کلید موفقیت این تلاش‌ها، توانایی زنان در استفاده از اینترنت و پلت‌فرم‌های آنلاین برای دستیابی به بازارهای جدید است. زیرا در این شرایط، آنها می‌توانند از خانه هم کار کنند. همان‌طور که سعدا زاهیدی(Saadia Zahidi) در کتاب «Fifty Million Rising» استدلال می‌کند، این پلت‌فرم‌های دیجیتال نمی‌گذارد زنان به خاطر ملاحظات فرهنگی یا مسائل ایمنی محدود شوند. در واقع، آنها هزینه‌های حمل و نقل، مراقبت از کودکان، تبعیض و محرومیت اجتماعی را کاهش می‌دهند. البته در این میان، ضربه زدن یا آسیب رساندن به منبع ارزشمند زنان تحصیلکرده و متخصص می‌تواند روند را در منطقه تغییر دهد. با وجود افزایش مشارکت زنان در بازار کار، که تا سال ۲۰۲۵ می‌تواند حدود ۷/ ۲ هزار میلیارد دلار به اقتصاد منطقه اضافه کند، ممکن است روند رو به رشد زنان در استارت‌آپ‌ها برای خاورمیانه دگرگون شود.

شکوفایی پتانسیل استارت‌آپ‌های زنانه

ظهور زنان در جهان عرب زودتر از آنچه انتظار می‌رفت، آغاز شده به‌طوری که در مدارس دختران از پسران هم‌سن خود فراتر رفتند. در اردن، در تمام سنین و در تمام مقاطع تحصیلی دختران بهتر از پسران هستند. هنگامی که بحث به علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی که شامل مهارت‌های مهم برای راه‌اندازی و اداره یک استارت‌آپ‌ در انقلاب صنعتی چهارم می‌شود، می‌رسد، می‌توان نام چند کشور عربی را در میان رهبران جهان یافت که درآن سهم زنان در بین فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی بالا است. طبق گفته یونسکو، ۳۴ تا ۵۷درصد فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها در کشورهای عربی زنان هستند، این آمار در دانشگاه‌های آمریکا و اروپا بالاتر است. به رغم این واقعیت که بسیاری از زنان عرب در مدرسه پیشرفت کرده و با درجات عالی فارغ‌التحصیل می‌شوند، با این حال هنوز این موفقیت به بازار کار یا دنیای استارت‌آپ‌ها نرسیده است.

در عوض، بسیاری از زنان یا انتخاب کردند یا به خاطر فشارهای فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی مجبورند در خانه بمانند. به گفته بانک جهانی، ۱۳ کشور از ۱۵ کشور جهان عرب با کمترین میزان مشارکت زنان در بازار کار مواجهند. قوانین محدودکننده در بسیاری از کشورهای خاورمیانه، زنانی را که مایل به پیوستن یا راه‌اندازی کسب و کاری هستند، در تنگنا قرار می‌دهد. این محدودیت‌ها شامل ممنوعیت افتتاح حساب یا حق داشتن مالکیت برای زنان، محدودیت برای مسافرت بدون همراه مرد و محدودیت در تعامل با مردان و همچنین سایر چالش‌های فرهنگی و نگرشی است. در حقیقت، حتی زنانی که شرکت را راه‌اندازی می‌کنند، با ضعف‌های ساختاری مواجهند. براساس گزارش‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD)، به‌طور متوسط، استارت‌آپ‌های با رهبری زنان، ۲۳ درصد کمتر از شرکت‌های مردانه پول دریافت می‌کند و خروجی مثبت آنها ۳۰درصد کمتر است.

تغییر اکوسیستم

برای رفع این شکاف، اکوسیستم کارآفرینی نیاز به زنان بیشتری دارد. زیرا آمار نشان می‌دهد احتمال تامین سرمایه برای استارت‌آپ با تیم مدیریت زنانه از سوی شرکت‌های سرمایه‌گذاری با یک یا چند شریک زن دو برابر بیشتر شده و احتمال سرمایه‌گذاری در یک شرکت با مدیرعامل زن سه برابر بیشتر است. این برای بنیان‌گذاران زن نیز صادق است. به گفته آمار بانک جهانی، کسب‌وکارهای متعلق به زنان بیشتر از کسب‌وکارهای مردانه، زن استخدام می‌کنند. کسب‌وکارهای متعلق به زنان ۲۵درصد و کسب‌وکارهای متعلق به مردان، ۲۲درصد زن استخدام می‌کنند. شرکت‌های با مالکیت زنان نیز درصد بیشتری از زنان را در نقش‌های مدیریتی استخدام می‌کنند و به زنان که در موقعیت‌های پایین‌تر و غیرتخصصی استخدام می‌شوند، کمک می‌کنند تا ترقی کنند. کسب و کارهای تحت رهبری زنان به‌طور کلی کارگران بیشتری را استخدام می‌کنند.

در اردن، فلسطین، عربستان و مصر، بنگاه‌هایی که توسط زنان اداره می‌شوند، در مقایسه با بنگاه‌های با مدیریت مردان، با نرخ بالاتر نیروی کار خود را افزایش می‌دهند. ومنا(Womena) یک پلت‌فرم سرمایه‌گذاری مستقر در دبی بوده که متعهد به تشویق تنوع جنسیتی و انعطاف‌پذیری در فناوری است. این شرکت معتقد است برای افزایش تعداد زنان کارآفرین حوزه فناوری، نیاز به ایجاد شبکه‌هایی از زنان است که از یکدیگر حمایت کنند تا بتوانند رشد و پیشرفت کنند. الیسا فرایا(Elissa Freiha)، یکی از بنیان‌گذاران Womena، معتقد است سرمایه‌گذاری در زمان، انرژی و پول برای کارآفرینان زن با سود عظیمی همراه خواهد بود. زنان جهان عرب باید مبارزه کنند. مبارزات این زنان در جوامع و گاهی اوقات در خانواده‌های آنها، انعطاف‌پذیری‌های شگفت‌انگیزی ایجاد می‌کند که ازآنها کارآفرینان باورنکردنی می‌سازد. اگر این پلت‌فرم درست باشد، این زنان می‌توانند به صاحبان و رهبران کسب و کار در آینده منطقه تبدیل شوند.

زنان جوان دیجیتالی شوید

دیجیتال یک فرصت کلیدی برای زنان جهان عرب برای حل مشکلات فنی و اجتماعی است. به‌عنوان مثال، رانا ال کالیوبی (Rana El Kaliouby)، متولد مصر و یکی از بنیان‌گذاران استارت‌آپ Affectiva است. این استارت‌آپ تکنولوژی پیشرفته هوش مصنوعی را توسعه داده تا به رایانه کمک کند بتواند احساسات انسانی را براساس پاسخ‌های فیزیولوژیکی و نشانه‌های صورت تشخیص دهد. در عین حال، لولو خزن باز (Loulou Khazen Baz) اولین بازار آزاد خاورمیانه به نام نابش(Nabbesh)، را به‌عنوان راهی برای کمک به مقابله با بیکاری جوانان منطقه تاسیس کرد. براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، وی به‌عنوان یکی از ۱۰۰استارت‌آپ عرب در شکل‌گیری جهانی انقلاب چهارم صنعتی شناخته شده است. آمارها نیز گویای نقش مثبت دیجیتال در افزایش مشارکت زنان در جهان عرب است.

براساس مطالعات شرکت مشاوره مدیریتی اکسنچر(Accenture)، تقریبا ۶۰درصد زنان خانه‌دار معتقدند فراگیری امکانات و قابلیت‌های اقتصاد دیجیتال در کشور می‌تواند به آنها در مدیریت زمان برای کار در خانه و کار در بیرون کمک کند. به‌طوری که بیش از ۶۰ درصد زنانی که کار خود را ترک کرده‌اند و می‌خواهند دوباره به بازار کار بازگردند، آرمان‌های کارآفرینی برای شروع کسب‌وکار خود دارند. مهم‌تر از همه، مطالعات انجام شده در آمریکا نشان می‌دهد شکاف‌های جنسیتی در پرداخت‌ها در صنایع که ترتیبات کار انعطاف‌پذیرتر است یعنی کارفرمایان و کارکنان با تغییر شرایط کار معمول موافقت می‌کنند، پایین‌تر است. علاوه بر این، زنانی که مهارت‌های ICT را کسب می‌کنند، دستمزدشان را تا ۱۲درصد افزایش می‌دهند که بالاتر از معادل درآمد مردان است. دیجیتال با ایجاد یک بازار بزرگ بالقوه، کاهش منابع لازم برای شروع کسب‌وکار و بالا بردن بهره‌وری از طریق تکنولوژی، یک دنیای جدید از فرصت‌ها و امکانات را به روی زنان می‌گشاید.

حرکت رو به جلو

طبق گفته ITU، شکاف جنسیتی دیجیتال در کشورهای عربی ۳/ ۱۷درصد است، این رقم در چهار سال گذشته ۲/ ۱۹درصد بود. در این میان، جهان عرب شاهد ظهور زنانی است که به شکل باورنکردنی در حال پیشروی در حوزه استارت‌آپ‌ها هستند. یکی از آنها جوی آجلونی(Joy Ajlouny) بوده که اخیرا ۴۱میلیون دلار به استارت‌آپ Fetchr مستقر در امارات کمک کرده یا نخستین مرکز تکنولوژیک غزه به نام Gaza Sky Geeks آغاز به کار کرده که برنامه آن مربیگری استارت‌آپ‌ها با تمرکز روی زنان است. با این حال، زنان هنوز در کل اکوسیستم استارت‌آپ در اقلیت هستند و مسیری طولانی پیش رو دارند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار 3 مرداد 97، شماره: 3418109