانده است.

«قاسم پازوکی‌» دهیار روستای عشق‌آباد که در این بازدید ما را همراهی می‌کند با اشاره به اتاقک‌های نیمه‌کاره اطراف تالاب عشق‌آباد می‌گوید: «پیش از این طرحی برای استقبال از بازدید‌کنندگان این تالاب در دست مطالعه بود و چندین اتاقک به‌عنوان استراحتگاه و پاتوق گردشگران ساخته شد اما این طرح هیچ‌وقت اجرایی نشد و این ساختمان‌های نیمه‌کاره فرسوده شده و در حال از بین رفتن است.»

پازوکی می‌گوید: «شش هزار هکتار زمین‌های عشق‌آباد وقفی است. این زمین‌ها موقوفه شخصی به نام جلیلوند رضایی معروف به سهام‌الدوله است و پیش از اینکه فردی به نام الویری برای پرورش ماهی این تالاب را اجاره کند، دانشگاه علوم پزشکی مستأجر این مـوقوفه بود.»

مهمانان آسمانی

باورش سخت است که در دل دشتی اینچنین خشک که حتی نمی‌توان درخت‌ها و درختچه‌ها را سیراب کرد تالابی به این زیبایی شکل گرفته باشد. گفته می‌شود شکل‌گیری این تالاب بر اثر شیب زمین و سرریز شدن آب‌های سطحی و زهکش‌های کشاورزی ایجاد شده است. تماشای پرندگانی که در آسمان پرواز می‌کنند و هرازگاهی با یک شیرجه در آب تالاب عشق‌آباد، ماهی را به منقار می‌گیرند و در کنار دریاچه مشغول خوردن آن می‌شوند صحنه بی‌نظیری را خلق می‌کند.

دریاچه‌ای به وسعت 57 هکتار

«رسول پوراکبری» کارشناس ارشد اقتصاد و توسعه روستایی می‌گوید: «تالاب عشق‌آباد با فاصله‌ای حدود 30 کیلومتر در شرق تهران و در مجاورت روستای عشق‌آباد شهرستان ری واقع شده است. این مجموعه شامل دریاچه‌ای با وسعت 57 هکتار و هفت حوضچه پرورش ماهی است که یکی از آنها از بقیه بزرگ‌تر است و شش حوضچه دیگر را هم تغذیه می‌کند. میزان آب دریاچه و حوضچه‌ها با توجه به فصل و کاربری‌های مختلف در طول سال متغیر است. پوشش گیاهی دریاچه و حوضچه‌ها بیشتر نیزار است؛ به‌طوری که گاهی اوقات پرندگان را با مشکل مواجه می‌کند. شرایط خاص مجموعه محل مناسبی را برای تجمع پرندگان به‌طور دائم یا موقت فراهم کرده است. تالاب عشق‌آباد در ارتفاع 960 متری از سطح دریا واقع شده و طول آن به حدود 700‌مترمربع می‌رسد.

151‌گونه پرنده

پوراکبری با اشاره به انواع پرندگان مهاجر در اطراف تالاب می‌گوید: «تعداد کل‌‌گونه‌های مشاهده شده 151‌گونه پرنده است، که 15‌گونه شکاری، 12‌گونه مرغابی و 25‌گونه سلیم و آبچلیک دیده شده. البته این نتایج با توجه به تحقیقات میدانی دانشجویان دانشگاه محیط‌زیست به دست آمده است.»کارشناس منابع طبیعی از وجود حیوانات دیگر در اطراف تالاب می‌گوید: «روباه، شغال، خرگوش و انواع جوندگان از جمله حیواناتی هستند که در اطراف تالاب زندگی می‌کنند. قورباغه باتلاقی، لاک‌پشت خزری و سوسمار چشم‌ماری هم در نیزارها دیده می‌شود.»

مهمان‌نواز نیستیم

وجود میخ‌های ساحلی و طناب‌کشی‌هایی که در دریاچه ایجاد شده است توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند. البته سطح کمی از دریاچه اکنون طناب‌کشی شده است؛ کارگران نگهداری تالاب و پرورش‌دهندگان ماهی می‌گویند که برای جلوگیری از شکار ماهی‌ها توسط پرندگان، دریاچه طناب‌کشی می‌شود. تعدادی پوکه فشنگ در حاشیه دریاچه به چشم می‌خورد. دهیار روستای عشق‌آباد از شکارغیر‌قانونی دراطراف تالاب می‌گوید: «جالب است بدانید که با وجود کم‌بضاعت بودن اهالی عشق‌آباد، هیچ یک از اهالی بومی روستا، پرندگان را شکار نمی‌کنند اما شکارچیانی از مناطق دیگر وارد محدوده می‌شوند و شکار می‌کنند. مسئول شورای روستای عشق‌آباد هم از مشکلات اهالی می‌گوید: «در بسیاری از شهرها و روستاها با شناسایی ظرفیت‌های گردشگری و اماکن تفریحی، سطح زندگی روستاییان پیشرفت قابل توجهی کرده است اما روستای عشق‌آباد با وجود همه ظرفیت‌ها هنوز از چنین موهبتی برخوردار نشده است.»

برای امنیت، درهای تالاب را بستیم

این روزها تهرانی‌هایی که می‌خواهند چند ساعتی را درکنار دریاچه و آب بگذرانند، دریاچه خلیج‌فارس در بوستان چیتگررا انتخاب می‌کنند. دریاچه خلیج‌فارس با صرف هزینه بالایی ساخته شده و آورده اقتصادی مناسبی را نیز با خود همراه داشته است. شاید اگر تهرانی‌ها بدانند در شهرری تالابی زیبا در میان نیزارها درهمسایگی‌شان وجود دارد که طبیعت بکری دارد و ده‌ها گونه از پرنده‌های مختلف، جلوه‌ای دیدنی به آن داده‌ است حتماً به جنوبی‌ترین منطقه پایتخت می‌آیند.

گشت‌وگذار در تالاب عشق‌آباد شهرری بهترین گزینه برای یک طبیعت‌گردی کوتاه است. هرچند امکانات مناسب گردشگری در جوار این تالاب زیبا وجود ندارد. اگر این روزها برای بازدید از تالاب عشق‌آباد روانه جنوبی‌ترین بخش شهرری شوید، ابتدا پشت درهای بسته خواهید ماند. داستان بسته شدن درهای این دریاچه زیبا به اتفاقی برمی‌گردد که یک سال و نیم گذشته همه کارکنان این تالاب و اهالی بومی روستای عشق‌آباد را متحیر کرد. از آن روز به بعد برای امنیت بیشتر اهالی، ورود همه اشخاص باید زیر نظراجاره‌دار این تالاب قرار بگیرد.

داستان از این قرار بود که دریکی از روزهای گرم تابستان پدرو پسری به فکر شنا کردن در این تالاب افتادند. هنوز چند ساعتی از تفرج تابستانی آنها نگذشته بود که جلو چشمان پدر، پسر جوان، غرق و بعد از چند ساعت تلاش شناگران محلی جسد بی‌جان پسراز آب بیرون کشیده می‌شود. از آن روز به بعد تالاب عشق‌آباد به واقع یک تالاب کاملاً خصوصی شد و خیلی از گردشگران و علاقه‌مندان به تماشای پرندگان مهاجر سردسیری ممکن است پشت درهای بسته این تالاب بمانند.

چقدر خوب بود به جای اینکه درهای این تالاب به روی گردشگران بسته شود حفاظت بیشتری از این تالاب انجام می‌شد؛ تالابی که بدون هیچ هزینه گزافی سالیان پیش از آب‌های زهکشی کشاورزان ساخته شده است و امروز می‌تواند به‌عنوان مکان گردشگری مورد استفاده قرار بگیرد و آورده اقتصادی چشمگیری داشته باشد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه ایران، تاریخ انتشار 18 اردیبهشت 97، کد مطلب: 15254، www.newspaper.hamshahri.org