اجرای توافق هسته ای یا برجام(برنامه جامع اقدام مشترک) از دی ماه سال 1394(ژانویه 2016) و در زمان ریاست جمهوری اوباما در آمریکا، کلید خورد.

این در حالی بود که با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در ژانویه 2017، این توافق چند جانبه به چالش گرفته شد و نهایتا این رئیس جمهور برآمده از حزب جمهوری خواه بر خلاف سیاست حزب دموکرات و اوباما عمل کرد.

در روز 8 مارس 2018 (سه شنبه 18 اردیبهشت 1397) با تصمیم ترامپ، آمریکا به صورت یک جانبه از این توافق خارج شد و رئیس جمهور آمریکا به شکل ظاهرا ساده لوحانه ای با اشاره به مطالب اخیر نتانیاهو، عدم پایبندی ایران به اجرای توافق هسته ای را بهانه کرد.

به هر رو آژانس بین المللی انرژی اتمی که سازمان تخصصی در ارتباط با مسائل هسته ای و توافق هسته ای ایران است، اعتقاد دارد که ایران به طور کامل به توافق پایبند بوده است.

عصر ایران برای بررسی برخی مباحث مرتبط با خروج یک جانبه آمریکا از توافق هسته ای و تبعات آن، با دکتر پیروز مجتهدزاده، کارشناس مسائل بین المللی گفت و گو کرد. مجتهدزاده، دکترای خود را از دانشگاه لندن و در حوزه جفرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی(ژئوپولتیک)ریافت کرده است. این گفت و گو را می خوانید.

***

*حدود دو سال و چند ماه از اجرای توافق هسته ای گذشته بود و در نهایت آمریکا با دستور آقای ترامپ به صورت یک جانبه از این توافق خارج شد و پنج کشور دیگر به هر حال اعلام پایبندی کرده اند. این وضع را می شود مرتبط کنیم به این که ترامپ از لحاظ مسائل داخلی در وضعیت بغرنجی قرار گرفته بود و دنبال یک اقدام بود که آن فضای شکل گرفته علیه خودش را تغییر بدهد؟

-ترامپ از روز اول تکلیف خودش را روشن کرده بود . قصد خودش را به طور روشن و شمرده بیان کرد. از روز اول گفت که با این برجام موافق نیستم. حتی بارها و بارها تکرار کرد که بدترین قرارداد تاریخ است.

به هیچ وجه نمی شود چنین تصوراتی را درباره اقدام ترامپ داشت. این آقا از مدت ها قبل تکلیف خودش را روشن کرده بود. اما اگر ما با همه اطلاعاتی که داشتیم و داریم، غافلگیر شدیم آن دیگر تقصیر ترامپ نیست.

*این که ترامپ در هفته های اخیر تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا را تغییر داد و از طرفی جان بولتون را به عنوان مشاور امنیت ملی خود منصوب کرد، در راستای همین سیاست بود؟

-صد در صد. جان بولتون را شما نمی شناسید. جان بولتون، یک ضد ایرانی تمام عیار است. من در عمرم هیچکس را ندیدم که به اندازه این شخص، عقده و ضدیت نسبت به ایران داشته باشد.حتی به شما بگویم یک بار در همان موقعی که در دولت جورج بوش، جان بولتون نماینده آمریکا در سازمان ملل بود و تهدیدهای شدید و اهانت های زیادی را علیه ایران مطرح می کرد در تلویزیون بی بی سی اسکاتلند با هم، مناظره داشتیم.

وقتی که جان بولتون حرف های خودش را زد و مجری تلویزیون از من پرسید که چه جوابی برای او دارم، آنقدر این شخص فکر و حرف و کلامش، نفرت انگیز است که من در خودم هیچ نیرویی ندیدم که بخواهم با او همکلام بشوم. فقط اعلام کردم که من حاضر نیستم وقت خودم و بینندگان شما را برای همکلامی با این شخص ضد ایرانی و جنگ طلب، بیهوده کنم.

جان بولتون، چنین آدم نفرت انگیزی است. ترامپ هم فقط برای همین کاری که انجام بدهد این شخص را بغل دست خودش نشاند و اینها علائم و آثار کاملا مشخصی است. کاملا روشن بود که می خواهد چه کار کند.

ترامپ دقیقا دست به همان کاری زد که دولت آیزنهاور در مورد ایران در جریان مرداد 1332 شمسی دست زد. همان طور که دولت آیزنهاور با یک مداخله بیجا، بی معنی و غیر ضروری، یک شخص را به تهران آورد و برگرداند و آمریکا برای قلع و قمع کردن توده ای ها مداخله بیجا کرد، امروز هم ترامپ با این کار بی معنی و بیجا و احمقانه خودش، تمام گناهان را به گردن خودش انداخت.

*به هر حال ایران بارها اعلام کرد که به دنبال ساخت سلاح هسته ای نیست. اوباما هم در چارچوب همان دید خودشان گفت با توافق هسته ای مانع شدیم ایران ظرف چند ماه به سلاح هسته ای دست پیدا کند.

در عمل توافق هسته ای بین ایران و شش کشور دیگر اجرا شد. در این مدت چه آژانس بین المللی انرژی اتمی و چه سازمان ملل و چه کشورهای طرف مذاکره با ایران در توافق هسته ای مثل آلمان و بریتانیا اعلام کردند که ایران به توافق هسته ای پایبند بوده و به صورت دقیق آن را اجرا کرده است.

برای اجرایی شدن این توافق یک قطعنامه هم در سازمان ملل به تصویب رسید. الان که ایران کاملا به این توافق پایبند بوده است چه اقدام خاصی می شود انجام داد؟

-یکی از مشکلات برجام این بوده که هیچگونه پیش بینی قانونی مشخصی در این زمینه صورت نگرفت. درست است اما همه دنیا می دانند که ما گناه و تقصیری نداشتیم. خود آمریکا هم اقرار دارد که ایران هیچ تقصیر جدیدی ندارد.

همین آقای ترامپ هیچوقت نگفت ایران مقصر است. فقط گفت این قرارداد بسیار بیخود است و باید آن را دور انداخت. ترامپ همان کار را انجام داد.

*از اول قرار بود که درباره موضوع هسته ای مذاکره شود ولی ترامپ می گوید اقدامات دیگر ایران. بحث حوزه های دیگر چه ربطی به توافق هسته ای دارد؟

-او از اول گفت این یک قرارداد بیخودی بوده و من آن را به هم می زنم. الان نیز به هم زده است. اما من حرفم این است که ما در این قرارداد پیش بینی نکردیم که یکی از طرف های مقابل یا خود آمریکایی ها ممکن است به دلایل پیش پا افتاده و مزخرف و غیر قانونی، به این توافق پشت پا بزند.

ما پیش بینی نکردیم که اگر چنین وضعیتی پیش بیاید چه کار کنیم. برای این که به سوال شما به طور کامل جواب داده باشم می گویم ایران هیچ راهی ندارد جز این که اولا خیلی آرام و متین با این قضیه برخورد کند. بهتر است از هر گونه اقدامات و سر و صداهای تلافی جویانه و خط و نشان کشیدن ها خوددداری شود.

دوم این همان طور اتحادیه اروپا مشخص کرد بهترین راه این است که ایران و بقیه کشورهای طرف این توافق هسته ای، این توافق را ادامه بدهند. ضمن این که سعی کنند ادامه برجام بدون حضور آمریکا موثر باشد، می شود ایران با مشورت با پنج کشور طرف مقابل، راه هایی را در پیش بگیرد که بشود اقدام قانونی علیه آمریکا انجام داد و می شود شکایت کرد. این شکایت باید بسیار ماهرانه باشد و با کمک آن پنج کشور دیگر.

*یعنی در چارچوب همان کمیسیون مشترک اجرای توافق هسته ای؟

-بله و سرانجام هم در نهایت سازمان ملل متحد. البته این شکایت به جایی نخواهد رسید. چون وقتی در انتها این موضوع در سازمان ملل و شورای امنیت مطرح و آمریکا هم محکوم شود خب حق وتو دارد و وتو می کند.

این تنها راه باقی مانده ایران است. من فقط دعا می کنم طرف ها بتوانند برجام بدون آمریکا را روی پا نگه دارند و ادامه بدهند.

*وضعیت فعلی به این صورت است که ایران به صورت کامل توافق هسته ای را اجرا کرده و فعالیت های هسته ای ایران، تحت نظارت است. روی همین موضوع پایبندی ایران چه مانوری می شود داد؟

-همین که بقیه کشورهای طرف مقابل توافق اقرار دارند ایران به تعهدات خودش پایبند بود. دبیرکل سازمان ملل هم اقرار دارد. بقیه دنیا هم اقرار دارند. خود ترامپ هم اقرار دارد. با این کار، ما نمی توانیم مانور خاصی بدهیم. بنابراین تنها راه ایران این است که علاقلانه و خردمندانه، سرش را پایین بیندازد و با پنج کشور دیگر این توافق، همکاری های منطقی را پی ریزی کنند و به برجام بدون آمریکا دوام بدهند و زنده نگه داشته شود.

*در زمان ریاست جمهوری اوباما، او سعی می کرد آمریکا رهبری دنیا را بر اساس سیاست چند جانبه گرایی داشته باشد و با متحدان خودشان همراهی داشت. الان که ترامپ رفتار یک جانبه گرایانه داشته و در خروج از توافق هسته ای با ایران به صورت مشخص به طور یک جانبه رفتار کرده است، آیا برای خودشان و برای پارلمان آمریکا مطرح نیست که ترامپ به این صورت رفتار کرد و اعتبار کشور خودشان زیر سوال برود؟

-برای پارلمان آمریکا مطرح است. برای سیاستمداران آمریکا مطرح است. برای ملت آمریکا مطرح است. اکثریت در پارلمان و ملت و در همه جا، این کار ترامپ را تقبیح کردند.اما این تقبیح کردن ها، دندان مسلحانه ای نیست که علیه او به کار برد.

ترامپ نسبت به این حرف ها، بی اعتنایی می کند و بی اعتنایی کرد. ترامپ در بحث های خودش، به ملت آمریکا نیز بزرگترین بی احترامی کرد. گفت کسی وجود ندارد که در مقابل او بایستد.

من از ابتدا اعتقاد داشتم و می گفتم باید برای توافق هسته ای، دندان حقوقی بگذارید و با این دندان حقوقی، بشود کاری کرد.

*ترامپ آدم تاجر و تاجر مسلکی بود و هتل بزرگی دارد. اما جان بولتون از سال ها قبل ضد ایرانی بود. در حالی که انتظار می رفت ترامپ، چنان رویّه ای نداشته باشد ولی این هم ضدیت دارد. چرا اینقدر ترامپ، ضد ایرانی است؟

-او دلش می خواهد ضد ایرانی باشد. خیلی ها ضد ایرانی هستند. چرا ما خودمان ضد ایرانی هستیم؟

*به هر حال ترامپ چه در صحبت های اخیر خود و چه در صحبت های روزها و ماه های قبل، خودش را طرفدار ایران و مردم ایران نشان می دهد.

-این شارلاتانیسم ترامپ است. من قصد دارم نامه ای تهیه کنم و خطاب به ترامپ بنویسم شما همین که زخم می کنی و شمشیر می زنی، دیگر چرا نمک می زنی. می خواهم به او بگویم این حرف ها و اداها چه هست که می گویی ملت ایران شایسته دولت خیلی بهتری است.

این صحبت های ترامپ، شارلاتانیسم است و عوام فریبی است. این صحبت، همان صحبت نتانیاهو است که چند وقت پیش به زبان فارسی گفت ما عاشق مردم ایران هستیم و مردم ایران را خیلی دوست داریم.

من به فارسی در جواب نتانیاهو نوشتم الحمدلله زبان فارسی بلدی چون این کلمه ای که می خواهم بگویم جز به زبان فارسی به زبان دیگری نمی شود بیان کرد و آن هم این است که: «خر خودتی».

*اگر آمریکا بخواهد عملا تحریم ها را برقرار کند و مثلا خرید نفت از ایران را تحریم کند با این کار فشار به مردم ایران می آید و بیش ترین فشار به مردم وارد می شود. صحبت کردن ترامپ در زمینه حمایت از مردم ایران چگونه است و استدلال او را چگونه می بینید؟

-ترامپ، شارلاتان است. این شخص، یک رقاص تلویزیونی است. این شخص، یک آدم فهمیده و تحصیلکرده و سیاستمدار نیست. تنها چیزی که ترامپ می داند شارلاتان بازی است. الگوی حرف و فکر و کار او، نتانیاهو است.

فکر می کنید چند نفر در کل کره زمین که بیش از 7 میلیارد نفر جمعیت دارد نتانیاهو را قبول دارند؟ نتانیاهو نیز یک آدم شارلاتان، حقه باز و جنگ طلب تمام عیار است. البته ترامپ، یک خاصیت دیگر هم دارد و آن هم هنرپیشگی است. ترامپ، هنر پیشه تلویزیون بوده است. ترامپ، فکر می کند صحنه سیاست جهان، مثل همان صحنه بازی های تلویزیونی است.

*به خاطر این که نظام سیاسی آمریکا، ریاستی است دست ترامپ برای این نوع رفتارها باز است.

-رئیس جمهور آمریکا، اختیاراتی دارد که در بعضی کشورها کمتر یا بیش تر است. معمولا در کشورهای دیگر از این اختیارات ریاست جمهوری استفاده نمی شود. اما ترامپ، چپ و راست دارد از این اختیارات استفاده می کند.

*اتحادیه اروپا و کشورهای طرف مذاکره با ایران به غیر از آمریکا، اعتقاد دارند که ایران توافق هسته ای را به طور دقیق اجرا کرده است. با توجه به این که کشورهایی مثل فرانسه و بریتانیا اعتقاد به این موضوع دارند، شما سیاست هایی را پیشنهاد می کنید که اگر تحریم های آمریکا اجرا شود، ایران کمترین آسیب را ببیند؟

-چگونه چنین چیزی ممکن است؟

*به هر حال اقداماتی انجام باید داد که در چنین وضعیتی آثار تحریم ها کمتر شود.

-ایران نمی تواند سیاست هایی را در پیش بگیرد که آسیب ها کمتر شود. در شرایط کنونی، ایران فقط یک راه در پیش دارد. آن هم این که عاقلانه راه همکاری با بقیه کشورهای طرف توافق هسته ای را در پیش بگیرد.

همچنین ما باید بتوانیم به طور عاقلانه با پنج کشور دیگر توافق هسته ای، اول تلاش کنیم برجام را سر پا نگه داریم و بعد در درون برجام، سعی کنیم از آثار تبلیغات آمریکا بکاهیم.

*برخی مقامات آمریکایی تهدید کرده اند که شرکت های اروپایی، ایران را ترک کنند. در این زمینه چه کاری می شود انجام داد؟

-ایران نمی تواند کاری انجام بدهد مگر این که با کشورهای مربوطه، همکاری های بیش تری را داشته باشیم که هم برجام را سر جایش نگه داریم و هم آثار تحریم ها را کم کنیم. یک شرکت فرانسوی که غیر دولتی باشد اگر به خاطر ارتباط تجاری با ایران تهدید به تحریم بشود، همکاری با ایران را کم می کند.

اما اگر یک شرکت دولتی در فرانسه، مورد چنین تهدیدی قرار بگیرد ما می توانیم از دولت فرانسه بخواهیم که دولت فرانسه بر اساس آن قرارهایی که در توافق هسته ای داریم، نگذارد آن شرکت فرانسوی همکاری با ایران را کم کند. شما فکر می کنید ایران چه کار دیگری می تواند انجام بدهد؟ شما به من بگویید.

*برای مثال در قراردادهای ایران با شرکت های هواپیما سازی بوئینگ و ایرباس، احتمالا در وضعیت جدید ما با شرکت ایرباس مشکلی نخواهیم داشت؟

-آقای ترامپ، تمام تنبیهات و تحریم ها علیه ایران را به قوت قبلی برگرداند. یعنی شامل همه چیز بشود. شما دارید از من می پرسید که آیا ایران می تواند کاری کند که مثلا ترامپ، به قرارداد جدید کاری نداشته باشد.

*بوئینگ یک شرکت آمریکایی است اما شرکت ایرباس ، فرانسوی است.

-بوئینگ که فرق می کند و باید فاتحه قرارداد با آن را بخوانید. من از دو سال قبل که این قراردادها بسته می شد اخطار می دادم که پول نقد برای خرید هواپیما می دهید آیا مطمئن هستید می توانید هواپیما دریافت کنید.

در مورد قرارداد ایرباس هم باید ببینیم چه می شود. ما الان نمی توانیم پیش بینی کنیم. باید ببینیم با کشورهای فرانسه، بریتانیا، آلمان، روسیه و چین، به چه شکل می توانیم همکاری کنیم که اجرای برجام را ادامه بدهیم. وقتی اجرای برجام ادامه پیدا کند، می شود به این جزئیات رسید که ایرباس تاثیر بگیرد یا تاثیر نگیرد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت تحلیلی خبری عصرایران ، تاریخ انتشار: 20 اردیبهشت 1397 ، کدخبر: 608402 ، www.asriran.com‏