شعارسال: براساس باورهایی که بر ما به درستی شناخته شده نیست، آیینهای عروسی قنات در مناطق کم باران ایران شکل گرفته است. شاید برخی مراسم بجای مانده از جشنهای آب، همچون پاشیدن آب به یکدیگر و انداختن همدیگر (پسران و دختران روستایی) در آب و تقدیم برخی هدایا و قربانیها نیز با این مسئله یعنی طلب زایش و افزایش آب همراه بوده است. از آنجا که برخی از کارهایی که میبایستی برای خرسندی، باروری و زایش و افزایش آب چشمهها و قناتها انجام دهند،از عهده یک تن ساخته نبوده است، اهالی و یا کشاورزان هر ده بار شیوههای مرضیه «خودیاری» و «یاری گروهی» به گرفتن زنی برای قنات اقدام میکردهاند.
نخستین
کسی که به ازدواج قنات اشارهای دارد، استاد باستانی پاریزی است. وی مینویسد:
«جالبترین رسم درباره قنات و آناهیتا را باید در اصفهان دید. در یکی از روستاهای
اصفهان رسم است که برای ازدیاد آب قنات وحفظ آن از مخاطرات، پیرزنی را برای قنات
بعنوان همسری عقد میکنند و پیرزن باید هفتهای یکبار درآن قنات آب تنی کند.
آب
نر و ماده
مردمان بسیاری از مناطق ایرانزمین باور داشتند که بعضی چشمهها،
رودها و قناتها نر و برخی دیگر ماده هستند! موضوع نر و ماده بودن آبها و نیز
قنات که ماندگاری است از مراسم دوران ستایش آناهیتا و تیشتر، ما را به عروسی قنات
رهنمود میکند که در بسیاری از نقاط تمدنهای قناتی ایران، از جمله روستاهای گلپایگان،
اراک، تفرش، ملایر، تویسرکان، محلات، خمین، دلیجان، چهارمحال، اصفهان، دامغان،
شاهرود، یزد و شهر کرد متداول بودهاست.
آنها
قناتها و نهرها را براساس مشخصات آبشان مانند سرعت آب، رنگ آب، شوری و طعم آب و
میزان غلظت و املاح آن جنسیت بندی میکردند.
عروسی قناتها
یکی
از آیینها عروسی گرفتن برای آبها بود. مردمان کهن بر این باور بودند که هنگامی
که آب قنات نر کم میشود، یا قنات مادهای در کنار آن وجود دارد که آب قنات نر را
به خودش کشیدهاست و یا این که قنات نر مجرد و تنهاست و نیاز به زن دارد.
پس
گرد هم میآمدند و برای این که رود یا قنات قهر نکند و خشک نشود و پرآب شود، زن
بیوهای را برمیگزیدند و او را همچون نوعروسی میآراستند و سوار بر اسب، با ساز و
دهل و رقص و آواز به سمت آب میبردند. عاقد در کنار آب، آن دو را به عقد یکدیگر درمیآورد
و سپس مردم زن را تنها میگذاشتند تا تن برهنه خود را به آب بسپارد.
صاحب
قنات یا مردمان منطقه تعهد داشتند که در برابر به عقد آب درآمدن زن، به او خرجی و
مایحتاج زندگی مانند گندم بدهند و در برابر آن زن تعهد داشت که در زمانهای مشخصی
تن به آب بسپارد و در آن آبتنی یا غسل کند و در فصلهای سرد هم زن در کنار آن آب
وضو میگرفت.
این
آیین برای بسیاری از زنان بیوه و بدون شوهر راهی برای گذران زندگی سخت دوران گذشته
بود.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبلاگ قنات ، تاریخ انتشار: 26 بهمن 1396، کدخبر: 38 ، www.qanats.blogfa.com