شهرستان تفرش به عنوان سرزمین کهنی که از دوره های اولیه ورود اسلام به ایران، میزبان شیعیان بوده و امروز میراث دار تاریخ و فرهنگ شیعه است، در آئین های عاشورایی نیز زبانزد می باشد و با آئین های مختلفی سوگواری حسینی را به جای می آورد.

در حال حاضر سیزده آیین و مراسم مذهبی ویژه ایام محرم و عاشورا در استان مرکزی ثبت ملی شده که بیشترین تعداد آیین‌های ثبت شده مربوط به شهرستان تفرش است.

مراسم عزاداری و سوگواری محرم ازجمله آیین های سنتی است که در جای جای ایران برگزار می شود و دارای تفاوت ها و ظرایف خاصی است که آن را در هر منطقه از کشور از سایر مناطق متمایز می کند.

در شهرستان تفرش نیز همچون سایر نقاط ایران، این آیین ها دربردارنده هنجارها و باورهایی می باشند که طی قرون و اعصار، به صورت شفاهی نسل به نسل منتقل شده و به امروز رسیده است و به این ترتیب، شیعیان عشق و ارادت خود را به سرور و سالار شهیدان و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) اظهار می کنند.

مراسم نخل بندان محله طرخوران، آیین تعزیه و شبیه خوانی تفرش، آئین علم بران شهر تفرش و علم گردانی روستای عزالدین تفرش از جمله شاخص ترین مراسماتی است که در سوگ اباعبدالله الحسین(ع) و واقعه کربلا هر ساله در این دیار برگزار می شود.

مراسم نخل بندان محله طرخوران

در شب تاسوعا برای روز عاشورا در محله طرخوران به آذین نخل محله می پردازند، که به اصطلاح نخل بندان می گویند. چند نفر از پیشکسوتان وسایل نخل از جمله آینه ، طناب های پنبه ای و... را می آورند و به تزیین نخل می پردازند. سپس طناب پنبه ای را در گوشه ها قرار می دهند و پنبه ها را جوهر قرمز می زنند و در جلو و عقب علم وصل می کنند که نماد خون امام حسین (ع) در روز عاشورا است و شروع به مراسم و صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد(ص) می کنند. سپس آینه ها را وصل می کنند که نمادی از روشنایی و نور می باشد و پارچه ها را طرفین نخل آویزان می کنند و عمامه ای در جلو یا عقب نخل قرار می دهند و به تزیین نخل می پردازند.

آیین تعزیه و شبیه خوانی تفرش

شبیه خوانی در لغت به معنی سوگواری و برپای داشتن یادبود عزیزان از دست رفته است، ولی در اصطلاح به گونه ای از نمایش مذهبی منظوم گفته می شودکه در آن عده ای اهل ذوق و کار آشنا در مناسبت های مذهبی به ویژه ماه محرم اجرا می کنند.

در واقع تعزیه و شبیه خوانی به عنوان هنری اصیل و یکی از مهم ترین ابزارهای پیام رسانی واقعه کربلا از دیرباز در استان مرکزی جایگاه ویژه ای داشته و اکنون نیز یکی از عوامل پیوند معنوی نسل جدید با حماسه عاشورا است. در این میان می توان به شهرستان تفرش به عنوان فعال ترین نقطه تعزیه خوانی در استان مرکزی اشاره کرد. تعزیه در تفرش جزیی از زندگی مردم است.

شهرستان تفرش از دوره قاجار یکی از مراکز مهم اجرای تعزیه در کشور بوده است که می توان این شهرستان را یکی از قطب های مهم تعزیه و خاستگاه هنرمندان صاحب نام شبیه خوان و تعزیه گردان در زمان ناصرالدین شاه قاجار به شمار آورد.

آئین علم بران شهر تفرش

محله فم بزرگ در شهر تفرش خود شامل محله های کوچکی چون مشهد، خلچان، شش ناو، زاغرم و میانده است. شش ناو، میانده، خلچان و زاغرم هر کدام برای خود تکایایی جداگانه دارند. این تکایا غالبا در یک پلان مشابه ساخته شده اند و شامل میانگاه با سکویی برای برگزاری تعزیه درمیان و حجره هایی در دو طبقه در اطراف میانگاه می باشند.

علم صاحب علمان از روز اول محرم در جایگاه استوار و تا پایان محرم در جایگاه می ماند. در برخی از خانواده ها به طور موروثی علم از پدر به پسر رسیده و بر این اساس این مراسم تداوم یافته است. در روز اول محرم مردم محله های دارای تکیه با چند علم سیاه از تکیه حرکت کرده و به درب خانه های صاحب علم می روند. حضور در جلوی خانه های صاحب علم قراردادی و برخی مواقع به ترتیب قدمت علم ها است.

علم گردانی روستای عزالدین تفرش

عزالدین روستایی در ۲۶کیلومتری شهر تفرش و در حاشیه رودخانه قره چای واقع شده است و مردم آن از ترکان شاهسون هستند که در دوره صفوی به منطقه کوچانده شده و در قالب چند طایفه در مناطقی از دشت ساوه و منطقه رودبار تفرش سکنا داشته اند.

در این روستا چند علم وجود دارد که در روز تاسوعا گردانده شده و ملبس می گردد. این علم ها به خانواده های خاصی تعلق دارند و از درب خانه این صاحب علمان در روز تاسوعا حرکت داده شده، در محل های روستا چرخانده شده و هریک از اهالی که نذری در ارتباط با علم و مراسم سوگواری سردار کربلا و یارانش دارد با تقدیم پارچه ای یا به نوعی خلعتی که بیشتر شامل پارچه های مشکی و سبز ساده و یا گل دار است در مراسم شرکت می کنند.

صاحب علم با چند نفر علم را حرکت داده و با خواندن دو بیت ترکی که دایما در مراسم تکرار می شود به درب خانه اهالی می روند. یکی از نکات جالب توجه رسیدن دو علم به هم است که بسان دو شخص حقیقی به شانه یکدیگر زده و در اصطلاح علم گردانی سربوس می دهند و در هنگام برخورد دو علم اهالی نوحه سرایی کرده و ندای یا حسین سر می دهند. در روز عاشورا این علم ها در جلوی هیات های عزادار و با سایر مظاهر عزاداری از جمله نخل گردانده می شوند و پس از انجام مراسم، علم ملبس را عاری از هرگونه پوششی کرده و در گوشه خانه صاحب علم تا مراسم سال بعد نگه می دارد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 28 شهریور 1397 ، کدخبر: 4407259،www.mehrnews.com