شعار سال: ایران در طول تاریخ معاصر خود، پنج سرود رسمی داشته که نخستین سرود، مربوط به دوره ناصرالدین شاه است. در دو دوره پهلوی نیز دو سرود با عنوان رسمی در رسانه‌ها پخش شده است. البته محمدرضا پهلوی پس از عزل پدرش از حکومت، عنوان «سرود رسمی/ ملی» را به «سرود شاهنشاهی» تغییر داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی دوباره سرود رسمی کشور عنوان «سرود ملی» گرفت. در سال‌های پس از انقلاب نیز تا امروز دو سرود ملی داشته‌ایم که نخستین سرود به سبب طولانی بودن تغییر می‌کند و سرود ملی کنونی جایگزین آن می‌شود.

نخستین سرود ملی، زمان ناصرالدین‌ شاه به‌عنوان «سلام شاهی» اجرا می‌شد و ابتدا قطعه موسیقی بدون کلام بود که به سفارش پادشاه، از سوی ژنرال نظامی، موسیو لومر فرانسوی در مدرسه دارالفنون ساخته شد. اولین موزیک ملی ایران یا‌ همان قطعه بی‌کلام سلام شاهی برای اولین بار تیر ۱۲۵۱ در مهمانی ملکه ویکتوریا با حضور ناصرالدین شاه نواخته شد و‌ همان سال در فرانسه بر صفحه گرامافون ضبط شدو پس از سال‌ها و با الهام از این قطعه بی‌کلام، قطعه «ایران جوان» در سال ۱۳۸۳ با پرداخت و آهنگسازی سیاوش بیضایی و شعری از بیژن ترقی با رهبری پیمان سلطانی و خوانندگی سالار عقیلی از سوی ارکستر ملی در تهران به اجرا درآمد که تبدیل به مشهور‌ترین کار این خواننده هم شده و او در تمام کنسرت‌هایش با تشویق مردم این آهنگ را اجرا می‌کند. ۵۰ سال بعد، زمان حکومت رضاشاه چیزی مشابه همین سلام شاهی دوران قاجاریه، به ‌نام سرود رسمی شکل گرفت و بعد از او در دوره سلطنت پسرش محمدرضا شاه، آن را سرود شاهنشاهی نام گذاشتند!

سرودهای پس از انقلاب

با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ سرود ملی دیگری مبتنی بر ارزش‌های انقلاب و جمهوری اسلامی ساخته شد. این سرود ملی بر اساس شعری از زنده‌یاد ابوالقاسم حالت و موسیقی زنده‌یاد محمد بیگلری، در فاصله زمانی ۲۵ بهمن تا ۱۵ اسفند سال ۱۳۵۷ ساخته و روز ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ پس از اعلام نتیجه همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران از سوی امام خمینی (ره) از رادیو و تلویزیون پخش شد. در فاصله پیروزی انقلاب تا همه‌پرسی ۱۲ فروردین،‌ سرود معروف «ای ایران» بر اساس شعری از مرحوم حسین گل گلاب و با آهنگسازی مرحوم روح‌الله خالقی و صدای مرحوم غلامحسین بنان در رسانه‌ها بیش از پیش پخش می‌شد و گویا در این فاصله کارکرد سرود ملی داشته است؛ اما سرود ملی که پس از همه‌پرسی رسما منتشر شد تا سال ۱۳۷۱ همچنان به‌عنوان سرود ملی کارآیی داشت.

پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی در گزارشی که در سال ۱۳۹۲ درباره سرود ملی ایران منتشر کرد، نوشت در دهه هفتاد با تذکر رهبر انقلاب درباره طولانی بودن سرود ملی و برخی اشکالات دیگر این سرود که استفاده از آن را در مراسم رسمی بین‌المللی دشوار می‌کرد، فراخوانی از سوی صدا و سیما برای تغییر در سرود ملی منتشر می‌شود. با این فراخوان، ۳۵ نفر از آهنگسازان کشور برای ساخت این سرود دعوت و ۶۸ اثر ساخته می‌شود که از این تعداد در نهایت با نظر یک هیات کارشناسی در سازمان ۱۰ اثر انتخاب و به دفتر رهبر انقلاب ارسال می‌شود. اما ایشان انتخاب نهایی را نیز بر عهده خود شورا می‌گذارند. در نهایت اثر حسن ریاحی انتخاب می‌شود و شاعران بسیاری برای کلمات این قطعه، آثاری را می‌فرستند که درنهایت سرود ساعد باقری انتخاب و در اثر خوانده می‌شود.

سرودی که می‌گویند حماسی نیست!

در روزهای اخیر زمزمه‌هایی مبنی بر تغییر سرود ملی شنیده می‌شود. در تازه‌ترین اظهار نظر علیرضا قزوه گفته این سرود حماسی نیست و باید تغییر کند. با توجه به جایگاه علیرضا قزوه به‌عنوان مدیر مرکز آفرینش‌های حوزه هنری و ارتباط نزدیکش با مقامات بلند پایه کشور زمزمه‌های تغییر سرود را گویا باید جدی گرفت. در همین رابطه روز گذشته خبرگزاری مهر در گفت‌وگویی با دو کارشناس از حماسی بودن یا نبودن سرود ملی پرسیده است. عبدالجبار کاکایی، شاعر و ترانه‌سرای ایرانی در پاسخ به این سوال گفته است: از منظر جامعه‌شناسان، انسان ایرانی دارای دو وجه حماسه و مرثیه است ما در فرهنگمان هم سوگ سیاوش را داریم و هم حماسه رستم را و هر دو نیز آنقدر برجسته است که نماد فرهنگی ما نیز باشد. درباره سروده ملی ما نیز وضعیت همین است هم عناصر کلامی مانند فر و ایمان هست و هم نام و یادی از شهیدان است. من البته این سرود را ایده‌آل نمی‌دانم و فکر می‌کنم نام افراد و اشخاص نباید در چنین سرودهایی باشد.

کاکایی همچنین درباره پیشنهاد تغییر سرود ملی ایران نیز گفت: بحث تغییر در این سرود را باید دید که با چه کیفیتی مطرح می‌کنیم... من لزوما توصیه نمی‌کنم که باید سرود ملی ما با هدف حماسی‌تر شدن تغییر کند. به نظر من سرود ما باید معرف فرهنگ ما باشد و حماسه و مرثیه و مدارا و صلح را توامان داشته باشد. همچنین حسن ریاحی سازنده قطعه موسیقایی این سرود نیز گفته است: من این سرود را در گام ماژور و پیش درآمد ماهور ساختم و رویکردم در آن حالتی حماسی نیز داشت. چه در شروع و چه در اوج و چه در پایان با این همه اگر امروزه پیشنهاد کنند که این سرود را تغییر دهند، ایرادی بر آن نمی‌بینم و تعصبی به این ساخته ندارم. وی ادامه داد: ساختن یک قطعه موسیقایی یک دقیقه‌ای که بخواهد مفاهیم و موضوعات زیادی را در خود بگنجاند کار سختی است و فکر نمی‌کنم بشود به سادگی از عهده این کار برآمد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا امکان اصلاح بخش‌هایی از این قطعه را میسر می‌داند یا خیر نیز گفت: فکر نمی‌کنم بشود این قطعه را تغییر داد. کار سختی است. همه تنظیماتش به هم می‌ریزد و حتی لازم است دوباره برای قطعه تازه شعری سروده شود. من اصلاحی برای این قطعه به فکرم نمی‌رسد و آنچه هست بافت یکدستی دارد و اصلاحش کار ساده‌ای به نظر نمی‌رسد. ریاحی همچنین با اشاره به اینکه شعر این قطعه پس از ساخت آن تهیه و روی آن قرار گرفت نیز گفت: آن زمان گروهی بودند که برای ایجاد این شعر تلاش کردند و سرپرستی آنها با آقای ساعد باقری بود و فکر می‌کنم ایشان بیشترین نقش را در شکل‌گرفتن این سرود داشتند. جدای از این نظرات مشخص نیست که آیا سازوکار معینی برای اصلاح یا تغییر سرود ملی کشور در قانون و دستگاه‌های فرهنگی تدارک دیده شده است یا خیر. آنچه امروز به‌عنوان سرود ملی کشورمان رایج است حاصل یک همفکری و خواست سازمان صدا‌و‌سیما و مدیریت وقت آن و البته پذیرش و موافقت رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است؛ اما به‌طور مشخص اگر این اتفاق بار دیگر بخواهد شکل بپذیرد معلوم نیست که متولی آن کدام نهاد خواهد بود و ضرورت آن را کدام نهاد مشخص خواهد کرد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد تاریخ انتشار 15 آبان 97، کدمطلب: 3460866، www.donya-e-eqtesad.com