شعار سال : آزادی موهبتی الهی که باعث بروز استعدادها و تکامل انسان است و زمانی که این نعمت در چهار چوب شرایط آزادی قرارگیرد سرمایه واقعی شخصیت انسان مایل به ارتقا را می سازد . در مسابقه علم بیامروز جهان ،طراح افکار ،ایده های علمی و تئوری پردازی لزوم توجه به آزادی در عرصه اندیشه را نمایان می سازد و نقد منطقی علوم و ارائه نظریات علمی نوین باعث ارتقا جایگاه یک کشور در جهان خواهد شد دراین مسیر توجه به تجربه سایر کشورها و اجتناب از تکرار مسیراهمیت بسزایی دارد. اندیشه آزاد امکان کشف روابط و قوانین حاکم بر جهان و تدبیر آفرینش را مهیا ساخته و حقیقت علوم را روشن می کند و باعث تعالی دنیوی و اخروی شده و سلامت فکر دراین راه تضمین کننده سعادت است بنابراین فکر سالم علم کامل و عمل دقیق و به عبارت دیگر تفکر متعهدانه توام با تخصص ارزشمند و تعالی بخش است .
دراین مسیر لزوم فهم صحیح مطالب و تکیه بر نیروی تفکر و توجه به علم مطلق از وسایل اجتناب ناپذیر حرکت بوده واین وظیفه به فرموده حضرت علی (ع) به عهده دو گروه است اساتید و دانشجویان که با موشکافی و تدبر در آنچه آموخته اند و می آموزند راه مباحثه ارزشمند علمی را در مجموعه های علمی هموار سازنده و نتیجه نظام آموزشی ،پرورشی حکیمانی دانشمند و معتقد باشد تا جامعه علمی از گمراهی و ضلالت دور شود.
در دین مبین اسلام به جایگاه و منزلت دانش و دانشمندان بسیار اشاره شده و بر یادگیری علوم ،نقادی و بررسی علت هر معلول تاکید فراوان شده است و راه اقتدار علمی را در پژوهش و تولید علم میداند و حضرت علی (ع) شایستگی مسلمان را در افزایش و پیوند دانش با سایرین می دانند.
بنابراین مطالعه پیگیر در مسائل علمی به فرموده امام صادق (ع) باعث شکفتن عقل و تقویت نیروی فکر و فهم است و توجه به ارتقا سطح علمی جامعه زمینه ساز رشد بخش های علمیو افزایش کیفیت امور اجرایی می باشد و در دنیای امروز توجه بهاین نکته که قدرت در کشف و تولید علوم است وظیفه عالمان حوزه و دانشگاه را نمایان تر می سازد و لزوم توجه به استعدادها ،مفاهیم و توان داخلی و از طرف دیگر درک واقعیت علم و ارتباط علمی با جهان راهی روشن در جهت نیل به سعادت است دراین زمینه قرآن کریم و ائمه اطهار اشارات شفاف و دقیقی دارند که دراین مقاله به گوش های از آنها اشاره خواهد شد.
تا با استفاده ازاین ذخائرعمیق و ارزشمند راه نهضت علمی و آزاد اندیشی هموار گردد.

مقدمه:

توجه به ارتقا سطح علمی جامعه باعث رشد علمی جامعه زمینه ساز رشد بخشه ای علمی و امور اجرایی می شود و انسان هایی عاقل هستند که می توانند در بهبود روند امور موثر باشند بنابراین لازم است به فرموده حضرت علی (ع) چراغ عقل را با شعله علم روشن کنیم تا دچار خطا و گمراهی در اعمال خود نشویم .
در جهان امروزی که سرعت دیجیتالی شدن کشورها و توسعه در علوم مختلف با ثانیه ها سنجیده می شود بی توجهی به علم و پژهش نتیج های جز عقب ماندگی و وابستگی ندارد نکته مهم دیگراین است که ارتقا سطح علمی زمانی که همراه با افزایش سطح ایمان و اعتقاد افراد یا به فرموده امام راحل تخصص همراه با تعهد باشد سعادت دنیوی و اخروی را به دنبال دارد و تحصیل در علم و تلاش در جهت پژوهش علمی و در نهایت تولید علم افزایش قدر و جایگاه افراد جامعه را به دنبال دارد حضرت علی (ع) دراین رابطه می فرمایند:
علم و ادب ارزش وجود تواست در تحصیل علم کوشش نما ، به هر مقداری که بر دانش و ادبت افزوده شود قدر و قیمیت افزایش می یابد .
نکته جالب توجه این است که حضرت امام زین العابدین در پاسخ به سوالی که درباره توحید شده بود می فرمایند ((خدا می دانست که در آخر زمان افراد عالم و مردان دقیق و کنجکاو خواهند آمد و عمق دانش مردمی که در آخر زمان هستند را به درک مفهوم ایاتی از جمله ((قل هو ا... احد ))، (( ما ما ینزل من السماء و مایعرج فیها )) و ((علیهم بذات الصدور )) می دانند  یعنی اینکه وظیفه مسلمانان در عصر کنجکاوی علمی تکیه بر معارف اصیل اسلام و قرآن کریم در جهت کشف علوم و روابط علت و معلولی پدیده های جهان هستی است که نتیجه این تفکر برتری علمی و معنوی دانشمندان متفکر است که جامعه را به سعادت واقعی رهنمون می سازد.
بیانات مقام معظم رهبری نیز مؤیداین موضوع است که در دنیای امروز که موشکافی علوم مورد توجه است مسلمانان که خود بهره مند از ذخائر غنی فکری و استعدادهای درخشان اند لازم است با تکیه بر داشته های خود و انجام پژوهش و تحقیق در علوم به درک واقعی رسیده و قله های علمی را فتح کنند تا به جای مصرف علوم دیگران که خالی از انحرافات معنوی و خطاهای مادی نیست تولید کننده علوم یباشند که در ریشه درایات خدواند متعال به عنوان علم مطلق و روایات ائمه اطهار به عنوان راهنمای استفاده و بکار گیری ازاین سرمایه هستی بخش باشند.
دراین مسیر نیاز به شفاف سازی و بیان اهمیت موضوع تولید علم ،بستر سازی برای آزاد اندیشی علما و بحث های علمی و نقادی در علوم و در نهایت فراهم نمودن امکانات و نیازهای این حرکت عظیم است و چه نهضتی ازاین والاتر که حضرت علی (ع) میفرمایند: از کمال سعادت این است که آدمی در راه اصلاح جامعه سعی و مجاهده نماید))  و بهترین وسیله دراین راه قرآن کریم است و اسلام دعوت روحانی و هدایت آسمانی خود را با احیا عقل بشر آغاز نموده و پذیرش تعالیم قرآن شریف را بوسیله تعقل و فکر از مردم خواسته است و خداوند می فرمایند (( کتابی را بر شما فرو فرستادیم که حاوی عزت و شرف شماست ایا تعقل و تفکر نمی کنید؟)) (11) و امام موسی بن جعفر(ع) می فرمایند (( خداوند به اهل عقل و فهم در کتاب خود بشارت داده و درک قرآن را توسط صاحبان عقل و درایت میداند))  . دراین مقاله سعی شده نکات راهگشا و اهمیت ضرورت تولید علم و آزاد اندیشی به استنادایات قرآن و روایات ائمه اطهار بیان شود.
امید است با تکیه براین ذخیره عظیم الهی و درسایه تلاش و آماده سازی بستر به رشد تعالی علمی دست یابیم .

اهمیت آزادی و آزاد اندیشی :

متفکران آزادی رابه عنوان آرزوی انسان و مایه بروز استعدادها و توانایی های فطری و باعث تکامل و توسعه علوم و تفکرات می دانند و چه زیبا قرآن کریم می فرمایند: ((لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم و ثم رددناه اسفل السافلین )) ما آدمیرا در بهترین و نیکوترین سازمان آفریدیم سپس به پست ترین سقوط و انحطاطش بر می گردانیم مگر کسانی که دارایای مان و رفتار شایسته باشنداین گروه همواره از پاداش های بی منت و مداوم برخوردار خواهند بود خداوند آدمی را به نحو احسن آفریده معرفت و تشخیصی نیک و بد را با سرشت وی آمیخته است لیکن بیشتر مردم بر اثر بی اعتنایی به ندای فطرت و تندروی نفسانیات دچار سقوط می شوند و به انحطاط و پستی می گرایند.
تنها کسانی که از آئین فطرت پیروی می کنند و خواهش ایمان و اخلاق را دوشادوش سایر تمایلات طبیعی خود ارضاء می نمایند خوشبخت و سعادتمند هستند و خدواند حکیم اوضاع هیچ ملتی را تغییر نمیدهد تا آن مردم خود را عوض کنند و روحیات خویش را تغییر دهند. (( ان الله لایغبر ما بقوم حتی یغیر و ما با نفسهم ))  انسان آزاد است و آزادی را موهبتی الهی تا آنجا که حضرت علی (ع) بفرزند مکرم شان حضرت امام حسن مجبتی (ع) می فرمایند: (( فرزند عزیز بنده و برده هیچ کس مباش ،خداوند تو را آزاد آفریده است)) و نیز آن حضرت می فرمایند: (( فرزند عزیز بنده و برده هیچ کس مباش ،خدواند تو را آفریده است)) و نیز آن حضرت می فرمایند : (( آزاد کسی است که بتواند شهوات ناروا را ترک گوید و انسان آزاد اگر به بردگی بندگان تن در دهد بهتر از آن است که بنده شهوات خویش گردد.))(4) با نگاهی به فرمایشات مولای متقیان در می یابیم که شهوات از جمله بی تحرکی و جمود فکری ،انسان را زایل می سازد و از هدف اصلی آفرینش دور می کند زیرا که آزای و دین ،فکر را پرورش می دهد و سرمایه واقعی شخصیت انسان نیز مایل به ارتقا معنوی است . امام صادق (ع) (( آزاد مرد را آزادی در همه حالات می داند و از شکست نمی هراسد زیرا که آزاد واقعی توکل بر خدا دارد و معیار حق را تنها خدا میداند))  و آز آنجا که خداوند متعال کمال و علم مطلق است آزادی فکر و اندیشه در چهارچوب علم خدایی و ربانی باعث ترقی و کمال است و تلاش انسان درجهت آزاد اندیشیدن آنقدر ارزشمند است که امام صادق (ع) می فرمایند: (( کسی که شب را به صبح آورد و غیر از آزادگی خود به فکری دیگر باشد بداند که عالی ترین هدف انسانی را کوچک و خوار شمرده زیرا که آزادگی اندیشه ،با توجه به خداوند متعال توام است و عدم توجه به آزادی فکر و ارزش این نعمت الهی باعث می شود میل انسان به سود ناچیزی معطوف شود)).

جایگاه آزاد اندیشی در تولید علم :

در شرایط کنونی که در جهان سعی بر آن است که با القا یک نوع طرز تفکر خاص و جلوگیری از اندیشه ناب منافع نامشروع مستکبران تامین گردد نیاز به نهضتی عمیق مبتنی بر آزادی الهی ضروری است . لیکن این حرکت ارزشمند می بایست در چهارچوب شرایط آزادی باشد دراینجاست که ارزش و جایگاه واقعی اندیشه آزاد و ربانیت این حرکت مشخص خواهد شد و به فرموده حضرت علی (ع) (( آن کس که با انجام شرایط آزادی قیام کند شایسته آزادی است وهر کس از مقررات آزادی سرباز زندو در اجرا وظایف کوتاهی کند به بندگی و بردگی بر می گردد ))  با توجه به این فرمایش گوهربار مولای متقیان(ع) اگر با رعایت شرایط اندیشه آزاد در مورد آنچه که نتیجه آن قربت الهی است کوتاهی شود بندگی و حقارت و وابستگی رخ می دهد بنابراین برای رفع استعمار و گسترس عدالت ،آزاد اندیشی رکن اصلی و عدم توجه به آن موجب وابستگی و بدبختی است.
وابستگی و بندگی دیگران در امور جاری زندگی ورفع نیازهای مادی جامعه نتیجه قطعی وابستگی فکری و عدم توجه به آزاد اندیشی است زیرا که فکر و اندیشه زیر بنای و پتانسیل یک ملت در تولید است . وابستگی یک کشور آن هم کشوری اسلامی که آزاد آفریده شدن انسان را نعمت الهی میداند جای تاسف وتامل است ، زیرا که به فرموده حضرت علی (ع) به امام حسن (ع) آنچه که از سرمایه شرافت خودمیدهیم هرگز عوضی برابر با آن به دست نمی آوریم  و چه سرمایه ای بهتر از فکر و اندیشه الهی که در مسلمانان به برکتایمان سرشار است و عدم استفاده ازاین معنا بندگی را در تمام شئون به دنبال دارد واین اتفاق با اصل آفرینش آزاد انسان توسط خداوند متعال در تضاداست پس بر هر مسلمانی است که آنچنان که در امور مادی تلاش می نماید پیش از آن در جهت آزاد اندیشیدن و آزادگی فکری قدم بر دارد همان گونه که امام صادق (ع) می فرمایند ( در راه آزادی نفس خویش کوشش کن همان گونه که طلب معاش خود مجاهده میکنی ))
در جهان امروزی که مسابقه علمی طرح افکار و ایده های علمیو تئوری پردازی از جایگاه کافی برخوردار بوده و عامل برتری جویی ها و محوریت توسعه علمی است ارائه نظریات علمی مبتنی بر تفکر و اندیشه عامل افزایش سهم کشور در تولید علم جهانی است.به فرموده حضرت علی (ع) : ((آدمی به گفتارش سنجیده می شود و به رفتارش ارزیابی میگردد پس چیزی بگو که ارزش سخنت بالا برود و کاری کن که قیمیت رفتارت ارتقاء یابد.))

جایگاه تجربه در تولید علم:

ارتقاء سطح دانش و جایگاه یک کشور در جهان زمانی مشخص می شود که علوم مختلف در چالشی منطقی و براساس تجربه دانشمندان به بحث گذارده شوند و دراین بحث ،آزاد اندیشیدن موجب ارتقاء است و برای کسب توان علمی توجه به تجارب دیگران آنقدر ارزشمند است که حضرت علی (ع) می فرمایند : (( تجارب آدم پایان ندارد ومعلومات انسان عاقل بوسیله تجربه همواره در افزایش است و کسی که تجربه بسیار دارد کمتر دچار غفلت می شود و ارزش هر انسانی وابسته به مقدار تجاربی است که در خزانه فکر خود اندوخته است)) ناگفته نماند که مردم آزموده و کاردان از جهت اطلاعات و معلومات تجربی با هم یکسان نیستند به همین جهت مراتب درک وتشخیص آنان نیز متفاوت است.
در مسیر کسب علوم و افزایش تحقیقات توجه به تجربه سایر کشورها می تواند باعث تسریع در راه و کاهش اشتباهات گردد.
تجربه کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله ژاپن،چین و کره نشان می دهد که توجه به نیروها و فرهنگ بومی و ارتقاء سطح دانش در جامعه می تواند علاوه بر ارتقاء جایگاه علمی موجب تقویت تولید ملی گردد. حضرت(ع) در زمینه اهمیت تجربه در تحصیل علم می فرمایند: ((تجربیات به مردم دانش تازه می آموزد.))و امام صادق (ع) نیزاشاره می فرمایند:
))که انسان عاقل همواره تجربیات را در نظر می گیردو عملا به کار می بندد))  و وصیت حضرت علی (ع) به امام حسن مجتبی (ع)این است که : (( نماد عقل حفظ تجربیات است ))

جایگاه تفکر سالم در تولید علم :

فکر و اندیشه آن چنان والا است که خداوند متعال می فرمایند: (( محققا در آفرینش حکیمانه آسمان ها و زمین و در رفت آمد حساب شده روز و شب ،آیات و دلایلی برای صاحبان عقل است))می آموزد که با تفکر و تعقل میتوان به قوانین حاکم بر جهان و تدبیر آفرینش و علت هر معلولی پی برد و این هدفی استکه در تمام دانشمندان از ابتدا تاکنون و تاهمیشه و به دنبال آن هستند و اسلام این عمل را عبادت می داند تا آنجا که امام حسن عسگری (ع) دراین باره می فرمایند : (( معیار بندگی زیادی نماز و روزه مستحب نیست بلکه عبادت زیادی تفکر در آفریده خداوند تعقل درایات حکیمانه جهان است))
همچنین حضرت علی (ع) به فرزندشان امام حسن مجتبی (ع) می فرمایند : هیچ عبادتی همانند تفکر و مطالعه در مصنوعات الهی نیست)) انسان مسلمان که خود را پیرو قرآن و رهنمودهای ارزشمند ائمه می داند فکر و تدبر را آینه پاکی می داند که حقیقت را به انسان نشانم بدهد. چه معیاری برای ادب و تربیت و پیشرفت جامعه بهتر از روشن شدن حقیقت مستند به علم است . تفکر در تمام شئون موجب توسعه و پیشرفت است .تفکر در علوم دینی و معرفتی روشن کننده مسیرکلی و ارائه دهنده ایده به جامعه است و ملت را از گمراهی و ضلالت های باز می دارد تفکر در علوم محض باعث باز شدن گنج های نهفته در خلقت جهان و در علوم کاربردی موجب توسعه که موجب کیفی فعالیت های توسعه ای می شود و چه سعادتی و چه پیشرفتی ازاین والاتر که ملتی با تفکر به سعادت دنیوی و اخروی دست یابد و با الهام از اندیشه ناب رو به توسعه رود . از طرف دیگر سلامت فکر لازمه سعادت است یعنی فکر سالم دریچههای واقعیت را به روی فرد می گشاید و مایه تکامل است اما توجه و تفکر در امور باطل که نتیجه عدم باورهای عمیق دینی و معرفتی است یا به اصطلاح از بی تعهدی منشاء می گیرد باعث تیرگی فکر و ضلالت است . امام صادق(ع) از حضرت مسیح (ع) می فرمایند : (( فکر باطل مانند آتشی است که عمارت زیبایی را روشن می کند و دودهای تیره آتش زیبایی های عمارت را خراب می کند اگر چه عمارت آتش نمی گیرد ))یعنی فکر باطل خواه ناخواه در قلب تیرگی ایجاد می کند پس تفکر مبتنی بر تعهد است که دل را روشن کرده و توسعه و پیشرفت معنوی و مادی را به همراه دارد . بنابراین توجه به جهت دهی کلی تفکر به سمت تعالی سعادت و در جهت تامین منافع مشروع مردم است که ارزش تفکر را مشخص می سازد و در غیراین صورت فکر باطل نتیجه ای جز ضلالت ندارد واین شاید وجه تمایز بسیار مهم بین تفکر متعهدانه وتفکر باطل باشد حضرت علی (ع) دراین زمینه می فرمایند: (( کسی که در اندیشه باطل باشد و پیرامون آن بسیار فکر کند سرانجام همان فکر بد و اندیشه های پلید او را آلوده می سازد.)) بنابراین به نظر می رسد در مقطع کنونی لزوم توام با تعهد و تاکید بر استدلال های منطقی می تواند زمینه رشد پایدار جامعه را فراهم سازد.

ضرورت فهم مطالبات:

نکته قابل توجه و مهم این است که فرهنگ درک و تعمق در مسایل می بایست جایگرین فرهنگ بیان بدون تفکر و پذیرش عمیق گردد یعنی آنچه را که افراد به عنوان سخن می گویند ابتدا با تفکر و اندیشه و کاوش بفهمند و به یقین برسند سپس آن را برای دیگران بازگو کنند دراین صورت است که افراد با اطمینان سخن گفته و می توانند بر دیگران تاثیر گذار باشند و به ثبات رای برسند زیرا آراء ثابت و قابل دفاع آرایی هستند که در چالش منطقی قابلیت اثبات علمی داشته باشند و نتیجه مهم این فرایند جلوگیری از تشدد آراء و اقتدار علمی است امام صادق (ع) دراین زمینه می فرمایند (( اگر کسی یک حدیث از معارف اسلامی را به خوبی بفهمد و عمق علمی آن را بدرستی درک کند بهتر از آن است که هزار حدیث را در حافظه خود بسپارد و آنها را نقل کند و پیروان مکتب اهل بیت به مقام فقاهت نائل نمی شوند مگر آنکه نظرات ائمه علیهم السلام را درک کنند))
نمونه بارز نقش قدرت تعقل و تفکر در برتری افراد در مسائل خاندان گرامی پیامبر اسلام (ص) است که شاگردان واقعی مکتب اسلام بودند و حضرت علی (ع) دراین باره می فرمایند : ((اینان حقایق علمی اسلام را با نیروی فکر و تدبیر فهمیدند و برای عمل کردن و بکار بستن فرار گرفتند نه آنکه فقط به شنیدن علوم اسلامی قناعت کنند و سپس شنیده ها و محفوظات خویش را برای دیگران نقل نمایند، گویندگان مطالب علمی بسیارند ولی کسانیکه حقایق علمی را به درستی درک کرده باشند و عملا بکار بندد معدودند.))
بنابراین در جامعه های اسلامی ما که به دنبال ورود به مسابقه علمی جهان است لازم است درک و فهم مطالب علمی جای خود را به حفظ و تکرار مطالب بدهد واین مسئله با تحقیق تجربه و آزمایش تکیه بر نیروی تفکر و استعدادهای اصیل و قدرتمند جوانان و دانش پژوهان مسیر خواهد شد دراین زمینه حضرت علی (ع) می فرمایند (( فضیلت درک و فهم مطالب علمی به مراتب نافع تر از فضیلت تکرار و خواندن و فراگرفتن آن است و کسی که در آموخته های خود بسیار بیاندیشد دانش خود را استوار ساخته و به فهم مطالبی که نمی فهمد نائل می گردد)) .
در جوامعی که بر مبانی عقلی و درک واقعیت ها استوار شده باشد دستیابی به پیشرفت و توسعه و سعادت مردم نتیجه این فرایند است و سرکوب تفکر آزاد و قناعت بر یافته های دیگران و انجام چشم بسته آنچه که دیگران میگویند نتیجه ای جز وابستگی همیشگی فکری و مصرف کنندگی علم ندارد و هیچکس نیز راحتی ارائه کنندگان نظرات نیز پذیرای مسئولیت عقب افتادگی ها نیستند برای رسیدن به سعادت راهی مطئن تر از تفکر و اندیشه نیست حضرت علی (ع) دراین زمینه می فرمایند : (( بکار بستن عقل ،مایه هدایت و نجات انسان ها و سرکوب کردن عقل باعث گمراهی و سقوط آدمیان است ))
پس ما که به عنوان مسلمان و نیز مسلمانی که گمشده خود را عدالت و حق می دانیم و برای رسیدن بهاین اهداف والا مجاهدت نموده و جوانان عزیزی را اهدا نمودیم برای رسیدن به آرزوهایمان که همانا استقلال همه جانبه و رهایی از وابستگی ها بویژه وابستگی فکری علمیاست تااینکه توان خود را در تمام ابعاد افزایش دهیم می بایست به فرموده حضرت علی (ع) به جای اتکاء به آمال و آرزوهایمان به سعی وکوشش خود تکیه کنیم که این اتکا به خود نشانه افراد عاقل استو در جهان کنونی که هوای نفس ،تکبر و خودپرستی عالمان را نیز به بی راهه کشانده لازم است با کوشش و سعی و تکیه بر مفاهیم عمیق دینی و تفکر در آن ها و تعقل در تمام امور و توجه به آزاد اندیشی در علوم حق و فضیلت کسب علم را در پرتو کوشش به عزت رسانیم تاایمان واقعی متجلی شود و نتیجه این امر همانا سعادت دو جهان و منتهی خلقت است و رسول اکرم (ص) می فرمایند: ((اطاعت از فرمان الهی و پرستش ذات اقدس او بر اثر علم است،خیر دنیا و آخرت در پرتو علم بدست میاید و شر دنیا و آخرت از جهل و نادانی دامن گیر انسان می شود)) .
وظیفه اصلی این تعالی به فرموده حضرت علی (ع) بر عهده دو گروه است : گروه اول، کسانی هستند که در تحصیل دانش مدارجی را پیموده و عالمند که در جامعه ما اساتید محترم حوزه و دانشگاه هستند و گروه دوم آنانند که به تحصیل علم اشتغال دارند که همانا طلاب علوم دینی و دانشجویان و دانش آموزان هستند .
برای این اساس اساتید لازم است با موشکافی و تدبر در آنچه آموخته اند سعی کنند به درک واقعی در علوم رسیده و با دلسوزی همت نمایند آنچه را آموخته اند به بهترین شکل آموزش دهند و دانشجویان و طلاب خود را قانع به آنچه دارند نکنند و در عمق بخشی به آموزش به تفکر و تعقل ارزشمند مباحثه در کلاس ها و پژوهش علمی در اثبات علوم بپردازند تا با کشف روابط علت و معلول در پدیده های جهان هستی توانایی همه جانبه در کاربرد دانسته ها در راه پیشرفته و توسعه و اعتلای علوم صنایع ،کشاورزی و فناوری داشته باشند.

اهمیت حکمت:

پرورش دانشمندان در علوم مختلف نتیجه نظام آموزشی و پژوهشی کارآمد است لیکن توجه به این نکته که رسیدن به مرحله حکمت هدف والاتر است می تواند در عمق بخشیدن به این حرکت تاثیر بسزایی داشته باشد و دراین راستا توجه به حکمت وحکیم پروری رونق مجموعه های علمی است و علاوه بر آن باعث درک نعمتهای الهی و خشنودی الهی و خشنودی و رضایت مردم از زندگی می شود زیرا ارتقاء سطح تعقل در بین افراد جامعه به فرموده حضرت امام موسی کاظم (ع) باعث می شود که انسان های عاقل از زندگی محدود و ناچیزدنیا با وجود عقل و فهم راضی و خشنود باشند .
حضرت علی (ع) نیز می فرمایند (( جان خود را با مطالب حکیمانه نوشاداب سازید
در راه کسب علم توجه به یافته های دیگران و سخنان حکیمانه ایشان امری ضروری است هر چند که به فرموده حضرت علی (ع) گوینده مطالب حکیمانه مشرک باشد.
و در موارد مختلف علی (ع) می فرمایند(( که گفتار حکیمانه را از هر کس یاد بگیرند ولو گوینده آن از نظر مذهبی گمراه وایشان گمشده مردان باایمان را علم وحکمت میدانند و توصیه می کنند علم و حکمت را فرا گیرید ولو نزد مشرک باشد
پیامبر اکرم (ص) نیز می فرمایند (( سخن حق را از گمراهان و اهل باطل فرا گیرند و سخن باطل را از اهل حق نیاموزند ومانند صرافان پول شناس نقاد باشید و سکه تقلبی را از سکه حقیقی تمیز دهید و داناترین مردم را کسی بدانید که بیشتر از سایرین دانشمندان را جمع آوری نموده و فرا گرفته باشد (1) واین نتیجه وجود حکمت در بین مجموعه های علمی است . با تعمق در فرمایشات این بزرگواران به خوبی روشن می شود که کسب علوم از هر کس و از هر مکان و سپس نقد و بررسی و موشکافی آن و درک حقیقت علوم و توانایی تئوری پردازی و نقادی و در نهایت تکامل علوم وظیفه شرعی و تکلیف دینی است و در هیچ دینی به اندازه دین مبین اسلام براین امر تاکید ندارد و تحقق انسان واقعی و کامل را در گرو این رفتار می داند .
خداوند به پیامبر می فرمایند: (( بندگان واقعی خدا را مژده بده اینان کسانی هستند که سخنان را می شنوند و تنها از آنچه خوب و پسندیده است پیروی می کنند و بس .این مردمند که خداوندشان راهنمایی کرده و دارای عقل و درایت هستند))  .پس موهیت الهی عقل و درایت است شکراین نعمت تعقل ،تفکر و جستجوی آزادانه در علوم و نتیجه آن قربت الهی و سعادت است.
بنابراین چه راهی روشن تر و زیباتر ازاین راه که خداوند به عالمان عطا فرموده تا علاوه بر تعالی علمی خود و جامعه ،بندگی را به کمال برسانند : بر همین اساس می بایست با تحقیق ،پژوهش و تولید علم خود را ازاین نصیب الهی بهره مند سازیم. برای اینکار و کارآمد شدن تحقیقات و علوم لازم است در ارتباط با جهان علوم را فرا گرفته سپس به نقد و چالش گذاشته و با تکامل بیشتر به دنیا عرضه گردد تا در رقابت علمی یافته های دانشمندان قابلیت رقابت با جهان را داشته باشند و دراین تکامل بخشیدن به علومی که تکیه بر استعدادها و تعمق در منابع ارزشمند و اصیل داخلی نقش اساسی دارد که با توسعه آموزش ها ،تحقیق و گسترش پژوهش و در پرتو ارزش بخشیدن به آزاداندیشی و نقادی سازنده محقق خواهد شد و در غیراین صورت و بی توجهی به اموردر جهان امروزی کسب دانش بدون توجه به شناخت علوم نتیجه ای ندارد و به فرموده پیامبر اکرم (ص) : (( کسی که کارش بر پایه علم و معرفت استوار نباشد زیان و فساد علمش بیشتر از خیر و مصلحت است )) و به فرموده حضرت علی (ع): (( هیچ فعالیتی و حرکتی نیست مگر آنکه در انجام آن بعلم و معرفت نیازمندی )) .برای رسیدن بهاین اهداف والا لزوم توجه بیشتر به پژوهش و ارزش به پژوهشگران و فراهم کردن بسترهای مناسب مادی و معنوی ضروری است.

ارزش دانش و دانشمند :

دانش مجموعه قوانین حاکم بر روابط علت و معلول و پی بردن به روشهای استفاده وبهبود منابع موجود است که به شکل محفوظات علمی قابل آموزش و از طریق پژوهش به چالش علمی کشانده و عمق بخشیدن در آن ها صورت می گیرد و تحقیق موجب تازگی ،تکامل ،کارآمدی و گشوده شدن مسیرهای جدید علمیمیشود و دراین مسیر ارزش دانش و دانشمندان و پژوهشگران به عنوان تلاشگران صحنه علم رفیع و ارزشمند است و خداوند متعال دراین باره میفرمایند: ((آیا کسانی که عالمند با اشخاص غیر عالم یکسانند؟))  هر گز چنین نیست افراد عاقل و خردمند به این تفاوت اساسی توجه دارند و نیز می فرمایند: و الذین آمنو و اتوالعلم الدرجات.
حضرت علی (ع) درباره ارزش علم و تفاوت افراد عالم و غیر عالم فرموده است : ((کاش می دانستم کسی که از علم بی نصیب مانده چه چیز بدست آورده و آنکس که از علم بهره مند شده چه چیز بدست نیاورده است))
در روایتی از پیامبر اکرم (ص) (( به این نکته توجه خاص شده و به مردم متذکر می شوند اطاعت از فرمان الهی و پرستش ذات اقدس او نیز بر اثر علم است ،خیر دنیا و آخرت در پرتو علم بدست میاید و شر دنیا و آخرت از جهل و نادانی دامن گیر انسان می شود)) .بااین توصیف عالمانه پیامبر اهمیت و جایگاه علم نه تنها در پیشبرد علوم و تکنولوژی مادی بلکه از آنجا که شکافتن علوم روابط منطقی خلقت را به انسان نمایان میسازد و قدرت علم مطلق الهی را بارز میسازد باعث عمق بخشیدن به ایمان و اطاعت از خداوند است بنابراین توجه دانشمندان به افزایش دانسته های علمی از طریق پژوهش در علوم که نتیجه آن تولید علم و اقتدار علمی است یک اصل اساسی است و علمی از طریق پژوهش در علوم که نتیجه آن تولید علم و اقتدار علمی یک اصل اساسی است و دراین راه دو نکته اساسی وجود دارد اول اینکه در صورت فراگیری علوم از دیگران با استناد به ادله ،بحث ونقادی با موشکافی و استناد به روابط دقیق علمی این امر صورت پذیرد و دیگر آنکه ارتباط علمی متقابل باعث پویایی علمی می شود واین نکته نیازمند پژوهش و تحقیق و تولید علم است تا یافته های جدید علمی با اصول پذیرفته شده قابل انتقال و پیوند با سایر علوم شود به فرموده حضرت علی (ع) (( شایسته مرد عاقل آنست که نظر صاحب خردان را بر اندیشه خود بیفزاید و دانش خویش را به علم دانشمندان پیوند دهد)) .این تلاش علمی باعث افزایش اطمینان به نفس در اساتید تعمیم آن به طلاب و دانشجویان شده واین جسارت را به مجموعههای علمی می دهد که در دنیای گسترده امروزی علوم ، با دقت و اعتماد به نفس علوم را از دنیا کسب کرده و با تکیه بر استعدادهای فکری و معنوی خود جستجو و کاوش کنند وسپس فرآوردهای علمی معتبری را به جهان عرضه نمایند به فرموده حضرت علی (ع): (( به هر نسبت که دانش آدمی زیادتر میشود توجه خود را به نفس خویش افزون می کند و برای نیل به سعادت و پیشرفته سعی و کوشش خود را به کار می اندازد)) واین نکته از عوامل مهم رشد علمی است .
در جامعه اسلامی ما که سرشار از ذخائر غنی فکری و استعداهای سرشار الهی است لزوم اتکاء به خود و استفاده از امکانات مادی و معنوی وتوجه به سابقه تولید علم و پیشروی دراین امر می تواند در بازیابی جایگاه واقعی کشور در تولید علم جهانی تاثیرات اساسی داشته باشد.

ارتباط علم و عمل :

در زمینه اهمیت عمل به علم رسول اکرم (ص) می فرمایند: (( مردان عالم دو دسته اند ، اول عالمی که به علم خود عمل می کند که برای او نجات و رستگاری است و دیگر عالم یکه عملا از دانش خود پیروی نمی کند ، او در هلاکت و بدبختی است)) (14) و نیز در حدیث دیگری می فرمایند: ((شدیدترین عذاب در قیامت برای عالمی است که به عملش ننماید و دانشش او را بهره مند نکرده باشد))
براساس فرمایشات پیامبر اکرم عمل به علم از یک جنبه مایه رستگاری و از جنبه دیگر عمل نکرد به علم و دانش مستوجب عذاب الهی است. ازاین رو به کار بستن علوم در جهت سعادت جامعه امری ضروری است و زمانی دانش مفید خواهد بود که با پژوهش و تحقیق و تکیه بر واقعیت های مسلم جهان هستی به صورت همه جانبه محقق شود و نگرش سطحی به علوم و دوری از تفکر و نقادی در دانش های ارائه شده و عدم تطابق با حق علاوه بر وابستگی همیشگی علمی سعادت واقعی را به دنبال نخواهد داشت. بنابراین اظهار نظر منطقی و بررسی همه جانبه علوم راه را برای عمل کردن درست مهیا می سازد و دراین راه بومی سازی تولید علم نقش بسزایی در کاربردی شدن دانش ها دارد.
بررسی های علمی علاوه بر استحاکم رأی، عمل دقیق و کاهش خطا باعث افزایش اطمینان به نفس و تقویت بنیه علمی دانش پژوهان خواهد شد و جامعه علمی را به این باور می رساند که جستجو در علوم و کشف روابط دقیق علمی می تواند عامل اصلی تقویت فکر و موفقیت در رقابت علمی جهان باشد دراین رابطه حضرت علی(ع) می فرماید: (( تحصیل علم و دانش مایه تقویت و تأئید عقل است و هر علمیکه مورد تایید عقل نباشد گمراهی و ظلالت است)) (8 و 16) امام صادق (ع) نیز دراین زمینه می فرمایند: ((مطالعه بسیار و پیگری در مسایل علمی باعث شکفتن عقل و تقویت نیروی فکر و فهم است)) .

تعهد و تخصص:

نقش مهم تری که در جهان امروز دانشمندان و دانش پژوهان ایران اسلامی بر عهده دارند تولید علوم مبتنی بر ارزش های اسلامی – انسانی است زیرا در جهان امروز علوم دردست کسانی است که با این وسیله ارزشمند به چپاول و افزایش سلطه بر کشورها دست می زنند و چه بسا علم مایه نابودی بشریت شود بنابراین تعهد دانشمندان ایران اسلامی در صورتی که با تلاش و کوشش همگان و بسترسازی لازم برای دستیابی به علوم تراز اول جهان همراه شود می تواند سعادت واقعی را به ارمغان آورد با این شرایط بر صاحبان فکر و اندیشه است که با تکیه برایمان و سلامت معنوی خویش هر چه بیشتر در جهت کسب علوم، پژوهش در علوم و دستیابی به تازه های علمی تلاش نمایند.
حضرت علی(ع) م یفرمایند: (( سزاوار است انسان عاقل رأی خردمندان را به رأی خود بیفزاید و دانش علما را بر دانش خویش اضافه کند و کسی که در آموخته های خود بسیار بیاندیشد دانش خود را استوار ساخته و به فهم مطالبی که نمی فهمد نائل می گردد)) امام صادق (ع) نیز طالبان علم واقعی را کسانی می دانند که علم را برای فهمیدن و تعقل کردن فرا می گیرند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت کرسی های آزاد اندیشی دانشگاه پیام نور ، کدخبر: - تاریخ انتشار: 18 اردیبهشت 93، www.korsi.pnu.ac.ir