شعار سال: موضوع به 30 سال پیش، وقتی تهران جمعیتی به مراتب کمتر از امروز داشت، برمی‌گردد. آن زمان تعداد بیمارستان‌های ساخته شده در شهر متناسب با نیاز ساکنان بود و پراکندگی معقولی نسبت به وسعت شهر و محله‌هایش داشت. با توسعه پایتخت و افزایش بی‌رویه جمعیت در تهران که کم‌کم به کلانشهری درندشت تبدیل شده بود، دو اتفاق افتاد، اول اینکه زیرساخت‌های بیمارستانی و درمانی شهر با مشکل پاسخگویی به مراجعان روبه‌رو شدند چراکه ظرفیت‌های بیمارستانی با افزایش جمعیت همراه نبود و دوم، پراکندگی جغرافیایی بیمارستان‌ها براساس وسعت آن زمان طراحی شده بود. اکنون بی‌توجهی به پراکندگی جغرافیایی بیمارستان‌ها مشکلی به نام دسترسی را ایجاد کرده و باعث شده شهروندان ساکن در بسیاری از محله‌های شهر نتوانند به دلیل بعد مسافت و ترافیک کنونی شهر به راحتی به مراکز بیمارستانی دسترسی داشته باشند. از سوی دیگر، در طول سه دهه توسعه نیافتن مراکز بیمارستانی در کشور، تهران را به مقصد بیماران شهرستانی بدل کرده است و روزانه انبوهی از بیماران از اقصی نقاط ایران، روانه پایتخت می‌شوند تا از خدماتی که اکنون نیز توان کافی برای پاسخ به نیازهای درمانی شهروندان تهران‌نشین را ندارند، استفاده کنند. در این گزارش وضع بیمارستان‌ها و پراکندگی آن در مناطق تهران را صرف‌نظر از خدمات در درمانگاه‌ها یا مراکز پاراکلینیکی که به شکل محدود ارائه می‌شود، بررسی کرده ایم.

براساس آمارها، پراکندگی بیمارستان‌ها در مناطق پایتخت، از گذشته متوازن نبوده است. این موضوع را می‌توان از تعداد بالای بیمارستان‌ها در بیشتر مناطق مرکزی و شمالی شهر و فقر مطلق در برخی مناطق اغلب در جنوب، جنوب غربی، جنوب‌شرقی و غرب تهران پی برد. بر این اساس، منطقه شش با 28 بیمارستان، منطقه سه با 17 بیمارستان و منطقه 12 با 16 بیمارستان بیشترین تعداد بیمارستان پایتخت را در خود جای داده‌اند. مناطق هشت، نه، 17، 21 و 22 نیز هرکدام تنها یک بیمارستان دارند و در این مناطق دسترسی مردم به خدمات متنوع بیمارستانی چندان رضایتبخش نیست.

منطقه‌ای بدون بیمارستان!

در منتهی‌الیه جنوبی شهر تهران قرار دارد. منطقه 19 در همسایگی مناطق 16، 17، 18 و 20 است که این مناطق خود با کمبود بیمارستان و تخت‌های بستری روبه‌رو هستند. محله‌های خانی‌آباد، شهرک شریعتی، عبدل‌آباد، نعمت‌آباد، صالح‌آباد و دولتخواه از محله‌های این منطقه است. از اماکن شاخص منطقه 19 می‌توان به کوره‌های آجرپزی به عنوان محل زندگی اقشار کم‌درآمد، بوستان ولایت به‌عنوان یکی از مراکز جذب گردشگر، دانشکده شریعتی، دانشگاه آزاد شهرری، دانشکده بین‌‌المللی دندانپزشکی پردیس به‌عنوان قطب‌های دانشگاهی تهران و نیز میدان‌تره‌بار مرکزی پایتخت اشاره کرد. این منطقه با حدود 250 هزار نفر جمعیت، بیمارستان ندارد و اهالی آن باید برای دریافت خدمات بیمارستانی به نقطه‌ای دیگر مراجعه کنند.

بیمارستان‌های روانپزشکی‌ها تنها مرکز بیمارستانی برخی مناطق شهر

با اینکه توزیع بیمارستان‌های دولتی در پایتخت مناسب نیست، اما کنار نام برخی مناطق مانند 21 و 22 را می‌توان به‌عنوان مناطقی که تنها یک مرکز درمانی دارند علامت زد. با این حال مراکز گفته شده خدمات درمانی ویژه‌ای به اقشار خاص ارائه می‌کنند. بیمارستان‌های «نواب» در منطقه 21 و «ایرانیان» در منطقه 22 تنها بیمارستان‌هایی هستند که در این مناطق ساخته شده‌اند و در کنار «انیستیتو روانپزشکی ایران» از بیمارستان‌های روانپزشکی پایتخت محسوب می‌شوند. علاوه بر این، بیمارستان‌هایی از جمله رضایی در منطقه یک، جانبازان در منطقه دو، صدر در منطقه سه، آزادی در منطقه پنج، میمنت در منطقه 10، روزبه در منطقه 11 و رازی در منطقه 20 یا به شکل تخصصی خدمات روانپزشکی ارائه می‌کنند یا یکی از بخش‌های مهم آن ها به این حوزه درمانی اختصاص یافته است.

دکتر«سیامند انوری» رئیس بیمارستان روانپزشکی روزبه به مراکز روانپزشکی پایتخت اشاره می‌کند و از کمبود تخت‌های بیمارستانی در این بخش سخن به میان می‌آورد: «بیمارستان روزبه به تنهایی ماهانه 300 مراجعه‌کننده دارد. باید 200 نفر از مراجعه‌کنندگان را بستری کنیم اما تخت بیمارستانی به اندازه کافی نداریم و دست‌کم‌ با کمبود 200 تخت روبه‌رو هستیم.» او حرفش را این‌‌گونه ادامه می‌دهد: «براساس اولویت‌های اعلام شده، باید حداقل، بستری بیماران در بیمارستان‌های روانپزشکی انجام شود. اولویت به درمان افراد در منزل است و برای این کار معاینه‌ رایگان انجام می‌شود اما باید برای جبران کمبود تخت‌های بیمارستانی فکر اساسی شود.» رئیس بیمارستان روزبه درباره چرایی ساخت بیشتر بیمارستان‌های روانپزشکی در جنوب پایتخت به نکته جالبی اشاره می‌کند: «بیشتر بیمارستان‌های روانپزشکی تهران، در سال‌های پیش از انقلاب و در خارج از حریم آن روزهای تهران ساخته شده بودند. قرار بود این بیمارستان‌ها از شهر دور باشند اما با توسعه پایتخت، بیمارستان‌های قدیمی روانپزشکی در داخل شهر و اغلب جنوب آن قرار گرفتند و دلیل دیگری برای این موضوع وجود ندارد.»

سهم زنان از بیمارستان‌های تخصصی پایتخت

جمعیت تهران رو به زنانه‌تر شدن پیش می‌رود. این به آن معناست که تعداد زنان ساکن در پایتخت از مردان بیشتر شده است. این تغییر جمعیتی نیازهای خاص بهداشتی و درمانی را برای این قشر از جامعه ضروری کرده است. به همین دلیل تعداد مراکز مربوط به زنان و زایمان در پایتخت، سهم خوبی را به خود اختصاص داده‌اند. براساس آمارها، در پایتخت نه بیمارستان زنان و زایمان فعال است. مناطق سه و 12 پایتخت هرکدام با دو بیمارستان و مناطق پنج، هفت، 10، 11 و 15 هرکدام با یک بیمارستان به شکل تخصصی در این حوزه کار می‌کنند. با وجود فعالیت این بیمارستان‌ها، برخی مراکز تخصصی زنان و زایمان در پایتخت بالاتر از استانداردها در حال ارائه خدمات هستند. بیمارستان «بهارلو» در منطقه 11 یکی از این مراکز است.

به گفته دکتر «مجید موسوی موحد» رئیس بیمارستان بهارلو، 90‌درصد تخت‌های این بیمارستان اشغال شده است: «براساس استانداردها، ظرفیت اشغال تخت‌های بیمارستانی باید حداکثر 75‌درصد باشد. بالاتر بودن این ظرفیت سبب فشار به کادر درمانی و پزشکان و منجر به بروز مشکلاتی می‌شود.» او بر این باور است برای تأمین نیازها در این بخش باید ظرفیت‌ها و تخت‌های بیمارستانی جدیدی ایجاد شود: «برای کاهش اشغال تخت‌های بیمارستانی باید ظرفیت‌های جدیدی در حوزه بیمارستانی ایجاد شود. این ظرفیت در قالب طرح‌های توسعه یا ساخت مراکز درمانی و بیمارستانی جدید امکان‌پذیراست. اگر این اتفاق رخ دهد، ضریب اشغال تخت‌های بیمارستانی در بیمارستان‌های زنان و زایمان کم می‌شود.»

ابرشهری با تنها دو بیمارستان سوانح و سوختگی

کلانشهری مانند تهران به‌طور میانگین با 13 میلیون نفر جمعیت، نیازمند تأمین زیرساخت‌هایی در حوزه‌های مختلف بهداشتی و درمانی است. یکی از این زیرساخت‌ها، بیمارستان‌های سوانح و سوختگی است که تنها دو بیمارستان با ظرفیت‌های محدود، برای پاسخگویی به مصدومان چنین سوانحی در پایتخت وجود دارد. به گفته معاون عملیات اورژانس تهران، باید در چهار طرف پایتخت چنین بیمارستان‌هایی ساخته شود در حالی که در شرایط کنونی چنین امکاناتی نداریم: «دو بیمارستان «شهدای یافت‌آباد» در منطقه 18 و «شهید مطهری» در منطقه سه تهران تنها مراکز بیمارستانی هستند که مصدومان سوختگی به آنها منتقل می‌شوند. یک مرکز بیمارستانی نیز در غرب تهران در حال ساخت است که هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. این دو بیمارستان فعال سوانح و سوختگی نیز شروطی برای پذیرش بیمار دارند به گونه‌ای که در بیمارستان شهدای یافت‌آباد مصدومان سوختگی زیر40‌درصد و در بیمارستان شهید مطهری مصدومان با سوختگی بیش از 40‌درصد پذیرش می‌شوند.»

دکتر «‌سیدرضا معتمدی» حرفش را این‌گونه ادامه می‌دهد: «به غیر از این مراکز بیمارستانی، مرکز بیمارستانی دیگری برای ارائه خدمات درمانی به مصدومان سوختگی وجود ندارد. مرکز سوانح و سوختگی «رازی» در منطقه 11 تهران نیز بخش پوست ندارد و از این‌رو نمی‌توان مصدومان را به این مرکز منتقل کرد.» این مقام مسئول در پاسخ به اینکه اگر در منطقه 20 سانحه سوختگی رخ دهد و مصدومی نیاز به درمان داشته باشد، اورژانس به کدام مرکز بیمارستانی مراجعه می‌کند، می‌گوید: «متأسفانه چون بیمارستان سوختگی غیر از این ‌دو بیمارستانی که نام برده شد در شهر نداریم، مجبوریم بیمار را بر اساس‌درصد سوختگی به یکی از این دومرکز منتقل کنیم. این کار زمان زیادی نیاز دارد و گاهی تا سه ساعت بیمار در مسیر انتقال به بیمارستان است.»

فاصله امکانات بیمارستانی شمال و جنوب پایتخت

کمبود یا نبود بیمارستان در نقاط مختلف پایتخت موضوعی است که نمی‌توان از آن به سادگی گذشت. چشم‌انداز جمعیتی شهر نشان می‌دهد، هر روز بر تعداد شهروندان در تهران افزوده می‌شود و باید در سال‌های نه چندان دور، شاهد جمعیت 20 میلیونی در پایتخت باشیم. با این وجود، امکانات و زیرساخت‌های بیمارستان‌های دولتی متناسب با افزایش وسعت و جمعیت پایتخت رشد نکرده است. آن‌‌گونه که «‌‌فاطمه ذوالقدر» نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی می‌گوید زیرساخت‌های دولتی ایجاد شده در تهران متناسب با جغرافیا و جمعیت 30 سال پیش است و امروز نمی‌توان با این زیرساخت‌ها نیازهای بهداشتی و درمانی را تأمین کرد: «وزارت بهداشت برای ساخت بیمارستان‌های جدید در پایتخت از کمک بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران در این حوزه استفاده می‌کند. بیشتر کسانی که در این بخش هزینه می‌کنند بیمارستان‌های خود را در شمال غرب و شمال تهران ساخته‌اند. اکنون شاهد هستیم در برخی محدوده‌های شمال غرب تهران مانند سعادت‌آباد، شهرک غرب و... چندین بیمارستان به فاصله‌های نزدیک در حال فعالیت هستند در حالی که برخی مناطق اصلاً بیمارستان ندارند.»

او بر این باور است که پراکندگی بیمارستان‌ها در نقاط مختلف شهر ضرورتی است که به آن کمتر توجه شده است: «ترافیک امروزی در خیابان‌های شهر سبب شده است خودروهای امدادی در ترافیک متوقف شوند. اگر بیمارستان ‌ها پراکندگی درستی داشته باشند می‌توانند جان بیمار را به موقع نجات دهند. متأسفانه در تهران به موضوع پراکندگی منطقی بیمارستان‌ها توجه نشده است.» ذوالقدر به بیمارستان‌های دولتی جنوب تهران اشاره و فرسودگی آن ها را یکی دیگر از مشکلات مراکز بیمارستانی دولتی پایتخت می‌داند و می‌گوید: «به‌تازگی گروهی با عضویت برخی خیّران به‌ شکل خودجوش فعالیت خود را برای نوسازی بیمارستان‌های دولتی آغاز کرده‌اند. این گروه اکنون در شهرری در حال فعالیت هستند. امیدواریم با مقاوم‌سازی و بازسازی بیمارستان‌ها امکان ارائه خدمات درمانی به مردم، در نقاطی که دسترسی به بیمارستان در آن کم است، فراهم شود.»

کمبودهایی که هر روز بیشتر می‌شود

با وجود اینکه پراکندگی بیمارستان‌ها در پایتخت نامناسب است اما باید گفت بسیاری از مراکز تخصصی پزشکی و پزشکان متخصص در تهران حضور دارند. هرچند تعداد تخت‌های بیمارستان‌ها در شهر پاسخگوی نیاز شهروندان تهرانی نیست، اما حجم زیادی از بیماران برای پیگیری امور درمانی خود و بهره‌گیری از توان پزشکان متخصص به پایتخت می‌آیند. این حجم از ورود بیمار سبب شده است کمبود تخت‌های بیمارستانی در پایتخت تشدید شود. به نظر می‌رسد، با توسعه شهر موضوع کمبود بیمارستان هر روز ابعاد جدیدتری به خود می‌گیرد و افزایش سرسام‌آور هزینه‌های ساخت بیمارستان در شهر، توان خیّران و دولت را برای ایجاد زیرساخت‌های درمانی بیش از گذشته بگیرد. براساس برخی آمارها ساخت بیمارستان جدید در تهران دست‌کم 500 میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد، اعتباری که به نظر می‌رسد به این سادگی‌ها، کسی توان تأمینش را نداشته باشد.

علاج‌کار، ساخت بیمارستان‌های کوچک‌مقیاس در جنوب شهر

براساس آمارها تعداد بیمارستان‌هایی که در جنوب شهر ساخته شده‌اند مربوط به سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی یا سال‌های ابتدایی انقلاب هستند. اما این وضع درباره بیمارستان‌های شمال شهر مصداق ندارد و اغلب این بیمارستان‌ها بعد از انقلاب در محدوده شمال پایتخت خصوصاً در شمال غرب آن ساخته شده‌اند. یکی از دلایلی که سبب این ناهمگونی در توسعه زیرساخت‌های بیمارستانی شمال و جنوب پایتخت شده است نبود جذابیت‌های مالی برای ساخت بیمارستان از سوی بخش خصوصی است. در سال‌های گذشته، دولت به این نتیجه رسیده بود که سرمایه‌گذاران بخش خصوصی علاقه زیادی به سرمایه‌گذاری در ساخت بیمارستان در تهران پیدا کرده‌اند و به این دلیل، دولت احداث بیمارستان را در شهرهای دیگر کشور پیگیری و تنها موضوع تجهیز مراکز بیمارستانی پایتخت را در دستور کار خود قرار داد. همان‌طور که می‌دانید، سرمایه‌گذار در مکانی سرمایه خود را هزینه می‌کند که برای او سودآوری داشته باشد؛ به همین دلیل، مناطق جنوبی پایتخت از مراکز بیمارستانی سهمی به مراتب کمتر از شمال شهر گرفتند، اما باید گفت این همه مشکل و مانع بر سر راه ساخت بیمارستان در جنوب پایتخت نبوده و نیست. براساس مطالعات انجام شده، در مناطق جنوبی پایتخت، زمین دولتی وسیع برای ساخت بیمارستان و تأسیسات اطراف آن وجود ندارد تا وزارت راه و شهرسازی آن را به سرمایه‌گذار برای ساخت بیمارستان تحویل دهد. از سوی دیگر، وجود برخی محدودیت‌های ترافیکی، آلودگی هوا، ضعف در سیستم حمل‌ونقل عمومی و... سبب شده این مناطق از اولویت ساخت مراکز بیمارستانی خارج شوند. به نظر می‌رسد تنها راهکاری که برای تأمین سرانه‌های بیمارستانی در مناطق جنوبی شهر می‌توان پیگیری کرد ساخت مراکز بیمارستانی تخصصی و فوق‌تخصصی در مقیاس‌های کوچک است. برای این کار باید خیریه‌های سلامت محور وارد عرصه شوند و با کمک از شهرداری و دریافت زمین از مدیریت شهری کار ساخت بیمارستان را آغاز کنند. این کار با پرداخت تسهیلات دولتی و تجهیز بیمارستان‌های ساخته شده از سوی وزارت بهداشت می‌تواند شتاب بیشتری به خود بگیرد.

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 30 مرداد 97، کد مطلب: 27883، www.newspaper.hamshahri.org