شعار سال: پزشکی است که مبنای اصلی آن، قرض گرفتن سلول‌های بنیادی بدن بیمار، کشت آن در محیط آزمایشگاه و برگرداندن آن به بدن بیمار است. چنین روشی در بسیاری از کشورهای جهان، معمولا در اتاق تمیز بیمارستان‌ها و در مقیاس کوچک انجام می‌شود چون اجرای مکانیزه آن، به دانش و تحقیقات گسترده‌ای نیاز دارد که سال‌ها باید روی آن کار شود؛ درحالی‌که بسیاری از کشورها چنین امکاناتی را در اختیار ندارند. فعال شدن کارخانه تولید سلول انسانی در ایران که چندی پیش با حضور معاون اول رئیس‌جمهور و وزیر بهداشت کار خود را آغاز کرد، نشان داد ایران توانسته این فناوری جدید را در اختیار بگیرد.

روش درمانی سلولی به زبان ساده

بافت غضروفی بدن انسان را درنظر بگیرید. این بافت از 2 گروه سلول تشکیل شده است. یک گروه از سلول‌ها عملکرد غضروف مثل نرمی و لغزش را انجام می‌دهند و بخش دیگر هم سلول‌های بنیادی هستند. این گروه دوم، وظیفه دارند درصورتی که آسیبی به سلول غضروفی وارد شده باشد، دوباره سلول‌های غضروفی را ساخته و آن را در قسمت مورد نیاز جایگزین کنند. چنین اتفاقی در تمام بخش‌های بدن رخ می‌دهد؛ برای مثال، بدن ما هر روز مقدار زیادی سلول پوستی از دست می‌دهد که سلول‌های بنیادی بخش پوست، ‌آن را دوباره می‌سازند. با افزایش سن، تعداد سلول‌های بنیادی در بخش‌های مختلف بدن کم می‌شود. در نتیجه، هر ضربه یا تغییری که باعث آسیب زدن به سلول‌ها می‌شود، به دشواری ترمیم می‌شود. بخشی از این مشکلات را می‌توان با تزریق سلول‌های بنیادی به بیمار بهبود بخشید. در کارخانه‌های سلول انسانی، نمونه سلول بنیادی از بیمار گرفته شده و در یک محوطه ایزوله کشت داده می‌شود. بعد از زیاد شدن تعداد سلول‌ها، آنها را دوباره به بدن بیمار بازمی‌گردانند.

برای درمان چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟

از لحاظ تئوری، سلول‌های بنیادی در تمام بخش‌های بدن وجود دارند و اگر بتوانیم سلول‌های آن بخش را کشت داده و دوباره به محل اصلی‌شان بازگردانیم، می‌توان مشکل یا بیماری را در آن بخش برطرف کرد، اما در عمل، هنوز محدودیت‌هایی وجود دارد. دکتر ناصر اقدمی، متخصص سلول‌های بنیادی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «برای اینکه چنین روشی کارایی داشته باشد، باید اولا بتوانید سلول ترمیم‌کننده یا بنیادی را شناسایی کنید. (بعضی بافت‌ها هنوز شناسایی نشده‌اند). دوم اینکه روش کشت کردن‌شان را بدانید. سومین چالش این است که چنین روشی در کنترل بیماری که دنبالش هستید، ‌جواب داده باشد. بارها پیش می‌آید که یک سلول خاص را بارها آزمایش و بررسی می‌کنیم تا نتیجه مطلوب را بگیریم. با این حساب، فعلا این شیوه درمان برای تمام بیماری‌های دنیا کاربرد ندارد، اما در بیماری‌های پوستی، عضله‌های قلب، چشم، دستگاه گوارش، مغز و سیستم عصبی برخی بیماری‌های کبد، آرتروز و بیماری‌های مرتبط با غضروف و... می‌توان روش‌هایی را پیشنهاد داد.»

سرعت عمل و دقت بیشتر

معمولا بیمارستان‌ها سلول بیمارانی را که با این روش قابل معالجه باشند در مقیاسی کوچک، در «اتاق تمیز»های بیمارستان کشت می‌کنند. اما این امکانات را لزوما همه مراکز در اختیار ندارند و زمانی که تعداد بیماران بیشتر از حد معمول باشد، خدمات‌رسانی به همه در مدت کوتاه ناممکن یا بسیار دشوار می‌شود. در چنین مواردی، از خدمات مراکزی مثل کارخانه سلول انسانی استفاده می‌شود که سلول‌ها را در مقیاس بزرگ‌تر و تحت یک برنامه‌ریزی کنترل‌شده و خودکار انجام می‌دهند. با چنین روشی می‌توان روزی 10 تا 15بیمار را پذیرش کرد درصورتی که در بیمارستان‌های دارای اتاق تمیز، این رقم بسیار پایین‌تر است. چون در یک روال عادی، ‌از هر 10 تا 20بیمار، 400نمونه سلولی ارائه می‌شود که تکثیر آنها و نظارت کیفی‌شان نیاز به یک سیستم خودکار دارد.

به‌ثمر نشستن یک برنامه طولانی‌مدت

سلول‌درمانی یک شیوه جدید درمانی است که برای رسیدن به فناوری مورد نیاز آن، باید گروه‌های متخصص برای مدت زمان طولانی روی آن کار کنند. اینطور که ناصر اقدمی، مدیرعامل کارخانه سلول انسانی ایران و کارشناس سلول‌های بنیادی می‌گوید: « 15سال پیش، ما در زمینه کارهای تحقیقاتی مشغول تحقیق بودیم. اگر کشور دیگری بخواهد به چنین فناوری‌ای برسد، دست‌کم باید 20سال پیشینه داشته باشد که خوشبختانه ما از آن برخوردار هستیم.»

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری ، تاریخ انتشار 2 خرداد 97، کدمطلب:17363، www.newspaper.hamshahri.org