و ما ادراک ما المجوز؟

اصولا صدور مجوز یکی از ابزارهای قوی هر حکومتی برای کنترل و مدیریت بهینه جامعه به حساب می‌آید. در بسیاری از کشورهای دنیا حتی برای برداشتن یک تیغه آجری یا تغییر ساختار داخلی یک آپارتمان یا حتی رنگ‌آمیزی داخل آن نیز باید مجوزهای لازم دریافت شود. ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و حاکمیت برای مدیریت کشور از ابزار مجوز بهره می‌برد.

شعار سال: تا سال 1392 اطلاع دقیقی درخصوص مجوزهای کشور و مراجع صادرکننده آن در دست نبود. با تشکیل هیئت مقررات‌زدایی و تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار و راه‌اندازی پایگاه اطلاع‌رسانی مجوزهای کسب‌وکار، مشخص شد که حدود دو هزارو 80 عنوان مجوز با تولی‌گری حدود 50 مرجع صادرکننده در کشور وجود دارد. هرچند که بعدتر حدود 500 عنوان مجوز از این تعداد، در راستای بهبود محیط کسب‌وکار حذف یا در دیگر مجوزها ادغام شدند و مجوزهای رسمی کشور به هزارو 572 عنوان مجوز رسید. بااین‌حال آنچه در این میان حائز اهمیت است تعداد مجوزها به‌تنهایی نیست، بلکه میزان سهولت دریافت یک مجوز است؛ به‌نحوی‌که کمترین موانع برای مردم در دریافت مجوزها لحاظ شود. به‌عبارتی بهترین نظام مجوزدهی، مجموعه‌ای است که بدون آنکه متقاضی را درگیر خود و نظام بوروکراتیک خود کند، مجوزهای لازم برای ایجاد و توسعه کسب‌وکارها را فراهم آورد.
همچنین باید در نظر داشت تکثر و تنوع مجوزها در یک جامعه، نمی‌تواند دلیلی بر ناکارآمدی نظام مجوزدهی آن و لختی و کرختی محیط کسب‌وکار آن جامعه محسوب شود. فقط کافی است این مثال را در نظر بگیرید که در جامعه‌ای فقط 10 عنوان مجوز صادر می‌شود که هرکدام از مجوزها یک سال زمان برای صدورشان لازم است و در جامعه‌ای دیگر 10 هزار مجوز صادر می‌شود، ولی هر مجوزی در کمتر از 10 دقیقه صادر می‌شود. قطعا جامعه دوم، با وجود مجوزهای بیشتر و به‌تبع آن تنوع بالای دسته‌بندی مجوزها، دارای نظام مجوزدهی چابک‌تری است و فضای کسب‌وکار در آن باید رونق بیشتری داشته باشد.
یکی از مقامات سابق گمرک ج.ا.ا در جلسه‌ای نقل می‌کردند وقتی برای ملاقات با همتای خود در یکی از کشورهای اروپایی به آن کشور سفر کرده بودند متوجه می‌شوند که هیچ بازرسی گمرکی به معنای آنچه در ایران مرسوم است وجود ندارد. موضوع را که با مقامات آن کشور مطرح می‌کنند به ایشان می‌گویند که تاکنون شما و بار همراهتان بیش از 20 بار در نقاط مختلف، بازرسی نامحسوس شده‌اید فقط خودتان در جریان نیستید! چیزی شبیه این موضوع در مجوزدهی رسمی و مکتوب نیز در کشورهای پیشرو قابل تصور است. امروزه در سوئیس درخواست مجوز شما در کمتر از 90 ثانیه با توجه به غنا و یکپارچگی اطلاعاتی و با بررسی‌های چندگانه و پرشمار اطلاعات شما و دریافت برخط استعلامات مربوط به درخواستتان پاسخ داده می‌شود. یعنی شما ظرف یک‌دقیقه‌ونیم متوجه خواهید شد که آیا مجوز به شما تعلق می‌گیرد یا خیر و در همین 90 ثانیه تعداد زیادی استعلام برای درخواست شما تبادل می‌شود.
بنابراین می‌توان گفت آمارگرایی و تعداد مجوزهای هر کشور به تنهایی شاخص مناسبی برای تعیین بهینگی نظام مجوزدهی آن کشور محسوب نمی‌شود. اینکه با شنیدن اعداد متفاوتی از تعداد عناوین مجوزهای کشور حالت تأسف به ما دست بدهد و فقط سعی در کاهش این تعداد با انواع و اقسام ترفندها مانند ادغام مجوزها در یکدیگر، حذف آنها حتی به‌صورت صوری و... کنیم، تجربه‌ای نه‌چندان دلچسب در چندسال گذشته است که نه‌تنها بر بهبود محیط کسب‌وکار که در بهبود نظام مجوزدهی کشور نیز اثر مثبتی نداشته است.
بر اساس تجارب جهانی مطالعه‌شده، کنترل و مدیریت نظام مجوزدهی فقط با شاخص‌های دقیق کمی مانند هزینه صدور مجوز، تعداد مدارک مورد نیاز برای صدور، تعداد استعلامات لازم، مدت‌زمان صدور یک مجوز و دریافت پاسخ استعلامات آن و شناخت دقیق فرایندهای صدور یک مجوز امکان‌پذیر است. در کنار آن اطلاع‌رسانی شفاف، هوشمند و بی‌واسطه در این حوزه به مردم است که می‌تواند در یک بستر یکپارچه قابل رصد توسط عموم، سقلمه و تلنگری به نظام لخت مجوزدهی کشور بزند.
نتیجه اینکه مجوز چیز بدی نیست و اتفاقا می‌تواند ابزاری دقیق برای مدیریت جامعه و محیط کسب‌وکار باشد، اما چرا در ایران داشتن یک مجوز، امتیاز قابل‌توجهی‌ محسوب می‌شود؟ و چرا وقتی اسم مجوز می‌آید، آنها که به دنبال یک کسب‌وکار کوچک یا متوسط هستند تب می‌کنند و آنها که بر برج عاج کسب‌وکارهای بزرگ نشسته‌اند ککشان هم نمی‌گزد؟ پاسخ این چراها و چراهای دیگر را در یادداشت بعدی می‌توانید ملاحظه کنید.