شعار سال: آلمان و فرانسه به دنبال حفظ مهمترین موفقیت اتحادیه اروپا در عرصه بین الملل هستند و از این رو واشنگتن در یک هفته شاهد رهبران این دو کشور اروپایی خواهد بود. قرار است «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه به زودی نخستین سفر خود را به آمریکا پس از ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» انجام دهد. سه روز پس از رئیس جمهوری فرانسه، «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان هم برای دیدار با رئیس جمهوری آمریکا عازم واشنگتن می شود. رسانه‌های اروپایی اعتقاد دارند گفت وگو در زمینه حفظ برجام پس از مذاکرات تجاری و اقتصادی از موضوعات مهم برای همه طرف‌ها خواهد بود. کاخ سفید تاریخ سفر مرکل را ۲۷ آوریل هفت اردیبهشت) اعلام کرد. خبرگزاری رویترز نوشت با نزدیک شدن به زمان ضرب الاجل ترامپ، مکرون و مرکل به دیدار ترامپ می‌روند تا در مورد برجام و روابط تجاری دوسوی آتلانتیک که به چالشی میان اروپا و آمریکا تبدیل شده است، گفت وگو کنند.

برجام؛ شاید بدون آمریکا

پس از اجرایی شدن توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان ایران و گروه کشورهای ۱+۵ برخی محدودیت‌ها علیه ایران به حالت تعلیق درآمد. در این شرایط بود که کشورهای اروپایی به واسطه روابط دیرینه و سنتی، برای همکاری اقتصادی و تجارت با ایران مسابقه گذاشتد. به طور تقریبی از همه کشورهای مهم و حتی متوسط اروپایی گروه‌های سیاسی و تجاری به ایران آمدند و ضمن بررسی زمینه‌های همکاری با کشورمان، تفاهمنامه‌هایی را به امضا رساندند. برخی از این توافق‌ها نیز نهایی و به امضای اسناد سرمایه گذاری مشترک منجر شدند. اما انتخاب «دونالد ترامپ» به عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا شرایط را تغییر داد. رئیس‌جمهوری چهل وپنجم ایالات متحده از همان ابتدا دشمنی خود را با توافق هسته‌ای ایران آشکار ساخت و حتی از تصمیم خود برای پاره کردن برجام سخن می‌گفت. سرانجام ترامپ پس از چند بار تمدید تعلیق تحریم‌ها، ژانویه سال ۲۰۱۸ تاکید کرد که برای بار آخر تحریم علیه ایران را تمدید می کند. وی برای باقی ماندن کاخ سفید در برجام چند شرط را در کنار توسعه مفاد برجام به حوزه‌های دیگر موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران مطرح کرد. پس از نزدیک به سه ماه رایزنی به نظر می رسد ایران حاضر به پذیرش این شروط نباشد و ترامپ هم حاضر به عقب‌نشینی از خواسته‌های خود نیست.

رئیس جمهوری ایالات متحده حتی با برگزیدن وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی جدید که دارای رویکردهای تندی نسبت به ایران و برجام هستند، به همه نشان داد که قصدی جز تغییر توافق یا خروج از آن را ندارد. در این چارچوب اروپایی‌ها مجدانه تلاش می کنند از منافع خود در تجارت با ایران حمایت کنند. کشورهای اروپایی تاکید دارند اگر ایران با اروپا و آمریکا تعامل تجاری نداشته باشد تحریم بیشتر هم بر آن تاثیری نخواهد داشت. روزنامه «فایننشال تایمز» عنوان داشت که اروپایی‌ها اعتقاد دارند اگر روابط اقتصادی خود را با ایران عمیق تر کنند می‌توانند اهرم‌های بیشتری در مورد حفظ برجام به دست آورند. البته برخی تحلیلگران هم اعتقاد دارند در دوره‌ای که آمریکا مرگ توافق هسته‌ای را دنبال می کند، اروپا می‌خواهد با کمترین هزینه برجام را حتی اگر شده بدون حضور ایالات متحده حفظ کند تا شرکت‌های بین‌المللی در زمینه تجارت با ایران مورد غضب آمریکا قرار نگیرند.

برجام مهمترین دستاورد سیاسی اروپا

بدون تردید بقای برجام برای اروپا موفقیتی بزرگ است که با آن می تواند دستاوردهای پیشین این اتحادیه را حفظ کند. شاید بتوان مدعی بود که به رغم تاثیرگذاری عمیق اقتصادی اروپا در جهان، موضوع فعالیت‌های هسته ای ایران بزرگترین دستاورد این نهاد در حوزه سیاست بین المللی بوده است . اتحادیه اروپا همیشه از ابتدای تاسیس، سعی داشت تا خود را بلوک قدرتمند، تاثیرگذار و مهم در جهان نشان دهد که به اندازه کافی از آمریکا و تحولات جهانی استقلال عمل دارد. به همین دلیل سه کشور اروپایی از ابتدای قرن ۲۱ وارد یک ماراتن دیپلماتیک با ایران شدند. آلمان، فرانسه و برتیانیا در ابتدا توانستند با امضای توافق سعدآباد در سال ۲۰۰۳ جلوه‌ای از اعتبار سیاسی خود را نشان دهند که با کارشکنی دولت جورج بوش عقیم ماند. بعدها نیز این اتحادیه به تلاش‌های خود در چارچوب گفت وگوهای هسته‌ای پرشمار ادامه داد تا اینکه پس از ۱۲ سال این بار در دولت دکتر «حسن روحانی» و در سال ۲۰۱۵ این سه کشور اروپایی در کنار سه عضو شورای امنیت یعنی آمریکا، روسیه و چین قادر شدند به توافقی در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران دست پیدا کنند. یکی از دلایل اهمیت برجام در ارتقای جایگاه و اعتبار سیاسی اتحادیه اروپا در عرصه بین المللی را می توان از این نشانه دریافت که بسیاری از رسانه‌های اروپایی تاکید دارند به جای استفاده از مذاکرات گروه ۱+۵ با ایران از اصطلاح E3رEU3 IRAN TALKS استفاده کنند و سه کشور اروپایی را به عنوان وزنه‌ای مهم در این مذاکرات نمایش دهند. در بُعد اقتصادی نیز حفظ برجام برای اروپا دارای اهمیت است. در زمینه اقتصادی کشورهای اروپای به منابع انرژی و ظرفیت‌های تولیدی و بازار ایران امید بسته اند. تارنمای نشریه «واشنگتن اگزماینر» اعتقاد دارد واکنش اتحادیه اروپایی در این موضوع می تواند در شکل دهی به تحولات آینده تاثیرگذار باشد. آلمان به شدت خروج آمریکا از برجام را مورد نکوهش قرار داده است و بر ادامه این توافق بدون هیچ تغییری تاکید دارد. از نگاه تحلیلگران علت تلاش اروپایی‌ها این است که نسبت به شرکت‌های آمریکا روابط محکم تری را با ایران برقرار کرده‌اند و ممکن است تحریم‌های کاخ سفید به منافع آن‌ها آسیب برساند. به نوشته این نشریه، به همین علت مقام‌های ارشد اروپایی می خواهند حداقل به توافقی با ترامپ دست پیدا کنند که به رغم برقراری تحریم‌ها علیه ایران، بتواند به شرکت‌های اروپایی مجوز ادامه برخی فعالیت‌هایی تجاری با ایران را بدهد. آلمان و فرانسه به عنوان رهبران اصلی و پیشروی اتحادیه اروپا به دنبال حفظ مهمترین موفقیت اتحادیه اروپا در عرصه سیاست بین الملل هستند. آن‌ها می‌خواهند ضمن نمایش یک اروپای مستقل در عرصه بین المللی، به توافقی با ترامپ دست پیدا کنند که قادر است از منافع بنگاه‌های اروپایی دفاع کند و بدون از دست دادن بازارهای آمریکا به تجارت با ایران ادامه می دهد.

بازی دو سر باخت آمریکا با خروج از برجام

تحلیلگران و رسانه‌های غربی خروج «دونالد ترامپ» از برجام را موجب افزایش شکاف آمریکا و اروپا، تشدید بی اعتمادی جهانی به کاخ سفید و موفقیتی برای ایران ارزیابی می کنند. «دونالد ترامپ» حتی پیش از قرار گرفتن در جایگاه ریاست جمهوری آمریکا به صراحت با توافق هسته‌ای با تهران که در دوره «باراک اوباما» میان تهران و گروه کشورهای ۱+۵ امضا شد مخالفت می کرد. به رغم این مخالفت‌ها ترامپ پس از ورود به کاخ سفید چند بار این توافق را تمدید کرد و تحریم‌ها علیه ایران را به حالت تعلیق در آورد. گفته می‌شود مشاوران و نزدیکان وی در زمینه جلوگیری از نابودی توافق بر رئیس جمهوری آمریکا فشار زیادی را وارد کردند. رئیس جمهوری آمریکا در آخرین تمدید دوره‌ای برجام در ماه ژانویه سال جاری میلادی(دی ماه ۱۳۹۶) دشمنی خود با این توافق را نشان داد و اعلام کرد که دولت ایالات متحده در صورت بازبینی و اصلاح در برجام تا ۱۲ ماه می (۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۷) و لحاظ کردن چهار شرط در توافق هسته‌ای باقی می ماند. تغییرات در کابینه ترامپ و ورود نفرات جدیدی به عنوان وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی به کاخ سفید که دیدگاه‌هایی مشابه رئیس جمهوری آمریکا نسبت به برجام دارند، احتمال خروج ایالات متحده از توافق هسته ای برجام و فروپاشی آن را برای تحلیلگران مسائل بین‌المللی بیشتر کرده است.بسیاری از کارشناسان با انتقاد از رویکرد بدون پشتوانه و غیرمنطقی آمریکا در تقابل با برجام، ارزیابی‌های گوناگونی را از آینده تحولات در صورت خروج ترامپ از توافق ارائه می کنند.

دولت لجوج ترامپ

از آنجا اتحادیه اروپا که وجهه سیاسی خود را برای امضای برجام صرف کرده بود اکنون برای حفظ برجام از طریق رایزنی میان ایران و آمریکا تلاش بسیاری را انجام داده است. با این وجود تحولات نشان می‌دهند که سه کشور اروپایی نتوانسته اند موفقیتی در این زمینه کسب کنند. از یک طرف ایران به شدت با خواسته‌های فرا برجامی آمریکا مخالفت کرده و از طرف دیگر رویکرد کلی این اتحادیه و مخالفت برخی کشورها با تحریم ایران و زیاده خواهی‌های آمریکا، شرایط را برای سه کشور اروپایی پیچیده کرده است. روزنامه انگلیسی «گاردین» در گزارشی به تصمیم جدی دولت ترامپ برای از بین بردن برجام اشاره دارد و مذاکره با آمریکا را همچون سخن گفتن با ناشنوایان بی حاصل توصیف کرده است. به نوشته این روزنامه، ترامپ تنش آفرینی و درام را در کنار تعیین ضرب الاجل دوست دارد اما هیچ یک از زمان‌های تعیین شده از سوی وی به اندازه ۲۲ اردیبهشت امسال مهم و تاثیرگذار نیستند. امضا کنندگان اروپایی توافق هسته‌ای تلاش می کنند تا آن زمان به سازوکاری دست پیدا کنند و مانع از خروج آمریکا از برجام شوند زیرا اروپا با تغییر در برجام موافق نیست. کشورهای فرانسه، آلمان و انگلیس بر تعهد جامعه بین‌المللی به اجرای برجام تاکید می کنند. یک دیپلمات ارشد اروپایی رایزنی‌های برجامی اخیر با دولت آمریکا را با گفت وگوهای تجاری ترانس آتلانتیک مقایسه کرد و عنوان داشت این مذاکره‌ها همچون گفت وگو با ناشنوایان است و طرف آمریکایی بدون توجه به سخنان طرف مقابل بر موضع خود پافشاری می کند. تارنمای شبکه تلویزیونی سی.ان‌.ان هم در تحلیلی ضمن بررسی امکان خروج ترامپ از توافق در تبیین رویکرد کاخ سفید عنوان داشت که دولت آمریکا با دو نگاه توافق هسته‌ای با ایران را دنبال می کند. کاخ سفید همزمان که به رایزنی با متحدان خود برای گنجاندن خواسته‌ها در توافق ادامه می دهد آن‌ها را برای خروج خود از این توافق بین المللی آماده می‌کند. این شبکه خبری آمریکایی، در زمینه علت تعیین ضرب الاجل برای تعیین موضع خود و آینده برجام بر این باور است که با توجه به وضع موجود، برخی مقام‌ها در واشنگتن گمان دارند اگر ایالات متحده و اروپا هماهنگ با یکدیگر عمل کنند می‌توانند توافق را اصلاح کنند. در این صورت چین و روسیه نیز وادار می شوند با دیگر کشورها در مذاکرات همراهی کنند و ایران راهی جز پذیرش شروط نخواهد داشت. از طرف دیگر برای کشورهای اروپایی نیز تغییر در توافق برجام قابل تصور نیست و از هم اکنون شکاف میان آمریکا و متحدان آن عمیق و وسیع ارزیابی می شود.

به نوشته سی.ان.ان با وجود تغییرمقامات ارشد سیاست خارجی و امنیتی کاخ سفید اما ترامپ به مذاکرات با کشورهای اروپایی امید دارد و دیدارهایی میان مقام‌های وزارت خزانه داری آمریکا با مقامات اروپا انجام شده است.با این حال به اعتقاد تحلیلگران امنیتی و نظامی در آمریکا هر اقدام آمریکا می تواند پیامی را برای کشورهای جهان ارسال کند و یکی از مهمترین پیامدهای خروج از توافق هسته ای با ایران، بر گفت وگوهای احتمالی واشنگتن و پیونگ یانگ خود را نشان خواهد داد.

منتقدان سیاست‌های کاخ سفید هم اعتقاد دارند خروج از توافق برجام به روابط آمریکا با متحدان اروپایی آن آسیب جدی وارد می‌آورد. این اقدام علاوه بر تهدیدی که علیه منافع امنیت ملی آمریکا ایجاد می کند توانایی بین‌المللی برای نظارت بر فعالیت‌های ایران را کاهش می دهد. سی.ان.ان تاکید دارد در این حالت پیامی آشکار و صریح نیز به کره شمالی ارسال خواهد شد که ایالات متحده در زمینه احترام به توافق‌های هسته ای شریک قابل اعتمادی نیست.

اندیشکده پژوهشی و مطالعاتی «بروکینگز» هم در تحلیلی نوشت: در سال جدید نخستین موضوع مهمی که برای ایران وجود دارد رویکردی است که دولت آمریکا نسبت به توافق سال ۲۰۱۵ اتخاذ می کند. تغییرات در کاخ سفید به ویژه ورود «جان بولتون» به عنوان مشاور امنیت ملی، آینده را مبهم تر هم کرده است زیرا وی اصرار دارد که آمریکا باید در اولین فرصت خود را از دست این توافق نامطلوب آزاد کند.

بروکینگز اعتقاد دارد ممکن است آمریکا از توافق خارج شود و تحریم‌ها را به ویژه در زمینه صنعت نفت علیه ایران به اجرا در آورد. اما باید توجه داشت که اروپا رویکردی که آمریکا توقع دارد انجام نمی دهد ضمن اینکه ایران در زمینه مقابله با تحریم‌ها تجربه فراوانی دارد. این اندیشکده تاکید دارد: واشنگتن باید به یاد داشته باشد که هزینه‌های نابود کردن توافق هسته‌ای تنها بر ایران تحمیل نخواهد شد؛ فروپاشی برجام دورنمای مثبت را در مورد فعالیت هسته‌ای ایران از بین می‌برد و باعث می شود تا شکاف دو سوی آتلانتیک بیشتر شود. این تحولات بحران در شبه جزیره کره را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. در این فرآیند بر میزان نفوذ روسیه و چین در خاورمیانه افزوده می شود و بسیاری از کشورها را نسبت به آینده بی اعتماد می سازد. شاید از این رو است که «دنیس راس» تحلیلگر ارشد آمریکایی و از افراد برجسته در فرایند مذاکرات هسته‌ای در روزنامه واشنگتن پست تاکید دارد خروج ترامپ از برجام، یک پیروزی برای ایران است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه اطلاعات، تاریخ انتشار 17 اردیبهشت 97، شماره: 362791