شعار سال: معاونتهای حمل و نقل و ترافیک، مالی و اقتصاد شهری و برنامهریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران را میتوان بهعنوان سه معاونتی دانست که در دوران هفتماهه مدیریت محمدعلی نجفی در شهرداری تهران برنامههای راهبردی برای پایتخت در آنها در نظر گرفته شد که در این بین طرح ترافیک جدید را میتوان ملموسترین آنها برشمرد. با تعویق ثبت نام متقاضیان طرح ترافیک سالانه در ماههای پایانی سال گذشته زمزمههایی درباره اعمال تغییراتی در سازکار ثبت نام برای سال جدید به گوش میرسید تا اینکه محسن پورسیدآقایی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهردار تهران، اوایل دیماه پارسال اعلام کرد: طرحی آماده کردیم که احتمالاً دیگر موضوع ثبتنام و فروش سالانه آرم طرح ترافیک حذف شود و بدین صورت کمک کنیم تا مردم آزادی بیشتری برای ورود به محدوده طرح ترافیک داشته باشند. وی ادامه داد: اینکه طرح تنها بهعدهای فروخته شود درست نیست؛ زیرا در تهران پنجمیلیون خودرو وجود دارد؛ اما در سالهای گذشته عملاً تنها به 98 هزار خودرو آرم سالانه فروخته میشد و تنها این تعداد شانس ورود به محدوده طرح ترافیک آن هم بهصورت سالانه داشتند و بقیه خودروها از طرح ترافیک محروم بودند. در واقع آنچه از روزهای ابتدایی تدوین طرح جدید ترافیک بر روی آن تأکید میشد واژه «رانت» و عزم جدی مدیریت شهری جدید بر از بین بردن این رانت بود که براساس آنچه اینک مشاهده و گزارش میشود با اجرای طرح جدید، نه تنها این رانت حذف نشد؛ بلکه چیزی از طرح ابتدایی و پیشنهادی معاونت حمل و نقل نیز باقی نماند.
جزئیات طرح ترافیک پیشنهادی
یک هفته پس از انتشار نخستین خبر درباره احتمال تغییر طرح ترافیک، محسن پورسیدآقایی در جمع خبرنگاران حاضر شد و به پرسش آنها درباره جزئیات این طرح و نحوه اجرای آن پاسخ داد. نشستی که با چالشهای زیادی نیز همراه بود. در طرح ترافیک پیشنهادی شهرداری تهران عوارض دریافتی از هر خودور برای ورود به محدوده طرح ترافیک براساس نرخ مبلغ پایه، ضریب مکانی، ضریب زمان، ضریب آلایندگی، ضریب زمان پرداخت، ضریب مدیریت تقاضا و ضریب ویژه محاسبه میشد. در این طرح تردد در محدوده طرح زوج و فرد علاوهبر حذف سه روز عبور رایگان هفتهای برای خودروهای پلاک زوج یا فرد، حداقل قیمت پایه برای تردد روزانه در این محدوده سههزار و 200 تومان و حداکثر قیمت 12هزار تومان محاسبه و پیشنهاد شده بود. در طرح جدید، ضریب مکانی شامل محدودههای ترافیک و زوج و فرد، ضریب زمانی، تردد در ساعات مختلف روز، ضریبآلایندگی با توجه به نوع خودرو، معاینه فنی ویژه و ضریب ویژه تنها شامل گروههای خاص مانند جانبازان، بیماریهای خاص و خبرنگاران میشود. براساس طرح جدید شهرداری تهران، حداقل عوارض برای ورود به محدوده طرح ترافیک نیز نه هزار و 600 تومان و حداکثر آن 36 هزار تومان پیشنهاد شده بود. قیمت برای خودروهایی که در محدوده زمانی 6:30 تا 10 صبح به محدوده وارد و قبل از ساعت 16 خارج شوند با ضریب یک و عوارض برای خودروهایی که در فاصله زمانی 10 تا 16 وارد محدوده طرح و بعد از ساعت 16 از محدوده خارج شوند نیز با ضریب یک محاسبه میشود. همچنین عوارض خودروهایی که در فاصله زمانی 10 تا 16 به محدوده طرح وارد و قبل از ساعت 16 خارج شوند با ضریب نیم و برای خودروهایی که در فاصله زمانی 6:30 تا 10 به محدوده وارد و بعد از ساعت 16 از آن خارج شوند با ضریب 1/5محاسبه میشود. در این طرح عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک برای خودروهای برقی یا هیبریدی با ضریب یکدهم (0/1)، خودروهای دارای معاینه فنی برتر با ضریب هشتدهم (0/8) و برای سایر خودروها با ضریب یک محاسبه میشود. براساس ضریب زمان پرداخت برای پیش پرداخت ضریب هشتدهم (0/8)، پرداخت تا 24 ساعت بعد، ضریب 9 دهم (0/9) و برای عدم پرداخت و محاسبه در بدهی نیز ضریب یک در نظر گرفته شده است. زمان اجرای طرح جدید ترافیک نیز همه روزه از ساعت 6:30 تا 19 به استثنای پنجشنبهها و تعطیلات رسمی، اعلام شده بود. همچنین خروج خودرو متعلق به ساکنان محدوده طرح ترافیک «سبز» (زون یک) و محدوده زوج و فرد«آبی» (زون 2) تا ساعت 8/30 صبح مجاز است. به گفته شهریار افندیزاده، قائم مقام معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، در طرح ترافیک پیشین که در مساحتی حدود 32 کیلومتر اجرا میشد بهطور متوسط روزانه (بهجز در نظر گرفتن تاکسیها) 104 هزار و 500 خودرو تردد میکردند؛ همچنین یکمیلیون و 796 هزار و 402 خودرو بهصورت روزانه در محدوده ترافیکی زوج و فرد تردد داشتند. از همان ابتدا نیز اعلام شد در طرح جدید محدودههای ترافیکی تغییر نمیکند و فقط نحوه ورود خودروها و میزان عوارض پرداختی آنها اصلاح خواهد شد. طرح پیشنهادی مدیریت شهری جدید نتیجه سهماه کار کارشناسی با بهرهگیری از تجارب جهانی و مطالعه طرح ترافیک شهرهایی ازجمله استهکلم، لندن، میلان، سنگاپور و اسلوو اعلام شده بود. اختصاص سهمیه طرح ترافیک به سازمانها و نهادها بدون هیچ ضابطه و قانونی بهعنوان یک اقدام غیرمنطقی و ازجمله اشکالات اساسی بود که از سوی معاون حمل و نقل و ترافیک شهردار تهران به طرح پیشین گرفته شد. پورسیدآقایی در این باره گفته بود: تاکنون 441 سازمان و نهاد، سهمیه ویژه طرح ترافیک از شهرداری تهران دریافت میکردند که در طرح پیشین، هیچ عدالتی درباره توزیع مجوز ورود به محدوده طرح ترافیک میان نهادها وجود ندارد؛ بهطوری که یک وزارتخانه 180 سهمیه (مجوز) و وزارتخانه دیگر 800 سهمیه دریافت میکرده است.
رفت و برگشتهای طرح
انتشار خبر اجرای طرح ترافیک جدید با
موجی از اعتراضها و انتقادها همراه بود؛ اما در نهایت 28 دیماه سال گذشته در
شورای حمل و نقل و ترافیک و دهه نخست بهمنماه در شورای شهر تصویب و برای تأیید به
فرمانداری تهران ارسال شد.
کمیته انطباق فرمانداری تهران نیز پس از بررسیهای کارشناسی به شش بند از نه بند
طرح ترافیک 97 ایرادهایی وارد دانست و آن را برای اصلاح به شورای اسلامی شهر تهران
بازگرداند.
هشت روز پس از ارجاع طرح ترافیک 97 به شورای شهر، اعضای شورا در چهل و هشتمین جلسه
خود (ششم اسفندماه 96) بندهای مورد اعتراض کمیته انطباق فرمانداری را اصلاح و طرح
ترافیک جدید را برای تأیید نهایی به فرمانداری تهران ارسال کردند.
آنچه برای اجرا باقی ماند
یکی از ایرادهای شورای تطبیق فرمانداری، تعیین عوارض تردد در محدوده زوج و فرد بود. بر همین اساس در مصوبه شورای شهر ذکر شده، در صورتیکه خودرویی با پلاک زوج بخواهد روز فرد در محدوده زوج و فرد تردد کند، میتواند با پرداخت عوارض وارد محدوده شود که هیئت تطبیق فرمانداری تهران آن را تأیید نکرد و بدینترتیب دریافت عوارض برای تردد در محدوده زوج و فرد منتفی شد. در کنار این موضوع فرمانداری تهران به یکی از تبصرههای بندی که در رابطه با ارائه مجوز طرح ترافیک به جانبازان بالای ۷۵ درصد و جانبازان ۲۵ درصد اعصاب و روان بود نیز ایراد وارد کرده بود. همچنین به موضوع ارائه سهمیه به آژانسها، سرویس مدارس و وانتبارها نیز ایراد گرفته شده بود. در اعتراض فرمانداری آمده است که با وجود سهمیه در نظر گرفته شده، سرویس مدارس، آژانسها، وانتبارها و... باید سهم قابلتوجهی را پرداخت کنند و مبلغ در نظر گرفته شده برای این خودروها برای پرداخت بسیار بیشتر از حد تعادل است. همچنین شورای شهر در اصلاحیه طرح ترافیک برای اقشار خاص ازجمله خبرنگاران، روزنامهنگاران و عکاسان تخفیف 90 درصدی قائل شد. براساس طرح ترافیک جدید 103 هزار خودرو روزانه میتوانند وارد محدوده شوند که از این میان 63 هزار سهمیه متعلق به افرادی است که بهدلیل ماهیت شغلی باید وارد محدوده شوند و مابقی مجوزها (40 هزار سهمیه ورود) نیز در اختیار شهروندان قرار خواهد گرفت. در طرح ترافیک جدید 63 هزار خودرو سهمیهای، با واریز 100 هزار تومان پلاک خودرو خود را تا یکسال رزرو میکنند. بنا بر مصوبه شورای شهر، 50 درصد عوارض این خودروها در روزهای ممنوع افزایش خواهد یافت؛ یعنی در روزهایی که شاخص آلودگی هوا بالاست شهرداری میتواند به تناسب عوارض را تا سقف 50 درصد افزایش دهد. اجرای طرح ترافیک جدید فقط برای خودروهای پلاک تهران نیست و خودروهای پلاک شهرستان نیز میتوانند با معاینه فنی و پرداخت عوارض در محدوده طرح تردد کنند.
ناکامی شهرداری در حذف رانت ها
نبود عدالت و وجود رانت یکی از اشکالات اساسی بود که معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران به آن وارد کرد؛ اما با اجرایی شدن طرح ترافیک آنطور که دیده میشود رانتها در قالب دیگری ادامه پیدا کرد. نگاهی به آگهیهای فروش طرح ترافیک با قیمتهای چند میلیون تومانی طی روزهای اخیر و گزارشهای رسانهها موید این مدعاست. کارتهای شناور یکی از بسترهای سوءاستفاده از طرح جدید ترافیک بود. پیش از این با استفاده از کارتهای شناور طرح ترافیک امکان ورود سه خودرو بهصورت همزمان به طرح ترافیک وجود داشت به این صورت که دو خودرو میبایست پس از ورود به محدوده طرح ترافیک در یک نقطه متوقف شوند اما یک خودرو اجازه تردد در محدوده طرح ترافیک را داشت. دیماه سال گذشته معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در اطلاعیه از توقف توزیع کارتهای شناور طرح ترافیک و ابطال 600 کارت شناور موجود خبر داد. اگرچه اخبار غیررسمی حکایت از آن داشت این کارتها هنوز مورد استفاده قرار میگیرد؛ اما انتظار میرفت بساط کارتهای شناور همزمان با اجرای طرح ترافیک جدید برچیده شود. اینک با کارتهای شناور امکان ورود یک خودرو در هر روز به محدوده طرح ترافیک وجود دارد و خودروهایی که با این کارتها وارد محدوده طرح ترافیک میشوند نیز ملزم به پرداخت عوارض هستند. طی روزهای اخیر اخباری درباره فروش کارتهای شناور و حتی طرح ترافیک سالانه منتشر شد که با واکنش اعضای شورای شهر و معاونت حمل و نقل و ترافیک نیز همراه بود. ازجمله آنکه ناهید خداکرمی در جلسه شورای شهر در تذکری اعلام کرد: شهرداری تهران باید سازمانها و نهادهایی که بهصورت موجه از مزایای کارت شناور بهرهمند شدند؛ اما بهصورت غیرقانونی در حال خرید و فروش آن هستند را شناسایی و به مردم معرفی کند. معاون حمل و نقل و ترافیک شهردار تهران نیز در این باره گفته است: بیشتر خرید و فروشها جنبه کلاهبرداری دارد؛ چراکه امسال کارتهای شناور وجود ندارد که بخواهند آنها را بفروشند، بلکه مجوزهای سیار به برخی سازمانها داده شده که فرآیند آن کاملاً منطبق با طرح ترافیک فعلی است. در همین زمینه طی تماس با تعدادی از متقاضیان فروش کارت شناور طرح ترافیک یکی از فروشندگان با اعلام آنکه کارت شناور فروش رفته است، گفت: در صورتی که خریدار واقعی هستید یک ساعت قبل از مراجعه تماس بگیرید تا کارت شناور برای شما آماده شود. وی افزود: از آنجاکه خودمان کارت شناور را به مبلغ ششمیلیون و 500 هزار تومان تهیه میکنیم قیمت آن حدود ششمیلیون و 800 هزار تومان خواهد بود. این فروشنده طرح همچنین گفت: کارت شناور در وسط سال باطل نمیشود؛ زیرا این کارتها متعلق به مسئولان است». با درخواست نشانی از وی برای مراجعه حضوری به نام یکی از سازمانهایی برخوردیم که اتفاقاً یکی از دستاندرکاران اجرای طرح ترافیک است.
راهکار اصلی چیست
علی خاکساری، استاد حوزه حمل و نقل شهری
دانشگاه علامه طباطبایی، گفت: ایجاد تحول در طرح ترافیک پس از 35 سال، ارائه
راهکارهای جدید و تغییر در شیوه اجرای آن یک ضرورت بود که معاونت جدید حمل و نقل
نسبت به آن همت کرد.
وی با بیان اینکه هر تغییر با مقاومت از سوی افراد یا سازمانهای مختلفی با
استدلالهای علمی یا دلایل خاص مطرح میشود، اظهار کرد: از آنجاکه طرح ترافیک جدید
پس از سالها بهسمت شیوههای جدید کنترل، مدیریت و ضابطهمند کردن ترافیک براساس
اصول اقتصادی حرکت کرده طرح خوبی و کاملاً عادلانه بود؛ اما مسائلی درباره آن مطرح
است.
خاکساری ادامه داد: اگرچه اجرای این طرح نیازمند پیش زمینه و اقدامات اولیه ازجمله
قیمتگذاری، نگاه کنترل و مدیریت ترافیک با ابزار اقتصادی موثر بود؛ اما یکی از
نخستین نیازها داشتن حمل و نقل عمومی مناسب و باکیفیت است که در شهر تهران هنوز بهشکل
مناسب ارائه نشده است.
وی با بیان اینکه مسأله دیگر انجام طرحهای زیرمجموعه مانند قیمتگذاری پارکینگ
است، خاطرنشان کرد: فضاهای داخل شهر باید بهدلیل اشغال فضا قیمتگذاری شود تا
منبعی برای درآمد شهرداری هم باشد.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه مدیریت پارکینگ مهم است، یادآور شد: هیچ
دلیلی برای احداث پارکینگ در بخش مرکزی شهر توسط شهرداری وجود ندارد؛ البته موضوع
پارکنیگهای خصوصی متفاوت است.
وی درباره در نظر گرفتن نرخ یکسان برای شهروندان با سطوح اقتصادی مختلف افزود: نمیتوان
از کسانی که درآمد کمتری دارند پول کمتری دریافت کرد؛ بلکه راهحل این امر ارائه
حمل و نقل باکیفیت است.
خاکساری گفت: در بحث حمل و نقل عمومی هدف اصلی و آنچه باید اتفاق افتد، امکان
دسترسی برای تمام مردم یک شهر است؛ بهگونهای که یک شهروند با حمل و نقل عمومی
مناسب بتواند به محل کار، زندگی، خرید و... دسترسی پیدا کند. وی اظهار کرد: متفاوت کردن قیمتها به نفع
کم درآمدها نیست؛ بلکه تنها راهکار تأمین دسترسی توسعه کمی و کیفی حمل و نقل
همگانی است، همانگونه که در بسیاری از کشورهای دنیا یک کارمند باوجود آنکه چند
خودرو دارد، اما از مترو و اتوبوس زمانبندی شده برای رفت و آمد استفاده میکند.
وی تصریح کرد: در تهران نرخ مالکیت خودرو در مقایسه با سایر شهرهای دنیا کم است؛ اما همین میزان بیش از اندازه مورد استفاده قرار میگیرد؛ درحالی که در سایر شهرهای دنیا باوجود داشتن خودرو شخصی وابستگی به آن پایین است. این کارشناس حمل و نقل اظهارکرد: دلیل این امر داشتن سیستم حمل و نقل عمومی با هزینه کم و واقعی بودن هزینه استفاده از خودرو شخصی است؛ درحالی که در کشور ما این موضوع کاملاً برعکس است. وی درباره تأثیرات طرح ترافیک جدید یادآور شد: اینک بهدلیل وجود آشفتگی نمیتوان تأثیرات آن را در کوتاهمدت مشاهده کرد؛ چراکه مردم سردرگم هستند و مسائل زیادی ازجمله ساعتهای تردد، دوربینها، تعامل نیروی انتظامی با شهرداری و... برای آنها ابهام دارد؛ به همین دلیل حتی اگر طرح بسیار خوبی داشته باشیم، اما نمیتوانیم اثرات خوبی از آن دریافت کنیم. خاکساری با بیان اینکه دور شدن از طرح قدیم زوج و فرد و ترافیک که هیچ کارکردی نداشت و از منطق علمی برخوردار نبود جای خوشحالی دارد، اضافه کرد: باید طرحها به صورت کامل، دقیق و با جزئیات اجرا شود؛ اگر بخواهیم طرحی که در دنیا اجرا شده را دستکاری کنیم و با برخی تغییرات اجرا کنیم قطعا تأثیری نخواهد داشت
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار -، شماره: 45572