شعار سال: سياستهاي دولت در بخش مسكن كارساز نبوده است. قيمت مسكن به حدي بالا رفته است كه جوانان قادر به خريد مسكن نيستند و اجارهبها هم به ميل صاحبخانهها روندي صعودي به خود گرفته است. در اين ميان معاون وزير راه و شهرسازي خبر ميدهد كه به دليل افزايش قيمت مسكن و اجارهبها شاهد ايجاد و توسعه منطقه هلال فقر در تهران هستيم و مردم تهران به حاشيه اين كلانشهر به دليل افزايش اجارهبها مهاجرت كردهاند. كمال اطهاري، كارشناس مسكن، بر اين باور است كه اين حاشيهنشيني به دليل اين ايجاد شده كه ساماندهي اقتصادي در ايران به ساماندهي اخذ رانت منتهي شده است. بخش مستغلات در تهران بر اساس تخمينها رانت 50 ميليارددلاري دارد و فقط در صورتي سياستهاي مسكن به سرانجام مطلوب ميرسد كه ساختار اقتصادي ايران در سطح كلان اصلاح شود.
خبر افزايش حاشيهنشيني به دليل افزايش قيمت مسكن و اجارهبها اين پرسش را در ذهن ايجاد ميكند كه اجراي سياستهاي متعدد براي ساخت مسكن ارزان چرا منجر به بهبود شرايط بخش مسكن در كشور نشده است. محمدسعيد ايزدي، معاون وزیر راه و شهرسازی، اگرچه از كنترل حاشيهنشيني در برخي از شهرها خبر داده است، اما اعلام ميكند: به دليل افزايش اجارهبها و قيمت مسكن، شاهد توسعه منطقه هلال فقر در پايتخت ايران هستيم. اگر سياستهاي مسكن درست طراحي شده بود، آيا معضل حاشيهنشيني در تهران رخ ميداد؟ آيا راهحلي براي اين معضل وجود دارد؟ كمال اطهاري، كارشناس مسكن، در اين رابطه به «شرق» ميگويد: مجموعه سياستهايي كه از دولتهاي پيشين تاكنون وجود داشته، باعث بهوجودآمدن اقتصاد رانتي در ايران شده است. اين رويه به شهريشدن رانت انجاميده است.
او ادامه ميدهد: واژه شهريشدن رانت را در مقابل شهريشدن سرمايه به كار ميبرم. آنطور كه ديويد هاروي تشريح ميكند، سرمايه از كارخانه يا كارگاه به شهر ميآيد و شهر را سامان ميدهد تا بتواند توليد ارزش اضافي كند. اگر شهر سامان نيابد.
به گفته اطهاري، در شرايط كنوني، سرمايه حتي بايد از پاركهاي علم و فناوري و شهركهاي صنعتي هم به سمت ساماندهي شهرها هدايت ميشد، اما اين اتفاق رخ نداده، بلكه ساماندهي اقتصادي در ايران به ساماندهي اخذ رانت منتهي شده است. مازاد اصلي اقتصادي در ايران از بهره مالكانه نفت است، زيرا ما صادراتي نداريم كه بتواند مازاد اقتصادي لازم را براي ايران به ارمغان بياورد. دولت اين مازاد اقتصادي را بين خصولتيها و كارخانههاي بزرگ تقسيم كرده و نوعي بورژوازي رانتي به وجود آمده است.
او اضافه ميكند: اين شركتها كالاهاي قابل مصرف در ايران توليد ميكنند و به دليل نداشتن نوآوري، روزبهروز ورشكست ميشوند. به همين دليل دولت براي اينكه مزيت اقتصادي در شهر ايجاد شود، شروع به تراكمفروشي كرده و اين يعني دولت قانونفروشي ميكند، زيرا قانوني گذراندند كه ميتوان فضاي شهر را فروخت، بهاينترتيب رانت ساختمان به وجود آمد.
به اعتقاد اطهاري، رانت فروش تراكم، مانع بروز خلاقيت در شهرها ميشود، بهتدريج كيفيت زندگي در شهر را كاهش ميدهد، جنگلها را از بين ميبرد و به ازاي اين تخريبها مسكن توليد ميشود، اما بهاي اين مسكن كه بر اساس استانداردهاي قابلقبول در اقتصاد كلان و خرد، بايد پنجبرابر درآمد متوسط خانوار باشد، بيش از حد توان خريد خانوار است.
او ميگويد: اكثر جامعه درآمد رانتي ندارند كه مسكن رانتي بخرند، چون كل اقتصاد رانتي شده است خانواده نميتواند با اين مسئله رقابت كند. مشاغل روزبهروز از دست ميروند. مثال بارز، وضعيت تهران است. ارزش صادرات اين شهر از 5/1 ميليارد دلار تجاوز نميكند، اما ارزبري شهر تهران 15 تا 20 ميليارد دلار است. مازاد اقتصادي اين شهر از درآمد نفت به دست ميآيد و گردش ماليای كه دارد، رانتي است كه با بخش مستغلات حاصل شده است. رانت حاصل از بخش مستغلات در تهران بر اساس تخمينها حداقل در سال 50 ميليارد دلار است. اين در حالي است كه ارزش بخش صنعت اين شهر از 40 ميليارد دلار تجاوز نميكند.
به گفته اين كارشناس مسكن، با چنين زمينهاي بوده كه بخش مسكن قفل شده و اقتصاد ايران را قفل كرده است. درحالحاضر بخش مسكن راكد نيست، بلكه قفل شده و بازده منفي در اقتصاد ايران ايجاد كرده است. زوجهاي جوان قادر به خريد مسكن نيستند و نميتوانند شغل داشته باشند. براي همين ناگزير ميشوند كه از تهران بروند.
او تأكيد ميكند: همه دولتهاي قبلي و كنوني در ايجاد اين وضعيت دست داشتهاند. راهحل اين مشكل هم صرفا در بخش مسكن نيست. بايد كل ساختار اقتصادي ايران در يك برنامه بهتدريج عوض شود تا اين معضل بتواند ساماندهي شود. اقتصاد ايران اگر اقتصاد در انحصار و رانتي بماند و اقتصاددانان دولت بهجاي اينكه تغيير را در دستور كار قرار دهند، فقط منتقدان را محكوم كنند و ارادهاي براي تغيير در دولت به وجود نيايد، كشور دچار آسیب میشود.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق تاریخ انتشار 24مهر 97، کدمطلب: 197707، www.sharghdaily.ir
م.ص76