شعارسال: کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت نبود برنامه مناسب و نیندیشیدن تدابیر مناسب، استان اردبیل که تاکنون به مرز بحران آبی نرسیده، می‌تواند وارد این مرحله شود که اگر این اتفاق بیفتد، محیط زیست و زندگی ساکنان آن با مخاطراتی مواجه می‌شود.

علی دولتی‌‌مهر، مدیرکل هواشناسی استان اردبیل، در این زمینه گفت: اقلیم فصلی اردبیل که در سالیان گذشته مرطوب و نیمه مرطوب بود، به سبب بارش کم از نیمه‌مرطوب به نیمه‌خشک تبدیل شده است. وی افزود: در پنج سال گذشته اقلیم استان به تدریج از حالت مرطوب به نیمه‌مرطوب تغییر پیدا کرده و ‌اکنون نیز در مرز نیمه خشک قرار دارد. دولتی مهر با بیان این‌که تغییر اقلیم هشداری جدی است، بیان کرد: تغییرات اقلیمی اثرهای خود را با افزایش دما و کاهش بارش نشان می‌دهد و با وجود کوهستانی بودن استان اردبیل روند افزایش دما و ظهور این قبیل تغییرات مشهود است. او بیان کرد: در استان اردبیل شیب تند افزایش دما تدوام دارد، در حالی که در بسیاری از مناطق جهان این قبیل تغییرهای اقلیمی با شیب ملایم‌تری صورت می‌گیرد. مدیرکل هواشناسی استان اردبیل افزود: کمبود باران و برف مدت زمان خشک‌سالی در این استان را از چهار به هشت ماه خشکی افزایش داده؛ ضمن این‌که افزایش تبخیر و روند صعودی دما و افزایش وزش بادهای گرم جنوبی هم بیش‌تر شده است. این روند در کنار اثرهای منفی کاهش ذخایر زیرزمینی آب موجب شده که کشاورزان استان در سال‌های اخیر با مشکل خشک‌سالی مواجه و متحمل خسارت و زیان‌های قابل توجهی شوند.

کارشناسان معتقدند که با وجود بروز خشک‌سالی‌های متوالی و کاهش سالانه بارش‌ها، هنوز عمق خطر کمبود آب برای بسیاری از شهروندان و مسئولان استان احساس نشده و ضروری است که در زمینه مصرف بهینه آب در بخش‌های مختلف آشامیدنی، کشاورزی و صنعت فرهنگ‌سازی شود. هرچند هنوز استان اردبیل چندان وارد مرحله بحران آب نشده، اما هشت شهر از 25 شهر استان اکنون با تنش آبی مواجه است؛ اردبیل، نمین، عنبران، مشگین‌شهر، لاهرود، گیوی، خلخال و فخرآباد شهرهای گرفتار تنش آبی هستند و برخی از آن‌ها در تأمین کافی آب آشامیدنی مشکلاتی دارند. مصرف بی‌رویه آب از سوی شهروندان، هدررفت آب در بخش کشاورزی، کمبود منابع آب‌های زیرزمینی ناشی از کمبود بارش و استفاده بی‌رویه کشاورزان، ساماندهی نشدن چاه‌های غیرمجاز و تحقق نیافتن برنامه تغییر الگوی کشت از جمله عواملی است که موجب بروز و تشدید تنش‌های آبی در استان اردبیل شده است.

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اردبیل در این باره گفت: منابع آبی این استان به سبب کمبود بارش و مصرف بی‌رویه آب به‌طور چشمگیری کاهش داشته و این در حالی است که مصرف آب همچنان در استان با شیب تند بالا می‌رود. بهروز ندایی افزود: بیش‌ترین مصرف آب استان مربوط به بخش کشاورزی است و برای استفاده بهینه از آب در این حوزه باید اقدام‌های ضروری انجام شود. اصغر سلیمان‌زاده، مدیرعامل آب منطقه‌ای اردبیل، هم گفت: 120 میلیون مترمکعب منابع آب این استان در سال‌های گذشته به سبب استفاده نادرست هدر رفته است. وی با بیان این‌که استان اردبیل با 100 میلیون متر مکعب کمبود آب مواجه است، اظهار داشت: رواناب‌ها در استان هم به میزان 43 درصد کاهش یافته است. مدیرعامل آب منطقه‌ای اردبیل اظهار داشت: رواناب‌ها در سد «یامچی» 25 درصد، در سد سبلان 59 درصد، در سد «قوری چای» 82 درصد و در «سقزچی» 56 درصد در طول یک سال کاهش داشته است.

سلیمان‌زاده با اشاره به کسری شدید منابع آب زیرزمینی در استان گفت: ذخایر آب پنج سال آینده دشت اردبیل مصرف شده و این رقم به این معنی است که اگر ‌اکنون به مدت پنج سال آب مصرف نکنیم، منابع آبی به وضعیت اولیه می‌رسد. او با بیان این‌که دشت اردبیل 632 میلیون متر مکعب کسری منابع زیرزمینی آب دارد، افزود: این وضعیت دشت اردبیل را در خطر فرونشست قرار داده و این دشت یکی از 355 دشت ممنوعه کشور است. سلیمان‌زاده گفت: عوامل متعددی سبب کمبود آب در دشت اردبیل شده که از آن جمله می‌توان به کاهش محسوس بارش‌ها در سال‌های گذشته، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌‌های اضافه از چاه‌ها برای مصرف کشاورزی اشاره کرد.

جواد زنجانی، فرماندار اردبیل، هم در این باره گفت: برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی در دشت اردبیل نگران‌کننده و ضروری است برای جلوگیری از آن اقدام‌های موثرتری انجام شود. وی اضافه کرد: نبود نظارت کافی در برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی و نبود مدیریت مناسب در این زمینه باعث ایجاد وضعیت بحرانی کنونی شده است. فرماندار اردبیل اعمال مدیریت و برنامه‌ریزی برای حراست و احیای دشت اردبیل را بهترین راهکار موجود اعلام کرد و گفت: برنامه‌های محیط زیست و آب بدون تأثیرگذاری مسائل سیاسی باید به صورت منطقه‌ای و استانی اعمال و اگر در این زمینه درست سیاست‌گذاری شود، می‌توان بر مشکلات چیره شد. زنجانی با بیان این‌که 90 درصد آب در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود، افزود: برای رفع بحران‌های موجود در بحث آب باید کار را از کشاورزی شروع کرد و در این راستا با اصلاح الگوی کشت و شیوه‌های آبیاری می‌توان مصرف آب را در این بخش به حداقل رساند.

چه باید کرد؟

کارشناسان و متولیان با توجه به وضعیت نامطلوب آب در استان بر مقوله‌هایی چون نهادینه کردن مصرف بهینه آب در بین مردم، تغییر الگوی کشت، افزایش نظارت و اقدام‌های کنترلی در برداشت منابع آب تأکید و این عوامل را از جمله راهکارهای مقابله با خشک‌سالی و کاهش شدید منابع آبی استان اعلام می‌کنند. اکبر بهنام‌جو، استاندار اردبیل، تأکید کرد: برای رفع مشکل آب به لحاظ کمی و کیفی باید برنامه مدون تهیه شود و به نظر می‌رسد با برنامه‌ریزی می‌توان از آسیب‌های ناشی از خشک‌سالی جلوگیری کرد. وی اضافه کرد: انتقال آب از منابع جاری استان، تغییر الگوی کشت، جلوگیری از هدررفت آب و ساماندهی چاه‌های غیرمجاز دشت اردبیل از جمله راهکارهای اساسی است که با اجرای آن‌ها می‌توان جلوی بحران آب و خشک‌سالی در استان را گرفت. مدیر بلندپایه اردبیل با بیان این‌که رفع بحران آب استان نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و علمی است، افزود: برخی از راهکارها کوتاه‌مدت و برخی دیگر نیز زمان‌بر است، اما باید به جد پیگیری لازم در این زمینه انجام شود.

رضا کریمی، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس و نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی، گفت: بخش مهم‌ موضوع آب در استان به کشاورزی مربوط می‌شود و نیاز است در این زمینه با استفاده از روش‌های جایگزین مانند آبیاری نوین و شیوه‌های جدید، مشکلات موجود در این زمینه برطرف شود. وی افزود: تغییر الگوی کشت محصولات کشاورزی راهکاری اساسی برای مقابله با خشک‌سالی است. این نماینده مجلس اضافه کرد: مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی سبب افت آب‌‌های زیرزمینی شده و به همین دلیل نیاز است تمام دستگاه‌ها و مسئولان اجرایی با هم‌افزایی و همکاری همه‌جانبه در راستای حل این مشکلات گام بردارند. کریمی بیان کرد: ارائه تسهیلات و حمایت‌های لازم برای توسعه آبیاری نوین کشاورزی باید مورد توجه واقع شود. این موضوع برای ما حائز اهمیت بسیار بوده و تلاش بر این است که با الگوسازی و فرهنگ‌سازی مصرف آب در راستای برطرف‌کردن مشکلات موجود گام‌برداریم. او برگزاری نشست‌های تخصصی آب، فرهنگ‌سازی مصرف بهینه آب و تغییر الگوی کشت را در بهینه‌سازی مصرف آب موثر دانست و افزود: دستگاه‌های اجرایی می‌توانند با مشارکت هم به بهینه‌سازی مصرف آب کمک کنند.

مدیرعامل آب منطقه‌ای اردبیل نیز گفت: برای حفظ و افزایش ذخیره آب در پشت سدها و نیز منابع زیرزمینی، تغییر الگوی کشت، تغییر روش آبیاری، استفاده از گونه‌های کشاورزی کم‌‌آب‌بر، آبیاری قطره‌ای و تحت فشار برای افزایش راندمان آبیاری اقدامی ضروری است. سلیمان‌زاده یکپارچه‌سازی زمین‌های کشاورزی، کشت گلخانه‌ای و توسعه گلخانه‌های صنعتی و کشاورزی را در کاهش سهم آب کشاورزی موثر دانست و بیان کرد: در صورت اعمال این کارها می‌توان سهم آب کشاورزی را کاهش و سهم آب صنعتی را افزایش داد. این مسئول، اصلاح مدیریت مصرف آب را ضروری خواند و گفت: با فرهنگ‌سازی توسط رسانه‌ها و نهادهای متولی می‌توان مصرف آب را مدیریت کرد. او با بیان این‌که جبران کسری سدها در کوتاه‌مدت امکان پذیر نیست، افزود: دلیل اصلی کسری مخازن سدها برداشت بیش از حد و در برخی مواقع 80 درصد بیش‌تر از ظرفیت برداشت با هدف تأمین مصارف آب آشامیدنی است. سلیمان‌زاده افزود: باید 20 درصد از منابع موجود آب هر منطقه مصرف و بقیه برای استفاده نسل‌های آینده و حفاظت محیط زیست نگهداری شود. معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اردبیل نیز گفت: در استان هماهنگی‌های لازم بین دستگاه‌های اجرایی برای بهینه‌سازی مصرف آب صورت گرفته، به‌طوری که جهاد کشاورزی آبیاری مکانیزه پنج هزار هکتار اراضی، شرکت آب منطقه‌ای طرح شناسایی منابع آبی و اداره کل منابع طبیعی نیز نسبت به کاشت جنگل‌های حاشیه‌ای اقدام کرده است. ندایی تغییر الگوی کشت، کشت گیاهان دارویی، کشت گلخانه‌ای، تغییر الگوی فضای سبز، بازنگری در طرح‌های نیمه تمام بخش کشاورزی، کاهش مصرف آب کشاورزی و کاهش مصرف آب در فضای سبز به میزان 30 درصد را از جمله راهکارهای لازم برای بهینه‌سازی مصرف و حفظ ذخیره آب ذکر کرد.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 17شهریور1397 ، کدخبر: 53994: www.sabzineh.org