شعارسال: محمدعلی دستمالی کارشناس مسائل سیاسی منطقه، مشارکت ۴۴ درصدی مردم عراق در این انتخابات را ناشی از توجه و دقت آنان به موضوع کارآمدی و پاکدستی می داند و در مورد نخست وزیر آینده عراق می گوید: اینکه چه کسی نخست وزیر عراق خواهد شد، ارتباط مستقیمی با ائتلاف ها، لابی گری ها، چانی زنی ها، گفت وگوها و سازش هایی دارد که بین احزاب پیروز صورت خواهد گرفت، الزاماً قرار نیست حزبی که اول و پیشتاز است، نخست وزیر را از میان کادرهای خود برگزیند. بعید نیست مجدداً این پست به آقای العبادی سپرده شود.

متن گفت وگو با محمدعلی دستمالی را می خوانید:

* شمارش بیش از ۹۰ درصد از آرای مردم عراق نشان می دهد که لیست تحت حمایت مقتدی صدر در صدر قرار گرفته است؛ ارزیابی اولیه شما از انتخابات پارلمانی عراق چیست؟

مهم ترین ویژگی انتخابات پارلمانی عراق در این دوره مشارکت پایین مردم عراق بود. مشارکت ۴۴ درصدی مردم این کشور در انتخابات یک پیام روشن و آشکار به تمام احزاب سیاسی کشورشان بود، مردم نشان دادند که حتی در شرایطی که کشورشان به تازگی از بلای ترور رهایی یافته است، به عنصر کارآمدی و پاکدستی توجه عمیق و دقیق دارند و انتظار دارند قدرت به دست کسانی سپرده شود که درد آنها را بفهمند و برای آنها کار کنند.

دو صفت منفی یعنی فاسدین و فاشلین، از سوی مردم عنوان شد. فاسدین به معنی نیروها و احزابی که از سوی مردم به فساد مالی متهم شدند که عمدتاً هم منظور آنها نیروهای منتسب به آقای نوری مالکی بود. همچنین منظور مردم از فاشلین نیز ورشکسته های سیاسی و عناصر ناکارآمد بود که بخشی از مردم عراق معتقد بودند که دولت آقای حیدرالعبادی اگرچه در مبارزه با ترور و تأمین امنیت کشور موفق عمل کرده، اما در حوزه اجرایی و مدیریت ناتوان و ناکارآمد بوده است. بنابراین من تصور می کنم که این میزان مشارکت پایین از سوی مردم عراق باید از جانب احزاب سیاسی این کشور به درستی مورد تأمل و توجه قرار گیرد و بتوانند راهکارهای برای کسب رضایت مردم پیدا کنند.

*با توجه به پیشتازی سائرون و فتح در انتخابات عراق، پیش بینی می کنید که چه کسی نخست وزیر این کشور خواهد شد؟

این موضوع، ارتباط مستقیمی با ائتلاف ها، لابی گری ها، چانی زنی ها، گفت وگوها و سازش هایی دارد که بین احزاب پیروز صورت خواهد گرفت، الزاماً قرار نیست حزبی که لیست آن اول و پیشتاز بوده نخست وزیر معرفی کند. کما این که صدر شخصا به عنوان نامزد، درون لیست حزبی و ائتلافی خود قرار نگرفت. ایشان هم مانند سیدعمار حکیم از شخصیت هایی ستکه بیشتر به کادرسازی اعتقاد دارد تا اینکه خودش در رأس امور قرار گیرد. با توجه به رویکردهای صدر و مردمی بودن حزب ایشان، انتظار می رود که مقتدی صدر هم تمایل چندانی نداشته باشد که نخست وزیر از کادرهای ایشان باشد. با شناختی که از جریان صدر وجود دارد این جریان اساساً صاحب یک کادر برجسته، کاریزماتیک و توانمند نیست که بتواند در پست نخست وزیری، دیگر احزاب را هم اقناع کند که از ایشان تبعیت کنند. اما این حزب با رأی بالایی که به دست آورده از یک کارت فشار و عنصر جذب بزرگی برخوردار است که می تواند امتیاز بگیرد. پیش بینی بنده این است که جریان صدر بیشتر دنبال این خواهد بود که پست های خدماتی و پست های مرتبط با عمران، خدمات و حوزه های اجرایی را در اختیار بگیرد تا ارتباطات مردمی خود را گسترده تر و عمیق تر کند و در عین حال با توجه به آرای فراوانی که به دست آورده از این قدرت برخوردار است که در صورت سپردن پست نخست وزیری و پست های مهم یا به قول عراقی ها پست های سیادتی به احزاب رقیب، از آنها امتیازات فراوانی بگیرد.

به هر حال تشکیل کابینه نیاز به فراهم آوردن ائتلافی با ۱۶۵ کرسی نیاز دارد و صدر فقط یک سوم این تعداد کرسی را در اختیار دارد و ناچار است با دیگران، تعامل و ائتلاف کند. بنابراین اندکی زود است که در مورد نتایج رایزنی ها و لابی ها از الان پیش بینی کنیم. اگر بین جریان صدر و جریان عبادی و چند جریان دیگر گفت وگوها و تأملات و سازش هایی صورت گیرد، انتظار می رود که از دل ائتلاف صدر به علاوه ی عبادی و شاید حکیم و دو سه جریان متعلق به کردها و اهل سنت، نخست وزیر انتخاب شود. بعید نیست که مجدداً این پست به آقای العبادی سپرده شود، اما اگر چنین سناریویی پیش برود و آقای العبادی نخست وزیر شود، قاعدتاً در آینده باید تبعیت بالایی از جریان صدر داشته باشند. از آن سو باید این واقعیت را نیز در نظر بگیریم که اگر دو ائتلاف عامری و مالکی، از دایره ی قدرت، بیرون نگه داشته شود، چنین چیزی منجر به ثبات نخواهد شد. اگر هم مالکی و عامری بخواهند با همه ائتلاف کنندو جریان صدر خارج از دایره باشد، باز هم مشکلات جدیدی به وجود خواهد آمد. همه ی این مسائل، نشان می دهند که ساختار سیاسی، اجتماعی و ماهیت قدرت در عراق، بسیار پیچیده و ذو ابعاد است.

*برخی معتقدند با توجه به حضور پنج گروه مختلف از سوی احزاب شیعه، روند انتخاب نخست وزیر عراق طولانی خواهد شد، چه اندازه پیش بینی می کنید که ائتلاف های گروه های شیعی به یک جمع بندی مشخص برای انتخاب نخست وزیر دست پیدا کنند؟

قاعدتاً براساس قانون و قواعد جمعیتی و آنچه در عراق نوین وجود دارد، در هر حال پست نخست وزیر به یک سیاستمدار شیعه تعلق خواهد گرفت. اما وزن کشی احزاب در انتخابات به شکلی بود که ورود جریان جدیدی به نام جریان فتح به رهبری هادی العامری و حشد الشعبی مقداری کار را پیچیده کرده است. اگرچه این جریان، در انتخابات رأی بالایی به دست آورده و عملاً در سراسر کشور عراق دوم شده است، اما این گروه، یک گروه مردمی است که بیشتر صبغه ی بسیجی و دفاعی دارد و نانی که به دست آورده از مبارزه با ترور است و هیچ تضمینی وجود ندارد که این گروه الزاماً در میدان قدرت اجرایی، سیاسی، مدیریتی و دیپلماتیک هم توانمند عمل کند. اما در عین حال با توجه به این پیروزی که به دست آورده مدعی قدرت است و حق خود می داند که پست های مهمی را در اختیار بگیرد؛ با توجه به این نکته عملاً چانه زنی ها و گفت وگوها به درازا خواهد کشید، اما آنچه نوید بخش و امیدوار کننده هست، این است که بین هیچ کدام از گروه های شیعه و حتی گروه های شیعه با سنی، شیعه با کُرد یا سنی با کُرد، تنش و اختلاف برجسته و جدی وجود ندارد که منجر به بحران آفرینی در عراق شود. روند چانه زنی ها و گفت وگوها برای تشکیل کابینه حتی اگر اندکی طولانی هم شود نهایتاً بحران ساز و تنش آفرین نخواهد بود. این نکته را نیز از یاد نبریم که تشکیل یک ائتلاف تماما شیعی و کنار نهادن کردها و اهل سنت، مطلقا معقول و منطقی نیست و حالت ایده آل این است که یک دولت فراگیر به وجود بیاید که همه احساس کنند در آن، سهم و جایگاه دارند.

*عراق سال های سال با ترور مبارزه کرد و در حال گذراندن دوران پساداعش است، در این شرایط لازم است مهم ترین اولویت کاری دولت آینده عراق مربوط به چه مسایلی باشد؟

قاعدتاً عراق تمایل دارد به عنوان یک کشور اثرگذار در معادلات سیاسی – منطقه ای خاورمیانه، در حوزه مبارزه با ترور و همچنین در جهان اسلام و جهان عرب نقش مهمی ایفا کند و به جایگاه واقعی خود دست یابد. این حق طبیعی عراقی هاست که در این دوران و در شرایطی که از بلای ترور رهایی پیدا کردند بخواهند مانورهای سیاسی منطقه ای و فرا منطقه ای خاصی داشته باشند برای اینکه با جهان خارج ارتباط عمیق تر و مستحکم تری برقرار کنند. اما با توجه به مشارکت پایین مردم در انتخابات و نومیدی و بی اعتمادی که در داخل جامعه عراقی نسبت به مدیران و سران حکومت به وجود آمده، من تصور می کنم که مهم ترین اولویت تمام احزاب سیاسی پارلمان عراق باید خدمت به مردم، تلاش برای بازسازی کشور و رها شدن از بلای مهلک فساد مالی باشد. اغراق آمیز نیست اگر بگوییم که فساد مالی در برخی از نقاط و حتی در برخی از حوزه های عراق، حتی قدرتمندتر از ترور عمل می کند و به عبارتی خطر فساد مالی کمتر از ترور داعش نیست و عراقی ها باید با این پدیده شوم مبارزه جدی و بنیادینی به عمل بیاورند.

*برخی از ناظران معتقدند آمریکا به نحوی در انتخابات عراق دخالت داشته است، تا چه اندازه با این نظر موافقید؟ و معادلات سیاسی عراق در آینده نزدیک بیشتر به سمت آمریکا خواهد بود یا ایران؟

من فکر می کنم از اساس این تصور که آمریکا در همه کشورها می تواند دخالت کند و تمام مسایل توسط این ابرقدرت تعیین می شود، اشتباه است. آمریکا برای رسیدن به منافع و حفظ مصالح خود تلاش می کند که در انتخابات بسیاری از کشورها به ویژه کشوری همچون عراق اثرگذار باشد و حتی نفوذ کند، اما چنین موضوعی دقیقاً بدین معنی نیست که توانسته در مسیردهی اقدام خاصی انجام دهد. آنچه ما می بینیم به ویژه با توجه به پیروزی آقای صدر این است که مردم عراق واقعاً به خودآگاهی سیاسی خاصی رسیدند و قدرت اداره امور خود را دارند. اما روشن کردن تکلیف این موضوع که عراق بعد از این انتخابات آیا عراقی متمایل به آمریکا خواهد بود یا متمایل به ایران، نیاز به واکاوی ابعاد فراوانی دارد. کشور ترور زده و بحران زده ای همچون عراق، الزاماً نمی تواند در مسیری باشد که فقط با آمریکا یا فقط با ایران ارتباط داشته باشد، کما این که ما در دوران آقای حیدرالعبادی و نورالمالکی هم دیدیم که عراق در هیچ کدام از این دو محور به تنهایی قرار نگرفت، در شرایط کنونی هم قاعدتاً چنین خواهد بود و در یک محور مطلق و صرف حرکت نخواهد کرد. اما با توجه به رویکرد خاص مقتدی صدر، نمی تدان انتظار داشت که همچون دیگر رهبران شیعه مانند نوری المالکی یا هادی العامری، به ایران بنگرد. نباید انتظار داشته باشیم که عراق در منطقه همچون کشوری جلوه کند که فقط از اوامر و خواسته های ایران تبعیت می کند و فاقد اراده ی مستقل است. عراق کنونی در هر سه حوزه شیعه، سنی و کُرد، با تمام مشخصات و مختصات خاص و طبیعی اش، یک پدیده ی سیاسی و اجتماعی است و ما باید با واقعیت های این پدیده کنار بیاییم. در برخی از حوزه ها عراق تمایل بیشتری به آمریکا و اروپا خواهد داشت، در پاره ای از مسائل، تمایل به جهان عرب و عربستان پیدا خواهد کرد و در بعضی از مسایل هم ممکن است به خواسته ها و توجهات ایران نزدیک تر باشد.

*عربستان پس از سال ها، سفارتخانه خود را در عراق تأسیس کرد و ولیعهد این کشور دیدارهایی را با مقامات و شخصیت های برجسته عراقی داشت، پس از انتخابات رویکرد عربستان نسبت به عراق چگونه خواهد بود؟

در چند ماه اخیر شاهد این موضوع بودیم که با تحرکات منطقه ای و فرا منطقه ای محمد بن سلمان ولیعهد قدرتمند سعودی، در حوزه کشورهای اسلامی و عربی به منظور این که نفوذ عربستان در منطقه عمیق تر و گسترده تر شود، اقدامات دیپلماتیکی صورت گرفت. در راستای همین هدف بود که دیدیم عربستان موفق شد نه تنها با جریانات سنی و کردها، بلکه با تمام سران جریانات شیعی از جمله عمار حکیم، مقتدی صدر، حیدرالعبادی و دیگران ارتباطات خوبی برقرار کند.

در شرایط کنونی با توجه به خواسته هایی که محمد بن سلمان دارد قاعدتاً ریاض به دنبال این خواهد بود که با اعطای برخی امتیازات، عراق را در بازی کشورهای عربی نگه دارد و این کشور را تا حدودی از ایران دور کند اما چنین چیزی سخت و دشوار است و عربستان سعودی هم قاعدتاً باید با نگرشی واقع بینانه مسایل عراق را دنبال کند. من تصور می کنم که سیاستمداران عراقی در این حوزه هوشمندانه عمل خواهند کرد و تلاش می کنند که نسبت و دوری و نزدیکی خود را به هرکدام از قدرت های منطقه ای به یک میزان معقول و متعادلی مدیریت کنند.

* با توجه به تنش هایی که میان بغداد و اربیل وجود دارد،بعد از این انتخابات و با نتیجه فعلی روابط بغداد و اربیل چگونه خواهد شد؟

شواهد نشان می دهند که هم مسئولین عراقی و هم مسئولین کردی در هر دو جهت و در هر دو میدان، به دنبال رسیدن به تعامل و تفاهم هستند. در چند ماه اخیر ما شاهد تلاش های خوبی از سوی نیچیروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان عراق برای حل چالش ها و تنش های میان اربیل و بغداد بوده و هستیم. اما واقعیت این است که تحلیلی اجمالی بر نتایج انتخابات در خود مناطق کردنشین عراق نشان می دهد که از این به بعد تنش بین احزاب کردی اندک نخواهد بود و با توجه به اینکه فقط چند ماهی به انتخابات پارلمانی اقلیم کردستان عراق زمان باقی مانده است، به نظر می رسد که تنش در بین احزاب کردی بیشتر شود. اما در هر حال، حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی در شرایط فعلی نسبت به حزب تحت امر خانواده ی طالبانی و دیگران، از دست بالاتری برخوردار است و پیش بینی می شود که این حزب در بغداد هم از توان بیشتری برای چانه زنی برخوردار باشد و بعید نیست که پست ریاست جمهوری، این بار در اختیار حزب دموکرات قرار بگیرد. در کل می توان گفت، تلاش برای ایجاد تفاهم و تعامل بین اربیل و بغداد بیشتر و پر رنگ تر خواهد شد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری شفقنا، تاریخ انتشار: 26 اردیبهشت 1397، کد خبر: 569130، www.fa.shafaqna.com