آموزش‌وپرورش و چالش يادگيري

مهر، ماه بازشدن در‌هاي علم و معرفت، آگاهي، آزادي و مهرباني است. با بازشدن مدارس و دانشگاه‌ها، شور، نشاط، تحرک و پويايي بار ديگر به محيط‌هاي آموزشي، جامعه و خانواده‌ها بازمي‌گردد؛ اما اين همه ماجراي مدرسه‌ها، آموزش‌وپرورش و حتي دانشگاه‌ها نيست، ابعاد ديگري با بازشدن محيط‌هاي آموزشي موجب دغدغه و نگراني کارشناسان و نخبگان آموزشي و مديران راهبردي کشور می‌شود و آن اينکه مدارس و دانشگاه‌ها صرفا به محلي براي تحصيل و کسب مدرک و مدارج تحصيلي تبدیل شده و فاصله معنا‌داري با آنچه هدف نظام‌هاي آموزشي محسوب می‌شود؛ يعني «کيفيت يادگيري»، پيدا كرده است.

شعار سال: امروز آموزش‌وپرورش در ايران و حتي جهان با چالش‌ها و بحران‌هاي متعددی روبه‌رو است که چنانچه از آنها غفلت شود، مي‌تواند فرصت مهم جامعه بشري، يعني دسترسي به آموزش براي همگان را که مرهون اهتمام اديان بزرگ الهي و فيلسوفان بزرگي مانند سقراط و افلاطون براي نجات و آزادي انسان و رفع فقر و محروميت بوده است، به چالش و تهديدي براي جوامع انساني تبديل کند. خوب است اين مهم را از جامعه خودمان بررسي كنيم.

1- با پيروزي انقلاب اسلامي، فرصت کم‌نظيري براي دسترسي آحاد مردم به آموزش‌وپرورش عمومي و عالي فراهم شد و اين فرصت توانست روند رشد و توسعه منابع انساني ايران را در40 سال گذشته بر اساس گزارش دفتر توسعه سازمان ملل متحد (undp)، در رتبه اول جهاني قرار دهد و سرمايه انساني در ايران، به مهم‌ترين مزيت رقابتي تبديل شود.

اما امروزه همين فرصت بي‌نظير سرمايه انساني به‌ دليل غفلت‌هاي صورت‌گرفته در گذشته و تداوم بي‌توجهي‌ها به آن در سال‌هاي اخير، به چالش تبديل شده است.

2- نظام آموزشي ما متأثر از فرهنگ مؤسسه‌های كنكور است و دانش‌آموزان مدارس و دانشجويان دانشگاه غالبا پرورش‌يافته اين تفکر و انديشه‌‌اند و محيط مدارس تبديل به ميدان مبارزه براي کسب امتياز و رتبه در کنکور شده است. در نتیجه آنچه دغدغه اصلي دانش‌آموزان، اوليا و مدارس است، شرکت در کلاس‌هاي مؤسسه‌های یادشده و رسيدن به کرسي‌هاي دانشگاهي با اهداف اقتصادي است.
3- با وجود پايين‌بودن سهم آموزش از سرانه ناخالص داخلي (کمتر از سه ‌درصد)، سهم هزينه آموزش در کشور از سوی دولت، خانواده‌ها و بخش خصوصي بسيار بالا بوده و برخي گزارش‌های غيررسمي حاکي از آن است که این هزینه بالاترين گردش مالي را بعد از نفت در کشور دارد. حدود يک‌سوم جمعيت کشور در مدارس، دانشگاه‌ها، مؤسسه‌های آموزشي و... در حال تحصيل‌اند؛ آيا نبايد در کيفيت هزينه‌ها و افزايش بهره‌وري و نتيجه‌بخش‌بودن اين سرمايه‌گذاري تأمل كرد؟ بانک جهاني در گزارش جهاني توسعه در سال 2018 بيان مي‌‌کند چنانچه يادگيري در راستاي تحقق وعده‌هاي آموزشي عملي نشود، بحران اخلاقي و اقتصادي به ‌دنبال خواهد داشت؛ زيرا آموزش در ازبين‌بردن فقر شديد و ايجاد فرصت‌هاي برابر و رفاه براي همه موفق نشده و آموزش‌هاي لازم را براي موفقيت در زندگي انجام نداده است.
4- محققان و پژوهشگران بر اين نظرند که چنانچه به موضوع استانداردهاي يادگيري به ‌صورتی عميق و همه‌جانبه توجه نشود، چالش‌ها در ابعاد جديدتري در عرصه‌هاي اجتماعي، اخلاقي، اقتصادي و فرهنگي آموزش نمايان خواهند شد و تنها نهادي که مي‌تواند براي حل اين بحران به صورت بنيادي برنامه‌ريزي و اقدام كند، نهاد «آموزش‌وپرورش»است، البته با رعايت نکات زير:
الف: رويکردها به مقوله آموزش‌وپرورش بايد تغيير كند و آموزش‌وپرورش به‌عنوان نهادی زيرساختي و زيربنايي در نظام توسعه ملي در اولويت نظام سياست‌گذار، تصميم‌ساز و برنامه‌ريز قرار گيرد و سهم بودجه آن از درآمد ناخالص ملي افزايش يابد.
ب: کيفيت يادگيري، معلمان مناسب و باکيفيت را مطالبه مي‌کند. تأمين و تربيت معلمان متناسب بر عهده آموزش‌وپرورش و به‌طور مشخص دانشگاه فرهنگيان است. معلمان چگونه مي‌توانند در فرايند کيفي‌شدن مشارکت كنند؟ سال‌هاست آموزش‌وپرورش وعده مشارکت معلمان را از طريق تأسيس سازمان نظام صنفي معلمان بيان كرده است، اما روح محافظه‌کاري و نظام بوروکراتيک حاکم بر آن، اين دستگاه را ناتوان كرده است و معلمان همچنان بازيگران بدون نقش و مسئوليت‌اند.
ج: جان ديويي، از بزرگ‌ترين فيلسوفان تعليم و تربيت، علم و دانش در درون مدرسه را نه يک محصول، بلکه يک فرايند تعريف مي‌کند و اين به آن معني است که دانش‌آموزان بايد خود جريان کشف علم باشند. توسعه مشارکت و واگذاري مسئوليت به دانش‌آموزان در فرايند ياددهي و يادگيري مي‌تواند يادگيري را لذت‌بخش، شاداب، مفيد و مؤثر كند.
د: شوراي عالي آموزش‌وپرورش باید اهتمام ويژه‌اي به تغيير رويه يادگيري در مدارس اتخاذ كند؛ همان‌گونه که براي کاهش مردودي به حدف آزمون‌ها مبادرت کرد، بايد براي بحران يادگيري، اقدامات عميق‌تر و همه‌جانبه‌اي را پيش‌بيني و برنامه‌ريزي كند و پژوهشگاه آموزش‌وپرورش را مکلف كند ريشه‌هاي اين چالش را شناسايي کرده و در قالب فراخواني از همه نخبگان فرهنگي و دانشگاهي طلب ياري كند.
ه: اقدام مديريت آموزش‌وپرورش در مقابله با مؤسسه‌های آموزشي تجاري و درخواست حذف آنها از برنامه‌هاي صداوسيما، شایان ‌تقدير است، اما اين امر نيازمند اقدامات بنيادي‌تری است. بايد با گزارش‌های مستند و تحقيقات کاربردي، نهادهاي تصميم‌ساز کشور ازجمله مجلس و دولت را از عمق اين مسئله باخبر كند؛ در آن شرايط است که موضوع را به‌عنوان چالشی ملي می‌توان ‌مديريت کرد. شروع سال تحصيلي فرصتي است براي اهتمام به مهم‌ترين دغدغه‌هاي جامعه و گامي به جلو است براي سربلندي و اعتلاي آموزش‌وپرورش ايران. ان‌شاءالله.