آنها که در مورد تحریمها می نویسند باید درعمل اگرچه نه به صورت قانونی کار خود را با اعتراف به این نکته شروع کنند که تحریمها از زمان یونانیان قدیم وجود داشته است. این تأکید بر بنیانهای تاریخی ابزار تحریم می خواهد نشان دهد اگرچه تحریمها امروزه اشکال مختلفی به خود گرفته اند، اما پیوستار تفکر سیاست خارجی در این مورد همیشه وجود داشته است، اگرچه ساختار فرهنگی و سیاسی در گذر زمان تغییر کرده است. اما ارجاع به این پیوستار تاریخی نوعی ابهام در تفاوتهای بنیادین به وجود میآورد و آن اینکه نگرش به تحریمها در گذشته چگونه بوده است؟ این نگرش امروزه چگونه است؟ و نحوه رسیدن به اهداف در تحریمها چطور است؟ صد سال پیش از این، تحریمها غالباً امتدادی از این رابطه متخاصمانه بوده اند و فرقی نمی کرد قبل یا بعد از آنها اقدام نظامی اتفاق میافتاد یا نه.اگرچه قبل از سالهای سده 1900 مثالهایی وجود دارد که نشان میدهد تحریمها به خودی خود به عنوان یک ابزار مفید برای تهدید و تنبیه به کار گرفته میشده اند تا از یک درگیری بزرگتر جلوگیری شود و از طریق آن به یک پیروزی دیپلماتیک رسید. اما این عماعملا در سالهای سده 1900 بود که تحریمها گسترده تر شدند و با بسامد بیشتر خود به عنوان یک ابزار سیاست خارجی مستقل به کار گرفته شدند. این تحول شاید بیشتر به دلیل ماهیت تمامیت خواه جنگها باشد که از جنگ جهانی اول خود را نشان داد و بعدها دولتمردان میخواستند با استفاده از روشهای جایگزین از خونریزی اجتناب کنند. به هر حال به همان اندازه که جنگها ویرانگرتر و خشونت بارتر می شدند قدرت اقتصادی کشورها نیز تحلیل می رفت و مردم نیز جان خود را از دست میدادند. در این زمان استراتژیستها به دنبال راههای جدیدتری بودند تا بتوانند اراده خود را بر رقبا و حریفان دیکته کنند. در این بین قدرت اقتصادی جاده تجربه نشده ای بود، خصوصاً در زمان جنگ سرد که در آن با همه خشونتهای جانبی که وجود داشت به کار گرفتن قدرت به قیمت تقابل مستقیم نبود، یعنی همان تقابلی که بسیاری از آن میترسیدند. بررسی راهبرد تحریمها یعنی اینکه چطور توانسته اند افعال کشور هدف و مورد تحریم را تغییر بدهند درحال حاضر از اهمیت بالایی برخوردار است، اینکه چه بخواهیم یا نخواهیم تحریمها به ابزاری محبوب در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا تبدیل شده و میتواند در آینده برای سایر قدرتهای جهانی نیز به ابزاری مطلوب تبدیل شود. برای مثال روسیه وقتی با حمله به یکی از جنگنده هایش توسط کشور ترکیه در سال 2016 مواجه شد تصمیم گرفت از تحریمهای اقتصادی استفاده کند تا اقدامات نظامی و این مسئله به رغم روحیه نظامیگری که در دولت روسیه وجود داشت، اتفاق افتاد. در این زمینه فقط روسیه نیست. چین هم برای مقابله با استقرار یک سامانه موشکی ساخت ایالا ت متحده آمریکا توسط کره جنوبی در پاسخ به تهدیدات موشکهای بالستیک کره شمالی، این کشور را هدف تحریم های حوزه گردشگری، تجارت و هتلداری قرار داده است. در سال 1960 چندین و چند کشور از تحریمهای اقتصادی برای اعمال قدرت و خواست خود در بافتهای مختلف استفاده کردند. با اینحال اگرچه تحریمها توانسته اند نقش جدیدی در میان ابزارهای سیاست خارجه پیدا کنند، اما هنوز یک کمبود مفهومی در گفتمان عمومی در این زمینه احساس میشود. به نوعی که هیچ ارزیابی دقیقی از نقش کامل و جامع این تحریمها در راهبردهای کشور وجود ندارد. بنیانهای موفقیت یا ناکامی ابزار تحریم در شرایط خاص مورد بررسی قرار گرفته است و در این حوزه آثار فراوانی توسط نویسندگان مختلف در حوزه سیاست خارجی نیز نوشته شده که اثرگذاری تحریمها را بررسی کرده یا میزان سودمندی این ابزار در میان سایر ابزارها را مورد مقایسه قرار داده است اما آثار کمی به این مسئله پرداخته اند که اهل فن یا همان اجراکنندگان، چگونه تحریمها را طراحی میکنند و چگونه باید این تحریمها در کنار سایر ابزارها برای رسیدن به یک هدف راهبردی جامع مورد استفاده قرار گیرد.

این کتاب به صورت عام به تحریمهای آمریکا علیه ایران از سال 1996 تا 2015 میپردازد. تحریمهایی که نویسنده و سایرین معتقدند توانسته در غالب یک راهبرد وسیعتر برای پیشگیری ایران از رسیدن به سلاح هسته ای موفقیت آمیز باشد. بخشی از این کتاب مبتنی بر وقایع و داستانهای عینی است که به دلیل درگیر بودن شخص نویسنده در پروژه تحریمهاعلیه ایران امکان پذیر شده است. با اینحال این حکایتها و داستانها مبتنی بر واقعیتها، اعداد، ارقام و تئوریهای طراحی تحریم است که خود یک مأموریت بزرگتر بوده است. این کتاب به جای اینکه بر رویدادهای خاص و جزئیات آنها تمرکز کند تلاش می کند راهبرد تحریمهای آمریکا را در بافتار راهبردهای امنیت ملی به عنوان ابزاری برای پیشبرد سیاستهای آمریکا قرار دهد و این کار با در نظر گرفتن اشتباهات تاکتیکی و شکستهای موجود در این راه انجام میشود. برای این منظور کتاب حاضر دو موضوع مهم در نظام تحریمها را بررسی میکند، یکی این کشور تحریم کننده چگونه بر کشور هدف اعمال فشار و درد میکند و دوم اینکه کشور هدف چه نوع استقامت و ایستادگی بر رفتار مشمول تحریم خود به نمایش میگذارد و از این طریق راهبردهایی برای تحریم ارائه می شود که بتوانند نقاط همپوشانی درد فزآینده و استقامت رو به زوال را شناسایی کرده و کشور تحریمگر در این نقاط بتواند روی طرف مقابل اثر گذاشته و او را وادار به پذیرش یک راه حل دیپلماتیک کند. ایران در این راه مثال اصلی تبیین چارچوب کتاب حاضر خواهد بود،گرچه به مثالهای دیگر نیز در بافتار آنها اشاره خواهد شد. این کتاب در کانون خود بر رابطه میان اعمال فشار یک دولت به دولت دیگر برای رسیدن به اهدافش از یکسو و آمادگی دولت مقابل برای پذیرش فشار، مقابله با آن و تحمل آن و حتی فائق آمدن ازسوی دیگر می پردازد و می کوشد نشان دهد این رابطه نقش مهمی در تعیین موفقیت تحریمها بهعنوان راهبردی مهم در امنیت ملی خواهد داشت. این کتاب بر اهمیت طراحی تحریمها نیز متمرکز می شود و بر این نکته تأکید میکند که هم طراحی تحریمها و هم ارزیابی مجدد آنها در طول مسیر از اهمیت بالایی برای اثرگذاری آنها برخوردار است. با در نظر داشتن این ویژگیهای اصلی میتوانیم چارچوبی را برای کشورهای تحریمگر تعریف کنیم که بتوانند به اهداف خود برسند. این چارچوب مرحله ای از گامهای زیر تشکیل شده است:

یک - شناسایی اهداف اعمال تحریم و تعریف گامهای بازگشتی حداقلی از طرف کشور هدف به طوری که آن کشور بتواند از طریق آنها فشار را از روی خود بردارد.

دو - .درک حداکثری ماهیت کشور هدف ازجمله آسیبپذیریها و منافع و تعهدش به هر آن کاری که باعث تحریمها شده است و آمادگی آن کشور برای جذب فشار.

سه - ایجاد راهبردی دقیق، روشمند و دارای بازدهی برای افزایش تدریجی فشار بر نقاطی که آسیبپذیری در آن وجود دارد در عین اجتناب از نقاطی که آسیب پذیری ندارند.

چهار - رصد اجرای تحریمها و ارزیابی دوباره و مستمر فرضیات ابتدایی موجود در مورد استقامت شور هدف، اثرگذاری تحریمها در پایین آوردن این استقامت و چگونگی بهبود دادن راهبرد تحریم.

پنج - .ارائه یک نقشه راه مشخص به کشور هدف در مورد شرایط الزم برای رفع تحریمها و همچنین پیشنهاد دنبال کردن مذاکره برای رسیدن به توافقی که بتواند فشار تحریمها را کنار بزند، در عین اینکه نیازهای کشورهای تحریم کننده را برطرف کند.

شش - پذیرش این واقعیت که فارغ از خوب بودن نظام تحریمها، کشور تحریم کننده ممکن است به دلیل نواقص ذاتی موجود در راهبرد یا عدم درک مناسب از هدف یا بالا رفتن استقامت کشور هدف در تحریمهای خود با شکست مواجه شود. در هر حالت یک کشور باید آمادگی پذیرش شکست یا تغییر مسیر را داشته باشد یا به مسیر فعلی خود ادامه داده و ریسک تبعات بلندمدت آن را به جان بخرد.

اما آخرین نکته اینکه شکست یا موفقیت تحریمها مستقیماً به آنها ارتباط ندارند، زیرا آنها فقط ابزاری برای رسیدن به اهداف مشخص کشور تحریمکننده هستند. درواقع موفقیت و شکست به راهبرد کشور مذکور و نوع اجرای آن بستگی دارد. درواقع مسخره خواهد بود اگر بگوییم تحریمها فارغ از راهبردی که پشت آنها بوده موفق بوده یا شکست خورده اند، درست همانطور که موفقیت یا شکست در جنگ را مستقیماً به نیرویی که در میدان جنگ است مربوط میکنیم و نه اندیشه ای که پشت سر آنها قرار داشته است. پس تحریمها وقتی موفق هستند که در یک راهبرد مناسب بهکار گرفته شوند، پس اگر اره درست نمیبرد، پیچ گوشتی را مقصر نکنیم.ایران در این کتاب بسیار مورد خوبی بوده است. با مطالعه سطحی روزنامهها در سال 2012 شمار زیادی به این نتیجه رسیدند که تحریمها موفق نبودند و یا اینکه میگفتند این تحریمها هیچوقت موفق نخواهند شد و برای اثبات حرف خود پیشرفتهای فنی و تکنیکی ایران را مثال میزدند، اما وقتی توافق اولیه با ایران در 2013 منعقد شد بسیاری حرفهای دیگری زدند و از تحریمها تعریف و تمجید کردند و گفتند این تحریمها ایران را به تعهداتش پایبند کرده است. هر دو این نگرشها کاملا غلط بودند و به موضوع نگاهی سطحی داشتند. تحریمها وقتی مؤثر واقع شدند که مجموعه ای از عوامل مختلف در هماهنگی با همدیگر به صورت مناسب کار میکردند و البته در این بین عوامل زمانبندی مناسب و شانس نیز نقش مؤثری داشتند. به عبارت دیگر شرایط الازم برای موفقیت وجود داشت، اما این شرایط کافی نبود و نکته مهمتر اینکه در جریان اعمال راهبرد تحریمی آمریکا بسیاری از نواقص این ابزار خود را نشان داد که میتوانیم از آنها برای آینده درس بگیریم.

محتویات این کتاب مورد تأیید مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نیست و صرفاً با هدف آشنایی سیاستگذاران با نگاه، رویکرد و روشهای طراحان سیاست تحریم علیه ایران منتشر میشود. مرکز پژوهشهای مجلس از دریافت نظرات علاقه مندان و محققان پیرامون این گزارش به منظور بهبود آن استقبال می کند

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت خبری تحلیلی ساعت24 ، تاریخ انتشار: 16 خرداد 1397 ، کدخبر: 360052 ، www.saat24.news