گفت وگو با رئیس کلینیک پزشکان بدون مرز و فعالیت گروه های همتا در محله مولوی

پاهایش زخم شده و چند روزی است که درد می‌کشد. قدم‌هایش را به سختی برمی‌دارد و خودش را به مرکز درمانی می‌رساند. به محض ورود، نگهبان نگاهی به چهره‌اش می‌اندازد و دستش را محکم به سینه‌اش می‌زند و می‌گوید: «برو بیرون اینجا جای معتادان نیست.» آنقدر درد دارد که توان درگیر شدن و جر و بحث کردن با نگهبان را ندارد و به همین دلیل مستأصل و با چهره غمبار به اطراف نگاه می‌کند و راهش را در پیاده‌رو ادامه می‌دهد. امثال او را در جامعه با عنوان افراد آسیب‌دیده یاد می‌کنند. کسانی که به دلیل شرایط زندگی و موقعیت اجتماعی از حقوق شهروندی که مهم‌ترین آنها خدمات درمانی است، محروم هستند.

شعار سال: شاید همین بی‌توجهی‌ها و کمبودها زمینه را برای راه‌اندازی «کلینیک پزشکان بدون مرز» در منطقه 12 تهران فراهم کرده است. مرکز درمانی که تعدادی از کارکنانش خارجی هستند و تخصصشان را به کار گرفتند تا بی‌منت در محله مولوی خدمت‌رسانی کنند. همین ویژگی منحصربه‌فرد کلینیک پزشکان بدون مرز موجب می‌شود سراغ «مورگان برنارد هارل» فرانسوی، مسئول پروژه جنوب تهران سازمان برویم و با او گفت‌وگو کنیم.

به‌عنوان نخستین سؤال چرا این نقطه از پایتخت را برای راه‌اندازی کلینیک پزشکان بدون مرز انتخاب کردید؟

مرکزیت و در دسترس بودن کلینیک برای ما اهمیت زیادی داشت. بنابراین با توجه به موقعیت جغرافیایی و تجمع زیاد افراد آسیب‌دیده در این نقطه، تصمیم گرفتیم مرکز درمانی را در محله مولوی راه‌اندازی کنیم.

پزشکان بدون مرز چند سال است که فعالیت می‌کنند؟

سازمان پزشکان بدون مرز در سال 1971 تأسیس شده و بیش از 20 سال است که این سازمان در کشور جمهوری اسلامی ایران طی پروژه‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت خدمت‌رسانی می‌کند. پروژه کنونی سازمان که در خیابان مولوی واقع شده، حدود شش سال است که راه‌اندازی شده.

شما چند سال است که با این گروه همکاری می‌کنید؟

حدود8 سال است که با پزشکان بدون مرز در کشورهای دیگر همکاری می‌کنم اما یک سال و نیم است که مسئولیت این کلینیک را بر عهده دارم.

در این کلینیک به چه قشری خدمات ارائه می‌دهید؟

افراد آسیب‌دیده اعم از مصرف‌کنندگان، بی‌خانمان‌ها، غربتی‌ها، کودکان‌کار و زنان خیابانی می‌توانند خدمات درمانی دریافت کنند.

خدمات شما فقط درمانی است؟

خیر خدمات این کلینیک درمانی، سلامت روان و مددکاری اجتماعی است. افراد آسیب‌دیده علاوه بر خدمات درمانی در برخی از موارد نیاز به مشاوره روان‌شناسی و مددکاری اجتماعی دارند که در یک پکیج، خدمات پزشکی به آنها ارائه می‌دهیم.

آیا امکان بستری کردن افراد و ارائه خدمات درمانی تخصصی هم در کلینیک وجود دارد؟

خیر. مراجعه‌کنندگان اگر نیاز به بستری یا خدمات پزشکی تخصصی داشته باشند، به بیمارستان‌ها معرفی می‌شوند.

بیمارستان‌ها مانعی برای پذیرش ندارند؟

با معرفینامه‌ای که می‌دهیم و همچنین همراهی یکی از کارکنان سازمان پزشکان بدون مرز با بیمار، بیمارستان‌ها این افراد را پذیرش و خدمات ارائه می‌دهند.

خدمات شما رایگان است؟

همه خدمات درمانی، سلامت روان و اجتماعی در داخل مرکز درمانی سازمان رایگان ارائه می‌شود.

هزینه پذیرش بیماران در بیمارستان‌ها توسط شما پرداخت می‌شود؟

بله. هزینه‌های درمان بیماران در بیمارستان‌ها تا زمانی که مطابق با قوانین داخلی سازمان درباره ارجاع بیماران باشد توسط سازمان پزشکان بدون مرز پرداخت می‌شود. البته در موارد پیچیده تلاش می‌شود با واحد مددکاری بیمارستان یا سایر مراکز مذاکره و از امکانات آنها هم کمک بگیریم.

با توجه به نوع خدماتی که ارائه می‌دهید و افراد جامعه هدفتان، باید تعداد مراجعه‌کنندگانتان زیاد باشد؟

بله. ماهانه حدود 600 تا هزار بیمار به ما مراجعه می‌کنند که به‌طور متوسط، روزانه حدود 90 نفر در این کلینیک معاینه می‌شوند.

عمده‌ترین مشکل پذیرش‌شدگان چیست؟

بیشترین دلیل مراجعه بیماران در سال گذشته مشکلات پوستی، ریوی، گوارشی، پیگیری درمان هپاتیت C و مشکلات قلبی بوده است.

با توجه به صحبت‌های شما، مبتلایان به ایدز در بین این افراد تعدادشان کم است؟

تعداد کمی از بیماران این مرکز درمانی به ویروس اچ‌ای‌وی مبتلا هستند.

جلب اعتماد این افراد سخت است. شما در این مورد از چه روشی استفاده می کنید؟

جلب اعتماد این قشر از بیماران زمان زیادی نیاز دارد. ابتدا این افراد به ما اعتماد نداشتند. اما با کمک گروه‌های «همتا» و افرادی که به کلینیک مراجعه می‌کردند و از خدمات ما رضایت داشتند و همچنین سایر مراکز موجود در منطقه که با آنها همکاری نزدیک داریم، موفق شدیم اعتماد آنها را جلب کنیم.

در مورد گروه‌های همتا توضیح می‌دهید؟

آنها افراد بهبود یافته‌ای هستند که درگذشته تجربه مشابهی داشته و از بستر اجتماعی مشترکی هستند. این افراد اکنون با پزشکان بدون مرز همکاری دارند. آنها به محله‌ها می‌روند و با افراد آسیب‌دیده صحبت و کلینیک و خدماتی را که در آن ارائه می‌شود، معرفی می‌کنند.

ساکنان کوچه‌های منتهی به کلینیک مخالفتی با فعالیت شما ندارند؟

ابتدا پذیرش این نوع فعالیت برای اهالی آسان نبود و دوست نداشتند افراد آسیب‌دیده در کوچه و خیابان‌ها‌‌‌‌ تردد کنند. با صحبت کردن و تشریح خدمات، به تدریج موفق شدیم آنها را توجیه کنیم که کمک به افراد آسیب‌دیده لازم و ضروری است و می‌توان با این کار میزان آسیب‌های اجتماعی را کم کرد. اکنون تعامل با آنها بهتر شده است.

با مؤسسه و نهادهای مردمی هم ارتباط دارید؟

بله با برخی از نهادها همکاری و تعامل داریم. مراجعه‌کنندگان به کلینیک گاهی اوقات نیاز به خدمات اجتماعی دارند که آنها را به مؤسسه و نهادهای مردمی معرفی می‌کنیم.

بیشتر افراد آسیب‌دیده از کجای تهران به کلینیک مراجعه می‌کنند؟

آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد اما بیشترین مراجعه‌کنندگان از محله‌های شوش، مولوی، بازار و محدوده منطقه 12و 16 هستند.

برنامه‌ای برای خدمت‌رسانی به افراد آسیب‌دیده در سایر مناطق پایتخت دارید؟

خیر. مجوز فعالیت ما برای همین محدوده است. ضمن اینکه فعلاً برنامه‌ای برای گسترش فعالیت در سایر مناطق را نداریم. گشت سیاری که توسط گروه‌های همتا انجام می‌شود و فعالیت سیار سازمان هم در همین محدوده است.

آیا زنان نیز از خدماتی که ارائه می‌دهید، سهمی دارند؟

بیشتر مراجعه‌کنندگان به کلینیک، زنان هستند و بیشترین پذیرش در کلینیک سیار (که با همکاری جامعه حمایت از بهبودیافتگان انجام می‌شود) مردان هستند. علاوه بر این دو قشر، به کودکان‌کار و فرزندان مراجعانی که زیر 15 سال سن دارند نیز خدمات ارائه می‌دهیم.

آیا در زمینه ترک اعتیاد نیز خدمات ارائه می‌دهید؟

ما موظف به ارائه خدمات درمانی هستیم و در امر ترک افراد مصرف‌کننده دخالتی نمی‌کنیم. چنانچه بیمار تمایلی به ترک اعتیاد نشان دهد، به مراکز موجود در منطقه برای این موضوع ارجاع داده می‌شوند.

گاهی اوقات زنان آسیب‌دیده به دلیل ارتباط‌هایی که دارند، ناخواسته باردار می‌شوند. آیا تاکنون موارد انجام سقط جنین در کلینیک داشته‌اید؟

خیر. قانون اساسی در این زمینه شفاف است و ما نیز اطلاعات لازم را در این باره به مراجعان می‌دهیم. چنانچه بیمار نیاز به خدمات درمانی و مراقبت‌های حین بارداری داشته باشد، این خدمات در مرکز ما ارائه می‌شود. چنانچه بیمار مشکلات اجتماعی داشته باشد، به مددکار سازمان معرفی می‌کنیم تا حمایت‌های لازم را از طریق ما یا سایر مؤسسه‌ها یا نهادهای مردمی در طول دوره بارداری یا حتی پس از زایمان دریافت کند.

برای شناساندن این کلینیک در بین جامعه هدفتان چه‌کاری انجام داده‌اید؟

معرفی کلینیک و خدماتی که در آن ارائه می‌شود توسط گروه‌های همتا یا خود افراد آسیب‌دیده یا سایر مراکز و مؤسسه‌هایی که با آنها همکاری داریم انجام می‌شود.

دورهمی آسیب دیدگان

کلینیک پزشکان بدون مرز، شنبه تا چهارشنبه از ساعت هشت تا 16:30 باز است. بیماران از در ورودی که داخل کوچه سنگانیان است وارد طبقه همکف می‌شوند و در بخش پذیرش، دلیل مراجعه را می‌گویند و پس از پذیرش به پزشک مورد نظر ارجاع داده می‌شوند. اتاق پزشکان طبقه اول است. سمت راست پزشکان عمومی و مشاوران هستند و سمت چپ هم اتاق پرستاری و اتاق ماما و مددکار قرار دارد. بیماران پس از معاینه، نسخه خود را به داروخانه کلینیک می‌برند و داروهایشان را می‌گیرند و از مرکز درمانی خارج می‌شوند. در این مرکز درمانی مشخصات فردی و نشانی و شماره تماس بیماران ثبت و نگهداری می‌شوند و گروه همتا روزانه با بیماران تماس گرفته و از پیگیری مناسب درمان آنها مطمئن می‌شوند.

زیرزمین کلینیک به محل دورهمی آسیب‌دیدگان تبدیل شده است. مراجعه‌کنندگان قبل یا پس از پایان مراحل درمان اگر مایل باشند می‌توانند به زیرزمین بروند و کنار سایر دوستانشان بنشینند و با هم صحبت کنند. در این مدت همچنین می‌توانند از فعالیت‌های آموزشی درباره بهداشت و پیشگیری از بیماری‌های عفونی، یا آموزش مهارت (سفالگری، بافتنی...) و همچنین جلسه‌های مشاوره گروهی که توسط روان‌شناسان مرکز برگزار می‌شود، بهره‌مند شوند.

پای صحبت مراجعه کنندگان

تعدادی خانم و آقا روی صندلی‌های طوسی رنگ سالن انتظار کلینیک پزشکان بدون مرز نشسته‌اند. همراه با مورگان در بخش‌های مختلف کلینیک قدم می‌زنیم و فرصت می‌کنیم تا با مراجعه‌کنندگان صحبت کنیم. بنا به درخواست مراجعه‌کنندگان اسم‌ها مستعار ذکر شده است. همه متفق‌القول می‌گویند: «هر وقت بیمار می‌شویم، نمی‌توانیم به مراکز درمانی برویم. چراکه همه تحقیرمان می‌کنند و از ما فاصله می‌گیرند. اینجا نه تنها دلسوزانه مرهمی روی زخم‌هایمان می‌گذارند و پای درد دل و حرف‌هایمان می‌نشینند، بلکه با احترام گذاشتن به زندگی امیدوارمان می‌کنند.»

«مینو» در این کلینک پرونده دارد و به گفته خودش مستمر به اینجا مراجعه می‌کند. او می‌گوید: «مدت‌هاست مصرف‌کننده هستم و هر وقت بیمار می‌شدم، خودسرانه دارو می‌خوردم اما از وقتی با این کلینیک و خدماتش آشنا شده‌ام، به محض بیمار شدن، می‌آیم و توسط پزشکان معاینه می‌شوم.» او با تعریف از خدمات درمانی کلینیک پزشکان بدون مرز می‌گوید: «اینجا تنها مکانی است که نه تنها‌‌‌‌ تردد نمی‌کنند بلکه درکمان می‌کنند و پیگیر کارهایمان هستند.»

مریم هم برای تهیه شیرخشک فرزند خردسالش آمده است. او می‌گوید: «خودم و همسرم مصرف‌کننده هستیم. شوهرم دستفروشی می‌کند و درآمد زیادی ندارد و نمی‌توانیم برای پسر کوچکم شیرخشک تهیه کنم. توسط یکی از دوستانم با این کلینیک آشنا شدم و آمدم . خیلی محترمانه حرف‌هایم را گوش دادند و کمکم کردند.» او هر ماه به این کلینیک می‌آید و از خدمات آن استفاده می‌کند. «عباس» با چهره‌ای گرفته آرام نشسته و گاهی اوقات دستانش را روی دلش می‌گذارد و محکم فشار می‌دهد.

دلیل مراجعه‌اش به کلینیک پزشکان بدون مرز را جویا می‌شویم و می‌گوید: «دو روز است که دلم درد می‌کند. به مرکز درمانی رفتم اما راهم ندادند و بیرونم کردند. یکی از آشناها نشانی این کلینیک را داد و امروز آمدم تا پزشکان معاینه‌ام کنند.» او تعریف کلینیک و خدماتی که در آن ارائه می‌شود را از آشنا و دوستانش شنیده و پس از معاینه شدن توسط پزشک می‌گوید: «خدا خیرشان دهد. داروها را هم رایگان دادند. ما خواسته یا ناخواسته گرفتار اعتیاد شده‌ایم و عذاب می‌کشیم. دیگر نیاز نیست مردم با نگاه‌هایشان ما را تحقیر کنند. کاش مانند کارکنان کلینیک پزشکان بدون مرز، زیاد باشند.»