شعار سال: روزهای قهوه‌ای تیره این ماه‌ها، موجی از نگرانی را برای اهالی خراسان ‌رضوی به همراه آورده. واهمه تکرار اهواز غبارآلود در آینده مشهد همه بایدهای کنترل کانون‌های بحرانی و بیابانی را جدی‌تر از قبل برجسته کرده است. مسئولان منابع طبیعی استان هم با شناسایی منشا گرد وغباری که این روزها آبی آسمان مشهد را بلعیده، برای جذب منابع مالی بیشتر و مهار کانون‌های بحرانی، اسناد و مدارک آماده کرده‌اند.

بیابان‌زدایی تا 300 سال دیگر

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌ رضوی درباره جزئیات این بحران می‌گوید: «در هفته‌های اخیر، خراسان ‌رضوی به‌ویژه شهر مشهد در معرض گرد و‌غبار شدید قرار گرفت و منشا این وضع، کویر قره‌قوم ترکمنستان و منطقه میانی هرات شناسایی شد. البته 16 کانون بحرانی فرسایش بادی را هم در استان داریم که باید به صورت جدی کنترل شوند، زیرا 14 شهرستان همجوار این کانون‌ها به شدت از آلودگی گرد و‌غبار ناشی از این مناطق متاثرند.»

علی‌اصغر طالبیان‌فر طرح شناسایی کانون‌های بحرانی فرسایش بادی استان را مربوط به سال 82 می‌داند که البته سال 92 بازنگری شده و حالا نقشه راه برای عملیات احیا و کنترل کانون‌های بحرانی است، اما در این سال‌ها تنها کمتر از یک‌چهارم این عرصه‌های پر خطر احیا و تثبیت شده. او توضیح می‌دهد: «مساحت کانون‌های بحرانی استان حدود 768 هزار هکتار است که توانسته‌ایم در 188هزار هکتار آن عملیات احیا انجام دهیم و شرایط را تثبیت کنیم. اعتبار ما بسیار کم است و از محل منابع استانی تامین می‌شود. با این روند پرداخت اعتبار به شرط اینکه عرصه‌های بیابانی استان بیشتر نشود، 300 سال دیگر نیاز داریم تا بتوانیم عرصه‌های فعلی را کنترل و مهار کنیم.»

محروم از اعتبار

سال گذشته با دستور مقام معظم رهبری 200 میلیون دلار برای بیابان‌زدایی و کنترل گرد وغبار در کشور تامین شد، اما این رقم در بودجه سال 97 تنها به خوزستان اختصاص یافت. طالبیان‌فر می‌گوید: «14 استان بیابانی در کشور داریم و لازم است سازمان مراتع، جنگل‌ها و آبخیزداری برای مدیریت شرایط در این مناطق تدبیری جدی بیندیشد و برای تامین اعتبار به شرایط خاص استان‌هایی چون خراسان‌رضوی هم توجه شود. واقعیت این است که خراسان ‌رضوی 5/5 میلیون هکتار عرصه بیابانی دارد و سطح احیاشده این عرصه با توجه به مبالغ اعتباری بسیار ناچیز است.»

کاهش 60 درصدی بارندگی

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌ رضوی عوامل بسیاری را در بروز شرایط فعلی تاثیرگذار می‌داند و می‌گوید: «بیابان زمانی ایجاد می‌شود که چند عامل جدی بستر بروز آن را فراهم کند. کاهش شدید نزولات آسمانی در استان تا 50 درصد سال گذشته و 60 درصد میانگین طولانی‌مدت از یک سو، تغییر اقلیم و گرمایش هوا، تغییر در پراکندگی و نوع بارش‌ها و عوامل انسانی با تخریب منابع طبیعی و ویلاسازی، که در این استان تب تندی هم دارد، در ایجاد شرایط بحرانی کنونی دخیل است.»

طالبیان‌فر طرح ترسیب کربن در حسین‌آباد غیناب را که با ارتقای جنوب خراسان به استان در محدوده استحفاظی خراسان ‌جنوبی قرار گرفت و پس از آن در سال 92 در دشت قائم‌آباد بجستان اجرا شد از طرح‌های موثر در کنترل بیابان با استفاده از مشارکت مردمی می‌داند. با اجرای موفقیت‌آمیز این طرح‌ها در بجستان 500 هزار هکتار از زمین‌های بیابانی، احیا و تثبیت شده است.

سرعت پیشروی بیابان

گویی بیابان به سمت ما می‌دود. بر اساس طرح شناسایی انجام شده درسال 82، سطح کانون‌های بحرانی خراسان‌رضوی 756 هزار هکتار بود که در بازنگری‌های سال 92 این سطح به 768 هزار هکتار افزایش یافت یعنی در این سال‌ها کانون‌های بحرانی بیابان‌های خراسان‌ رضوی 12 هزار هکتار بیشتر شده و این کانون‌ها تاثیر جدی بر روند افزایش آلایندگی هوا در استان دارد. «بالاترین رکورد آلایندگی در خراسان‌رضوی به‌ویژه شهر مشهد، در سنجش‌های کلی همواره به نام ذرات معلق ثبت شده است.» این جمله حاوی اطلاعاتی است که معاون نظارت و پایش اداره کل محیط ‌زیست خراسان‌ رضوی بر اساس پردازش اطلاعات سیستم‌های سنجش آلودگی هوا عنوان می‌کند و می‌افزاید: «این ذرات تنها ریزگردها نیستند، بلکه شامل ذرات حاصل از احتراق ناقص خوردروها و عوامل دیگر هم می‌شوند، اما ریزگردهایی که در نتیجه اختلاف فشار هوا در کانون‌های بحرانی، مرز را در می‌نوردند، مشهد و شهرهای مرزی را هم با خطر آلودگی هوا مواجه می‌کنند.»

محمد عرفانی معضل گرد و غبار را در این استان متاثر از دو کانون بحرانی داخلی و خارجی می‌داند. طرح مدیریت کانون‌های داخلی از سوی کارشناسان منابع طبیعی ارائه شده است و با تامین اعتبار اجرا می‌شود، اما برای کنترل کانون‌های بحرانی خارج از کشور، مسئولان محیط زیست استان اخطارهای لازم را داده‌اند و مکاتبه‌هایی با نمایندگی وزارت امور خارجه انجام شده است تا برنامه‌هایی در داخل و خارج کشور انجام گیرد و مانع تشدید بحران و افزایش ریزگردها شود.

سیاهه‌ای برای مدیریت آلاینده‌ها

محمد عرفانی، معاون نظارت و پایش اداره کل محیط ‌زیست خراسان ‌رضوی، از تدبیر موثری که این ماه‌ها برای کنترل آلایندگی هوای مشهد اندیشیده شده می‌گوید: «با حمایت مسئولان استانداری نقشه انتشار آلاینده‌های شهر مشهد در دست تدوین است. این برنامه پس از تکمیل می‌تواند دستورالعمل مشخصی برای کنترل و حذف هر یک از آلاینده‌ها باشد. در این برنامه قرار است نوع و میزان هر یک از عوامل ایجاد آلودگی در شهر شناسایی شود. در این صورت می‌توان طرح‌های مقابله و اعتبار مورد نیاز برای اجرای آن را با استفاده از اطلاعاتی مشخص ارائه داد. »

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 10 تیر 97، کد مطلب: 21552، www.newspaper.hamshahri.org