شعار سال: فاطمه اکبرپور با بیان این‌که هنگامی که صحبت از تفکیک از مبدأ پسماندها می‌شود جداسازی پسماندهای خشک و ‌تر به ذهن می‌رسد، تأکید کرد: با توجه به این‌که پیشگیری بهتر از درمان است در حوزه مدیریت پسماند باید تلاش کرد تا حد امکان پسماند کم‌تری تولید شود‌. با این اقدام در مرحله بعدی انرژی کم‌تری برای تفکیک و دفع پسماند صرف می‌شود‌.

نخستین قدم برای مدیریت پسماندها اصلاح الگوی مصرف است

وی با اشاره به این‌که می‌توان با تولید کم‌تر زباله‌هایی که از شیشه، کاغذ و نایلون تشکیل شده است برای حفاظت از محیط‌زیست قدم جدی‌ برداریم، تصریح کرد: واقعیت این است که امروزه تولید پسماند تبدیل به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره شده است و تنها کار مفیدی که می‌توان در این باره انجام داد تولید پسماند کم‌تر و تفکیک از مبدأ است‌. نخستین قدم برای تفکیک از مبدأ پسماندها اصلاح الگوی مصرف یعنی خرید به اندازه نیاز و پرهیز از اسراف در خرید و مصرف است‌. این کارشناس پسماند اداره محیط‌زیست استان تهران ادامه داد: خرید کالای با کیفیت، تأکید بر استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای و برزنتی به جای کیسه‌های پلاستیکی، استفاده از وسایل برقی که قابلیت شارژ باتری دارند، استفاده از فلش‌ها و هارد اکسترنال به جای CD و DVD، خرید محصولاتی که با بسته‌بندی‌های قابل بازیافت به بازار عرضه شده‌اند، استفاده کم‌تر از غذاهای آماده به‌دلیل کاهش استفاده از ظروف یک‌بار مصرف و..‌. اقدامات ساده‌ای است که انجام آن‌ها می‌تواند به عادات روزمره مفید تبدیل و باعث کاهش تولید پسماند شود و نتیجه آن صرف انرژی کم‌تری برای تفکیک و دفع پسماند خواهد شد‌. اکبرپور با بیان این‌که برای پسماندهای خشک نیز می‌توان دسته‌بندی‌های متفاوتی را انجام داد، گفت: برای مثال می‌توان پلاستیک‌ها، شیشه‌ها، قوطی‌های فلزی، کارتن و مقوا و پسماندهای برقی و الکترونیک مانند گوشی همراه، قطعات کامپیوتر، باتری‌ها و..‌. را در چند دسته جدا قرار داد تا در صورت امکان دوباره از آن‌ها استفاده و در غیر این‌صورت به‌صورت پسماندهای تفکیک شده به مراکز مربوطه تحویل داده شود‌.

تفکیک از مبدأ راهی برای جلوگیری از هدر رفت ثروت ملی

این کارشناس محیط‌زیست در ادامه با اشاره به مزیت‌های تفکیک پسماندها از مبدأ تأکید کرد: برای کاهش خطرات ناشی از دفن پسماندها، جلوگیری از هدر رفت ثروت‌های ملی و منابع کشور، جلوگیری از اختصاص اراضی برای دفن پسماندها و کاهش وسعت این اراضی، کاهش هزینه‌های جمع‌آوری و حمل و نقل پسماندها، منافع اقتصادی قابل کسب از مواد تفکیک شده، اشتغال و کارآفرینی و توسعه صنعت بازیافت و اقتصاد سبز باید موضوع تفکیک از مبدأ پسماندهای‌تر و خشک را جدی گرفت‌. وی ادامه داد: پسماندهای‌تر، پسماندهای فسادپذیر هستند و قابلیت تبدیل به کمپوست به‌عنوان اصلاح‌کننده خاک را دارند‌. در صورتی‌که این پسماندها به‌صورت اصولی و به دقت از پسماندهای خشک و خطرناک در مبدأ جدا شود پتانسیل خوبی برای تبدیل به کمپوست دارند‌. پسماندهای خشک نیز شامل فلزات، شیشه، کاغذ، کارتن، پلاستیک، لاستیک و..‌. می‌شوند که جداسازی این پسماندها و استفاده از آن‌ها در صنعت بازیافت سبب کاهش برداشت منابع اولیه از معادن و واردات می‌شود و علاوه‌بر این‌که جلوی هدر رفت سرمایه ملی را می‌گیرد سبب حفظ محیط‌زیست خواهد شد‌.

این کارشناس پسماند اداره محیط‌زیست استان تهران در ادامه با اشاره به چرخه بازیافت آلومینیوم توضیح داد: بازیافت آلومینیوم در مقایسه با فرآیند تولید خطی علاوه‌بر جلوگیری از دفع پسماند در محیط‌زیست و برداشت از معادن بوکسیت با ۹۴ درصد صرفه‌جویی انرژی همراه است و در نتیجه آن تولید آلومینیوم با روشی به مراتب ارزان‌تر و بهره‌وری به مراتب بالاتر سبب جلوگیری از انتشار میلیون‌ها تن گاز گلخانه‌ای می‌شود‌. اکبرپور در ادامه اظهار کرد: چرخه بازیافت شیشه در مقایسه با فرآیند تولید خطی علاوه‌بر جلوگیری از دفع پسماند در محیط‌زیست و بدون نیاز به مواد اولیه خام با ۲۶ درصد صرفه‌جویی انرژی همراه است‌. در چرخه بازیافت لاستیک نیز به‌همین ترتیب در مقایسه با فرآیند تولید خطی علاوه‌بر جلوگیری از دفع پسماند در محیط‌زیست، مسموم‌ شدن خاک و مصرف محصولات پتروشیمی با ۴۴ درصد صرفه‌جویی انرژی همراه است‌ که موجب تولید لاستیک با روشی به‌مراتب ارزان‌تر و بهره‌وری به مراتب بالاتر سبب جلوگیری از انتشار میلیون‌ها تن گاز گلخانه‌ای می‌شود‌.

بازیافت هر تن کاغذ از قطع ۱۷ درخت جلوگیری می‌کند

وی در ادامه درباره چرخه بازیافت تولید کاغذ توضیح داد: چرخه بازیافت کاغذ در مقایسه با فرآیند تولید خطی علاوه‌بر جلوگیری از دفع پسماند در محیط‌زیست، قطع درختان و سرازیر شدن میلیون‌ها لیتر پساب صنعتی به طبیعت با ۲۸ درصد صرفه‌جویی انرژی همراه است‌. در نتیجه نیز تولید کاغذ با روشی به‌مراتب ارزان‌تر و بهره‌وری به مراتب بالاتر، جلوگیری از انتشار میلیون‌ها تن گاز گلخانه‌ای و میلیون‌ها لیتر پساب صنعتی همراه است‌. باید به این نکته اشاره کرد که بازیافت هر تن کاغذ از قطع ۱۷ درخت، مصرف ۱۴۵۰ لیتر نفت، هفت‌هزار کیلو ژول انرژی، ۲۷ متر مکعب آب و اشغال دو مترمکعب زمین برای دفن زباله جلوگیری می‌کند و این به این معنی است که ۲۸ درصد صرفه‌جویی انرژی و ۵۸ درصد صرفه‌جویی در مصرف آب و آلودگی هوای کم‌تر است‌.

تأثیر عملکرد شهرداری بر کاهش انگیزه مردم برای تفکیک پسماند

این کارشناس پسماند اداره محیط‌زیست استان تهران با بیان این‌که به‌طور قطع اقدام شهرداری در جمع‌آوری و انتقال یک‌جای پسماندها بدون تفکیک و فقدان زیرساخت‌های لازم در شهر برای تحقق تفکیک از مبدأ پسماندها باعث کاهش انگیزه‌های آن دسته از شهروندانی می‌شود که به‌طور داوطلبانه نسبت به تفکیک از مبدأ پسماندها اقدام می‌کنند، گفت: با وجود این تفکیک نکردن پسماندها با این استدلال منطقی به نظر نمی‌رسد، چراکه نقش مردم در حفظ منابع طبیعی، کاهش آلودگی، کاهش مصرف انرژی، کاهش تولید پسماند و تفکیک از مبدأ پسماندها پررنگ است و اجرای تفکیک از مبدأ با مشارکت همگانی و فعال مردم محقق می‌شود‌.

۶۵ درصد زباله‌های تولیدی در تهران‌ تر هستند

به گفته اکبرپور، برای این‌که فرهنگ تفکیک از مبدأ بتواند در کشور پیشرفت کند باید شهروندان نگاهی عمیق‌تر به تولید پسماند در خانه‌های خود داشته باشند‌. روزانه نزدیک به هشت‌هزار و 500 تن پسماند در شهر تهران تولید می‌شود که از این میزان حدود ۶۵ درصد زباله‌ها، زباله‌های‌تر است‌. در نتیجه ۳۵ درصد پسماندهای تولیدی در روز پسماندهای خشک هستند‌. در اکثر خانه‌های ما فقط یک سطل زباله نسبتاً بزرگ (معمولاً در آشپزخانه) قرار دارد و اعضای خانواده بدون توجه تمام پسماندهای‌تر و خشک را یک‌جا در آن سطل جمع‌آوری می‌کنند، این در حالی است که مردم اکثر کشورهای جهان از چند سال پیش به اهمیت تفکیک پسماندها در حفظ محیط‌زیست و کاهش آلودگی‌ها پی برده‌اند و تا حد ممکن در طرح تفکیک زباله از مبدأ مشارکت می‌کنند‌.

هر شهروند تهرانی سالانه ۳۱۰ کیلوگرم پسماند تولید می‌کند

وی با اشاره به این‌که برای مثال هر تهرانی به‌طور میانگین در سال ۳۱۰ کیلوگرم پسماند شهری تولید می‌کند، اظهار کرد: هر کیلوگرم پسماند شهری قابلیت تولید ۲۰۰ سی‌سی شیرابه را دارد که ۲۰۰ سی‌سی شیرابه می‌تواند شش مترمکعب زمین رودخانه‌ای را مسموم کند و مسمومیت شش مترمکعب آب منجر به مسمومیت ۲۰۰ رأس دام و یک‌هزار نفر انسان می‌شود؛ بنابراین کاهش تولید پسماندها در مرحله اول و کاهش میزان رطوبت در پسماند تولیدی به کاهش این موضوع کمک مؤثری خواهد کرد‌. ازجمله اقداماتی که سبب کاهش میزان رطوبت پسماند و کاهش تولید شیرابه می‌شود می‌توان به خشک کردن تفاله چای، خالی کردن پسماندهای غذایی از ظروف قبل از شست‌وشو، خالی کردن بطری‌های آب و انواع نوشیدنی‌ها و فشرده کردن آن‌ها، کاهش ضخامت پوست میوه‌ها و..‌. اشاره کرد‌. این کارشناس پسماند اداره محیط‌زیست استان تهران ادامه داد: بسیاری از ما انسان‌ها برای شانه خالی کردن از بار مسئولیت بهانه‌تراشی می‌کنیم‌؛ برای مثال خود را توجیه می‌کنیم که وقتی اکثر مردم در جامعه به حفظ محیط‌زیست اهمیتی نمی‌دهند من چرا باید خود را به زحمت بیندازم یا چون ما در یک کشور در حال توسعه زندگی می‌کنیم نمی‌توانیم مثل مردم کشورهای توسعه‌یافته عمل کنیم یا وقتی دولت و شهرداری به این موضوع کم‌توجهی می‌کنند ما چرا وقت خود را صرف فکر کردن به حفاظت از محیط کنیم‌. شاید همه این صحبت‌ها منطقی به نظر بیاید، ولی حقیقت این است که پیشرفت یک جامعه در مرحله اول به عملکرد شهروندان آن بستگی دارد‌. برای این‌که بتوانیم تغییری در دیگران ایجاد کنیم باید از خودمان شروع کنیم‌. متأسفانه همه اعتقاد داریم که برای تغییر روند فعلی باید رفتارمان را تغییر دهیم؛ ولی همه منتظرند دیگری این تغییر را در رفتار خودش ایجاد کند‌. پس باید از همین امروز شروع کنیم چون فردا دیر است‌.

اپلیکیشن‌های تفکیک از مبدأ پسماندها در تهران

اکبرپور در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا زیرساخت‌های تفکیک از مبدأ در شهر تهران وجود دارد، توضیح داد: شهرداری تهران نسبت به ایجاد غرفه‌های بازیافت در برخی از مناطق شهر تهران اقدام کرده است که شهروندان می‌توانند پسماندهای تفکیک شده را تحویل این مراکز دهند، همچنین شهرداری‌های مناطق ۲، ۱۱ و..‌. نسبت به استفاده از نرم‌افزار و اپلیکیشن برای تفکیک از مبدأ اقدام کردند و شهروندان می‌توانند از این اپلیکیشن‌ها نیز استفاده کنند‌. پیمانکاران طرف قرار داد شهرداری نیز نسبت به جمع‌آوری پسماندهای خشک از سطح مناطق اقدام می‌کنند؛ ولی این اقدامات برای شهری چون تهران و حجم قابل توجه تولید پسماند در آن به‌مثابه قطره‌ای از دریاست و انتظار می‌رود شهرداری تهران با برنامه‌ای مدون نسبت به ایجاد زیرساخت‌های لازم برای اجرای تفکیک از مبدأ پسماندها اقدام کنند‌.

تفکیک از مبدأ پسماندها در تهران کم‌تر از ۱۰ درصد

به گفته این کارشناس محیط‌زیست آمار دقیقی از میزان تفکیک از مبدأ پسماندها در تهران در دسترس نیست؛ ولی براساس برآوردها می‌توان اعلام کرد تفکیک از مبدأ پسماندها در تهران کم‌تر از ۱۰ درصد است‌. این کارشناس محیط‌زیست افزود: در کشورهای پیشرفته مانند آلمان، دانمارک، سوئیس و..‌. موضوع تفکیک از مبدأ پسماندها نهادینه شده است؛ به‌طوری که مردم با علاقه شخصی این کار را انجام می‌دهند‌. هر چند در این کشورها جرایمی برای کسانی که این کار را انجام نمی‌دهند در نظر گرفته شده و اعمال می‌شود البته در کشورهای آسیایی، مانند ژاپن، سنگاپور و هنگ‌کنگ و..‌. نیز موضوع تفکیک از مبدأ پسماندها مسأله حل شده‌ای است و کاملاً اجرایی می‌شود‌. وی در ادامه با بیان این‌که در دهه‌های اخیر با توجه به تحولات مختلف اقتصادی، اجتماعی و فناورانه مانند افزایش شهرنشینی، تغییر الگوی مصرف و میزان مصرف‌گرایی و افزایش نفوذ و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، زندگی بشر با چالش‌ها و مسائل جدیدی در سبک زندگی و محیط‌زیست مواجه شده است، گفت: پدیده‌هایی مانند کمبود منابع آبی پایدار، تغییرات آب و هوایی، آلودگی هوا، ایمنی و امنیت غذایی و پسماند در دهه‌های اخیر به مسائلی کلیدی برای بشر تبدیل شده‌اند که آینده و بقای ما را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند‌. اکبرپور تصریح کرد: با وجود این چنین چالش‌هایی در نوع خود موجب ایجاد وضعیت جدیدی در زندگی ما شده که مملو از فرصت‌ها و الگوهای نوین کسب وکار است‌. با گسترش شرکت‌های نوپا (استارتاپ‌ها) و اکوسیستم‌های استارتاپی در سال‌های اخیر، علاوه‌بر توجه به حوزه‌هایی که بازگشت سریع اقتصادی داشته‌اند و با مدل‌های کسب وکار جدید توانسته‌اند خدمات و ارزش‌های جدیدی را با بهره‌وری بالاتر و با قیمت پایین‌تر به مشتریان عرضه کنند، روند رو به رشدی از استارتاپ‌هایی دیده می‌شود که با تمرکز بر حل مسائل و چالش‌های کلیدی زندگی امروزی علاوه‌بر ارائه راه‌حل‌های خلاقانه مبتنی‌بر مدل‌های کسب و کار جدید به حل این مسائل و چالش‌ها کمک‌های بزرگی کرده‌اند؛ برای مثال اخیراً اپلیکیشن‌هایی برای تفکیک از مبدأ پسماندها راه‌انداری شده است که استفاده از این فضای استارتاپی نیز کمک موثری در اجرای طرح تفکیک از مبدأ پسماندها خواهد کرد‌.

خرید و دریافت پسماندها از در منزل

این کارشناس پسماند اداره محیط‌زیست استان تهران درباره اپلیکیشن‌های تفکیک از مبدأ پسماندها گفت: در واقع این اپلیکیشن‌ها استفاده از پلتفرم نرم‌افزاری آنلاین جهت ثبت سفارش و پیگیری جمع‌آوری و دفع پسماندها هستند که مخاطبان آن تولیدکنندگان پسماند و اشخاص حقیقی و حقوقی جمع‌آوری پسماندهای قابل بازیافت است‌، برای مثال اپلیکیشن‌های مربوط به یکی از مناطق شهرداری تهران مربوط به ثبت‌نام توسط شهروندان برای اطلاع از برنامه زمان‌بندی حضور خودروهای جمع‌آوری‌کننده پسماندها است که شهروندان با برنامه‌ریزی پسماندهای خود را تحویل مأموران جمع‌آوری‌کننده می‌دهند‌. یکی دیگر از اپلیکیشن‌ها مربوط به درج میزان پسماندها با اطلاع از قیمت‌های آن توسط تولید‌کننده پسماند و تحویل آن‌ها جلوی در منزل و دریافت هزینه مربوط است‌. وی با بیان این‌که تفکیک از مبدأ پسماندهای شهری بهترین روش بازیافت است که به‌صورت گسترده در کشورهای صنعتی اجرا می‌شود، اظهار کرد: روش‌ها و برنامه‌های تفکیک از مبدأ از یک شهر به شهر دیگر و حتی از یک منطقه به منطقه دیگر در یک شهر می‌تواند متفاوت باشد‌. در هر صورت گزینه‌های متعددی برای جداسازی پسماندهای شهری از مبدأ وجود دارد؛ ولی باید توجه کرد برای اجرای برنامه‌های بازیافت باید راهبرد مشخصی را طراحی کرد و در طراحی این راهبرد نقش مشارکت مردم بسیار مهم است‌. اکبرپور با تأکید بر این‌که مهم‌ترین عامل در اجرای موفقیت‌آمیز برنامه تفکیک از مبدأ جلب اعتماد و همکاری مردم است، گفت: برای جلب اعتماد و همکاری مردم باید زمینه‌های اعتمادسازی از راه‌های مختلف فراهم شود‌. نقش شهرداری و رسانه‌های جمعی در آموزش و آگاه‌سازی مردم بسیار موثر است‌. حذف موانع بازدارنده تفکیک پسماندها از دیگر وظایف شهرداری است که باید به تناسب هر محله با آن برخورد شود؛ بنابراین می‌توان گفت در طراحی برنامه‌های تفکیک از مبدأ پسماندها نمی‌توان از الگوهای کشورهای صنعتی پیروی کرد، البته آگاهی از تجربیات آن‌ها لازم است‌.

به گفته این کارشناس محیط‌زیست در شهری مثل تهران برنامه‌های تفکیک از مبدأ ممکن است از یک محله به محله دیگر متفاوت باشد؛ بنابراین شناخت محیط اجتماعی مثل جو خاص حاکم بر جامعه، فضای فرهنگی و ارزشی، هنجارها و باورها و تعیین اثر‌پذیری اجزا و عناصر برنامه‌های تفکیک از مبدأ بسیار حائز اهمیت است‌. بررسی این عوامل و شناخت روابط تعاملی آن‌ها با اجزای برنامه‌های تفکیک از مبدأ به مطالعات دقیق روان‌شناختی و جامعه‌شناسی شهر و محله بستگی دارد‌. وی در پایان با اشاره به این‌که طبیعی است که برای اجرای برنامه‌های تفکیک از مبدأ به تجهیزاتی مانند ماشین‌های ویژه جمع‌آوری جداگانه و ظروف با رنگ‌های مختلف برای نگهداری پسماندها نیاز است، گفت: همچنین برنامه‌ریزی خاص برای دریافت ظروف از شهروندان و ایجاد ‌سازکارهای تشویقی با شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر محله برای همکاری مردم الزامی است‌. خوشبختانه تمامی تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز برای تفکیک از مبدأ در داخل کشور قابل ساخت هستند و می‌توان متناسب با شرایط هر محله، تجهیزات مورد نیاز را فراهم کرد و این تجهیزات می‌تواند با شرایط محله، منطقه، شهر و کشور قابل انطباق باشد‌.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه تاریخ انتشار -----، کدخبر: 57656، www.sabzineh.org