شعارسال: حسن بن علی ابن شعبه حرّانی مؤلف کتاب تحف العقول عن آل الرسول از شهر حران بر سر راه موصل، شام و روم برخاست. از همین شهر بسیارى از ریاضى‌دانان و پزشکان پیش و پس از اسلام برخاسته‌اند. تاریخ تولد ابن شعبه حرانی به‌دقت ثبت نشده است، ولى بر پایه مآخذ تاریخى، پیش از سال 381.ق زنده بود. او به‌دلیل دلبستگی‌اش به احادیث اهل بیت(ع) به تحصیل در حدیث همت گمارد. همچنین در علم فقه نیز نزد فقیهان زمانش شاگردى کرد، چندان‌که عالمان بعدی او را فقیهى فاضل خواندند. با چنین اوصافی حرانی باید مجلس درس بزرگی داشته و شاگردان ممتازى تربیت کرده باشد، هر چند که از شاگردان او، بجز شیخ مفید، کسی را نمی‌شناسیم.

شیخ مفید (درگذشته 412.ق)، از فقیهان و متکلمان بزرگ شیعه، درباره کتاب تحف العقول نوشته است: «کتاب لم یسمع الدهر بمثله» (کتابی است که زمانه به مانند آن نشنیده است). خود حرانی در مقدمه تحف العقول می‌نویسد: «دیدم دانشمندان پیشین شیعه از گفتار ایشان (پیامبر و امامان شیعه) کتاب‌هایى پیرامون حلال و حرام و فریضه‌ها و سنت پرداخته‌اند... ولى به من خبر نرسیده است که یکى از این دانشمندان، در باره حکمت‌ها و اندرزهاى آنان تألیفى ساخته یا کتابى پرداخته باشد که من از آن آگاه شده باشم و بدان پشتگرم شوم... پس به خوشه‌چینى پرداختم و از این دست مطالبى گرد آوردم». برخی از ویژگی‌های کتاب تحف العقول عبارتند از:

چنان‌که گذشت، کتاب شامل روایات مربوط به آداب، حِکم، پند و اندرزهاى منقول از پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع)- به‌جز امام دوازدهم است. از آنجا که بیشتر این روایات کتاب شامل آداب و حِکم است، سلسله سند روایات، به رعایت اختصار، حذف شده است.

روایات آن از منابع شیعه و سنى برگرفته شده و از این رو، می‌تواند مورد استناد فریقین (شیعه و اهل سنت) باشد.

در پایان آن، مناجات قدسى از موسى(ع) و عیسى(ع) و مواعظى از «انجیل» ذکر شده است که می‌تواند مورد توجه اهل کتاب نیز قرار گیرد. در بخش پایانی کتاب سفارش‌نامه مفضل بن عمر، از اصحاب امام صادق(ع)، به شیعیان آمده است. در اینجا به ذکر روایتی از حضرت رضا(ع) از کتاب تحف‌العقول بسنده می‌کنیم.

عن علی بن موسی الرضا(ع): لا یتِمُّ عَقْلُ امْرِء مُسْلِم حَتّى تَکونَ فیهِ عَشْرُ خِصال: أَلْخَیرُ مِنْهُ مَأمُولٌ. وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ. یسْتَکثِرُ قَلیلَ الْخَیرِ مِنْ غَیرِهِ و یسْتَقِلُّ کثیرَ الْخَیرِ مِنْ نَفْسِهِ. لا یسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوائِجِ إِلَیهِ و لا یمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ. أَلْفَقْرُ فِى‌الله أَحَبُّ إِلَیهِ مِنَ الْغِنى. وَ الذُّلُّ فىِ‌الله أَحَبُّ إِلَیهِ مِنَ الْعِزِّ فى عَدُوِّهِ. وَ الْخُمُولُ أَشْهى إِلَیهِ مِنَ الشُّهْرَه. ثُمَّ قالَ علیه السلام: أَلْعاشِره وَ مَا الْعاشِرَه؟ قیلَ لَهُ: ما هِىَ؟ قالَ علیه السلام: لا یرى أَحَدًا إِلاّ قالَ: هُوَ خَیرٌ مِنّى وَ أَتْقى. (تحف العقول، ص443).

از حضرت رضا(ع): عقل مسلمان تمام نیست، مگر آنکه در او این 10 ویژگی باشد:

1. از او امید خیر رود

2. مردم از بدى او ایمن باشند

3. خیر اندک دیگران را بسیار شمارد

4. خیر بسیار خود را اندک شمارد

5. اگر حاجت از او خواهند دلتنگ نشود

6. در طول عمر از دانش‌طلبى خسته نشود

7. تنگدستی در راه خدا از توانگرى برایش محبوبتر باشد

8. خوارى در راه خدا از عزّت در میان دشمنان خدا برایش محبوبتر باشد

9. گمنامى را از پرنامى خواهان‌تر باشد

سپس گفت: دهمین و چیست دهمین؟ پرسیدند: چیست؟ گفت: احدى را ننگرد جز آنکه بگوید او از من بهتر و پرهیزکارتر است.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار: - ، کدخبر: 467433: www.iran-newspaper.com