شعار سال: پیشروی و توسعه بیابان‌ها زندگی بیش از ۲۵۰ میلیون نفر را در سراسر جهان به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار داده و در عین حال زندگی یک میلیون نفر را در بیش از 100 کشور به مخاطره می‌اندازد؛ مردمی که اکثراً در فقیرترین، محروم‌ترین و ضعیف‌ترین کشور‌ها به لحاظ مسائل سیاسیبه سر می‌برند. فلاتمرکزی ایران یکی از معروف‌ترین مناطق خشک جهان محسوب می‌شود و کشور ما با مساحت ۱۶۵ میلیون کیلومترمربع در جنوب غربی آسیا و در نوار خشک جهان قرار گرفته است. 80 درصد از کل سرزمین ایران ازآب و هوای خشکو نیمه‌خشک برخوردار است و به این ترتیب در معرض خطر فرآیند پیشروی بیابان‌ها قرار دارد؛ خطری که چند سالی است بیش‌تر استان‌های کشور را تهدید می‌کند.

عوامل پیدایش بیابان

استان گلستان نیز با این خطر درگیر بوده و از این رو برای بررسی دقیق موضوع به سراغ رئیس اداره مرتع و بیابان‌زدایی گلستان رفتیم و در این خصوص با وی گفت‌وگو کردیم. فرهنگ‌دوست، رئیس اداره مرتع و بیابان‌زدایی گلستان گفت: پیشروی بیابان‌ها، فروساییزمیندر نواحی خشک، نیمه‌خشک و مناطق نیمه مرطوب را دربرمی‌گیرد و عوامل دخیل در پیدایش آن در مرحله اول فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب و هوا است. وی افزود: این فرآیند در حقیقت به این دلیل رخ می‌دهد که اکوسیستم‌های نواحی خشک که بیش از یک سوم کره زمین را در بر می‌گیرند، در معرض استفاده بیش از حد و بهره‌برداری نامناسب از زمین قرار دارند. فرهنگ‌دوست اضافه کرد: فقر، نبودن ثبات سیاسی، جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها، چرای بیش از حد دام‌ها و روش‌های نامناسب و نادرست آبیاری همگی می‌تواند به کاهش میزان حاصلخیزی زمین بینجامد. وی در ادامه گفت: همچنین یک‌سری عوامل نیز باعث شدت بیابان‌زایی می‌شوند که شامل سیل، تخریب منابع طبیعی، شور شدن خاک و آب و توسعه شهری و صنعتی است. فرهنگ‌دوست افزود: بر پایه پژوهش‌ها در آسیای مرکزی عوامل انسانی از فاکتور‌های غالب و عمده موثر بر بیابان‌زایی است، به‌طوری‌که ۸۷ درصد عوامل بیابان‌زایی را به خود اختصاص می‌دهد و تنها ۱۳ درصد آن مربوط به عوامل طبیعی است.

بیابان در گلستان

فرهنگ‌دوست گفت: در حال حاضر بیش از ۳۰۰ هکتار از مراتع پایین‌دست استان تحت تأثیر پدیده بیابان‌زایی قرار دارد. وی افزود: در استان گلستان شوره‌زار‌های بسیاری از گمیشان تا مراوه تپه وجود دارد که بهره‌برداری سنتی از مراتع و جمعیت انسانی و دامی بیش‌تر متکی بر مرتع و عدم رعایت اصول زراعت موجب افزایش آن شده است.

آسیب‌های این پدیده

از بین رفتن پوشش گیاهی، ضرر زدن به اقتصاد افراد بومی، کاهش محصولات دامی، کاهش تولید علوفه مرتعی، فقر اقتصادی برای مردم مرزنشین، مهاجرت و کوچ افراد بومی از جمله تأثیرات منفی پدیده بیابان‌زایی است.

چه اقداماتی برای جلوگیری از این پدیده صورت گرفته است؟

رئیس اداره مرتع و بیابان‌زدایی گلستان ادامه داد: ازجمله اقدامات انجام شده در سال ۹۶ انجام مطالعات مدیریت مناطق بیابانی بوده که در دل این مطالعه چند طرح انجام شده است. وی افزود: یکی از این طرح‌ها احداث سازه‌های هلالی آبگیر در سطح ۷۵۰ هکتار در شهرستان گنبدکاووس، مراوه تپه و آق‌قلا بوده است. فرهنگ‌دوست اضافه کرد: این سازه‌ها با قطر سه و عمق ۳۰ تا ۴۰ متر باعث جلوگیری از حرکت رواناب‌ها در سطح زمین و در نتیجه تغذیه سفره‌های آب‌های زیرزمینی و تأمین رطوبت مورد نیاز گیاه می‌شود. وی در ادامه گفت: اقدام دیگر بوته‌کاری در سطح دو هزار و ۱۰۰ هکتار در شهرستان‌های گنبدکاووس، مراوه تپه و آق‌قلا و همچنین تولید گونه‌های مرتعی و بیابانی به تعداد یک میلیون و ۲۰۰ هزار اصله شامل انواع آتری پلکس‌ها، قره‌داغ، قیچ و آلن گاتوم است. فرهنگ‌دوست افزود: اجرا مدیریت دام نیز یکی از اقدامات انجام شده در ۴۷۰ هزار هکتار در مراتع قشلاقی شهرستان گنبدکاووس، مراوه تپه، آق قلا، کلاله و گمیشان بوده که در این طرح دامدارانی که پروانه چرا دارند، باید زمانی که از سوی کارشناسان تعیین شده است، نسبت به اقدام آن عمل کنند. وی اضافه کرد: همچنین در منطقه ترسیب کربن در شهرستان آزادشهر و گالیکش در ۱۲۵ هکتار از اراضی نهال، در ۱۷ هکتار گل محمدی، در ۱۲۰ هکتار درخت و در ۳۰۰ هکتار علوفه (تونجه) کشت شد. فرهنگ‌دوست گفت: همچنین به حدود ۱۰ هزار نفر از افراد بومی این مناطق آموزش‌های لازم برای جلوگیری از این پدیده داده شد و در حاضر پنج هزار و ۶۰۰ هکتار از مراتع استان تحت حفاظت کامل قرار دارند.

برنامه‌های جدید منابع طبیعی برای جلوگیری از این پدیده چیست؟

برای پاسخ این پرسش به سراغ معاون فنی و آبخیزداری منابع طبیعی گلستان رفتیم که لطفی گفت: از جمله برنامه‌های امسال ما مطالعه ۱۲۰ هزار هکتار از مناطق بیابانی، دو برابر کردن احداث سازه‌های هلالی آبگیر، بوته‌کاری در سطح دو هزار و ۵۰۰ هکتار، تولید دو میلیون اصله نهال و احداث بند‌های خاک در حد ۱۰ مورد است که این عمل موجب می‌شود آب مورد نیاز بوته‌های کشت‌شده و آب مورد نیاز اهالی منطقه تأمین شود. لطفی افزود: اجرای تمام این برنامه‌ها به شرط اختصاص اعتبارات است.

همه ما می‌توانیم با جلوگیری از بهره‌برداری بی‌رویه از مراتع، رعایت ظرفیت مراتع، رعایت اصول زراعت در مناطق خشک، تبدیل دیم‌زار‌های کم‌بازده به بوته‌زار، جلوگیری از قطع درختان، همکاری با منابع طبیعی در بحث تهیه و اجرا طرح‌های مرتع‌داری جلوی یک فاجعه بزرگ را بگیریم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار -، شماره: 45952