به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، فلسفه دانشی است که به مطالعه و تعمق بر مبانی اساسی و بنیادین امور روزمره و عقلانی که در زندگی با آنها مواجه هستیم پرداخته و به دنبال جوابی برای پرسش های بی پایان در رابطه با هستی، نیستی، آگاهی، اخلاق و مباحثی از این دست است.

فلسفه گاه به دنبال پاسخ به سوالاتی ساده و تعمق روی مسائل رایج زندگی برای یافتن پاسخ به فراخور گنجایش و ظرفیت درک آدم های گوناگون است و به همین خاطر شامل حال همه افراد در سطوح مختلف و در برهه هایی از زندگی می شود. البته تفاوت تفکر فلسفی با سایر تفکرها، وجهه نقادانه و تکیه آن بر استدلال و برهان های عقلی و منطقی است. بر این اساس، اگر چه علم فلسفه پدیده ای جدید و متاخر و جدای از عمومیت زندگی است اما تفکر فلسفی و فلسفه هرگز از زندگی انسان ها جدا نبوده و مساله تازه ای نیست.

تاریخ ایران نشان از بزرگان بی چون و چرا و منشا اثر و بنیانگذاران فکری برجسته ای دارد. اسامی ای چون؛ بزرگمهر، فارابی، زکریای رازی، فخر رازی، ابن سینا، خیام، خواجه نصیرالدین طوسی، ابوحامد محمد غزالی، شیخ بهایی، میرداماد، ملا صدرا، سهروردی و ملاهادی سبزواری فیلسوفانی هستند که نه تنها در دوره زمانی خود شهره بودند و بعد از آن همچنان مشهور و مورد ارجاع ماندند بلکه بعضا در جغرافیای زندگی خود محدود نمانده و مردم سرزمین های دیگر را نیز از شعله روشن و فروزان فکر خود بهره مند ساختند.

معاصرینی چون احمد فردید، احسان طبری، بابک احمدی، پرویز ضیاء شهابی، داریوش شایگان، سید جلال‌الدین آشتیانی، غلامحسین ابراهیمی دینانی، غلامرضا اعوانی، کریم مجتهدی و ... نیز در همین راستا قدم گذاشته اند.

شکل گیری یک فیلسوف در یک جامعه متاثر از شرایط و علل متعددی است. جدا از جنبه های فردی و منحصر به فرد شخصیتی و تفکری، فلسفه محتاج جامعه ای است که به خصوص در دوران معاصر دارای پتانسیل هایی در ایجاد و تقویت این فرایند باشد. برخی می گویند علوم تفکری برای رشد نیازمند جامعه ای است که از حداقل هایی در معیشت و وضعیت اقتصادی عبور کرده و به ثباتی از نظر مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... رسیده باشد. این که چرا در جامعه ایران و به ویژه امروز، رشته فلسفه که به عنوان یکی از رشته های مطرح در دنیا مورد توجه بسیاری است، به عنوان پایین ترین رشته به لحاظ بازار کار پس از فارغ التحصیلی شناخته می شود، نیازمند تعمق و بررسی های جدی صاحبنظران و برنامه ریزان است.

** فلسفه صرفا انتزاع نیست

بر اساس آن چه گفته شد و برای آگاهی از آموزش و وضعیت فلسفه در دوره کنونی، پژوهشگر ایرنا با «امیرحسین خداپرست» عضو هیات علمی موسسه‌ پژوهشی «حکمت و فلسفه‌ی ایران» گفت وگو کرد. وی در ابتدای این گفت وگو اوضاع فلسفه را چنین تشریح کرد: از آنجایی که من در ایران فلسفه خوانده ام و مدارج علمی را در این جامعه طی کرده ام با فضای فلسفی موجود در ایران آشنا هستم، متاسفانه فلسفه در ایران عمدتا در قالب یک سری مباحث و اصول انتزاعی فهمیده می شود. به طور خاص این نگاه بیشتر در گروه های فلسفه دانشگاه ها حاکم است. یعنی نگاهی که در گروه های فلسفه دانشگاه های معتبر ایران وجود دارد (چه پژوهشی و چه آموزشی) عمدتا مبتنی بر این است که راجع به اصول انتزاعی، ماهیت و وجود از منظر فلسفه اسلامی یا غربی بحث شود؛ غالبا مابعدالطبیعه و تا حدکمتری معرفت شناسی فضای فلسفه دانشگاهی ما را پوشش می دهد و آن شاخه ها و دانش های فلسفی که جنبه انضمامی تری دارند مانند فلسفه اخلاق، فلسفه سیاست، فلسفه علوم و اجتماعی و ... با بی مهری مواجه شده اند و عمدتا در حاشیه قرار دارند.

خداپرست ادامه داد: به طور خاص در مورد فلسفه سیاست، استادان دانشگاه در ایران عمدتا آن را در غالب رشته علوم سیاسی می فهمند. به همین دلیل من زمانی که در فلسفه تحصیل می کردم، هیچ وقت اسم «جان رالز»، «رابرت موزیل» یا «رونالد دوورکین» را نشنیدم؛ در صورتی که اینها فیلسوفان درجه یک روز دنیا هستند که متاسفانه ما در آموزش دانشگاهی فلسفه به آنها توجه نمی کنیم.

به گفته این استاد دانشگاه، آنچه که خیلی از گروه های فلسفه در دانشگاه ها تعلیم می دهند، تاریخ فلسفه است، نه خود فلسفه؛ یعنی ما بیشتر با روایتی از سرگذشت فلسفه و آنگونه که از ابتدا و پیش از سقراط شکل گرفته و تقریبا تا اواسط قرن بیستم آمده است، آشنا می شویم. متاسفانه شیوه فلسفه ورزی و تفکر، خیلی در دانشگاه ها آموزش داده نمی شود. ولی اتفاق خوبی که در این مورد افتاده این است که فعالیت های فلسفی و انتشارات فلسفی خارج از دانشگاه شکل گرفته و عمده آثاری که فلسفه را به زندگی روزمره یا مسائل ملموس تر ربط می دهند، خارج از دانشگاه تولید می شوند.

«از قضا اقبال زیادی هم به این کتاب ها و آثار وجود دارد. تا جایی که می دانم عده زیادی از فارغ التحصیلان دانشگاه ها در رشته های فنی و در علوم انسانی غیر از فلسفه، خیلی مشتاق هستند تا فلسفه را از زوایه دید این کتاب ها ببینند؛ کتاب هایی که مسائل فکری را به زندگی معمول و متعارف ما گره می زنند. و این تاحدی ضعف دانشگاهی ما را پوشش می دهد»

** فلسفه می تواند کاربردی شود

این مدرس فلسفه در پاسخ به این سوال که با توجه به بازار کار رشته ای چون فلسفه، این رشته در دانشگاه ها از جانب چه کسانی مورد اقبال است به پژوهشگر ایرنا گفت: عموم اینها کسانی هستند که اهل تامل و تعمق بوده و یک جنبه فلسفه برایشان خیلی مهم و آن این است که (حداقل در ظاهر) فلسفه کمک می کند کمتر فریب بخوریم، عقلانی تر باشیم و سنجیده تر دیدگاه ها را بررسی کنیم و آن جوری که ممکن است عامه مردم جامعه، در مقابل آراء خاصی تسلیم شوند، ما بتوانیم تفکر نقادی داشته و تسلیم کوته فکری و زودباوری نشویم. فایده اصلی فلسفه این است و کسانی که به سمت این رشته ها می آیند با این دغدغه این کار را انجام می دهند. در مورد اشتغال آنها که مساله حاد است و عملا فلسفه جزو رشته هایی از علوم انسانی است که هیچ کاری برایش تعریف نشده است.

«شرایط فارغ التحصیلان فلسفه تا جایی که من می دانم خیلی بد است و عملا احساس می کنند در دانشی تحصیل کرده اند که به هیچ دردشان نمی خورد. یا در زمینه هایی کار و اشتغال دارند که هیچ ربطی به دانشی که آموخته اند ندارد و فارغ از استعدادهای زیادی که در این میان تلف می شود، این یک ضعف بزرگ برای نظام آموزش دانشگاهی کشور است»

وی افزود: پیوندهایی که بین فلسفه و زندگی متعارف و روزمره وجود دارد، می تواند در این مسیر خیلی کمک کند؛ مثلا ما دانشی تحت عنوان «اخلاق زیستی» داریم که یکی از اَشکال اخلاق کاربردی در فلسفه اخلاق است. به نظرم اخلاق زیستی به خاطر گستره فراوان تکنولوژی ها و علوم زیستی و رشد روزانه آنها و ضرورت بررسی های اخلاقی و فلسفی در آن حوزه، برای این که دانشجویان فلسفه وارد آن بشوند، جای خوبی است. این رشته که با زندگی ما سروکار دارد می تواند کمک کند که اهل فلسفه در این قالب وارد پژوهش های جدی و کاربردی شوند.

به گفته خدا پرست امروز در بسیاری از پژوهشگاه ها و مراکز درمانی کشور کمیته های اخلاق وجود دارد. در کمیته اخلاق حتما باید یک متخصص فلسفه اخلاق حضور داشته باشد که فکر نمی کنم دقیقا این قاعده رعایت شود. ولی این نشان می دهد که عرصه هایی وجود دارد که یک دانشجو اگر علاقمند باشد می تواند در آن فعالیت کند. ضمن این که موارد متعدد دیگری هم وجود دارد که بشود از فلسفه و آدمی که فلسفه خوانده است، استفاده ای بهینه صورت گیرد.

**فلسفه باید آزاد باشد

با توجه به شرایط کنونی و وضعیتی که فلسفه امروز دارد، چه چشم اندازی برای آن می توان در آینده متصور شد؛ خداپرست در پاسخ به این پرسش پژوهشگر ایرنا بیان داشت: در مورد آینده باید بگویم یکی از مشکلات جدی فلسفه در ایران تهدیدی است که از بابت نگاه صرفا ایدئولوژیک متوجه آن است؛ تا جایی که می دانیم فلسفه با پرسیدن، نقادی و با چالش تعریف می شود اما نگاه ایدئولوژیک نگاهی است که همه اینها را منع یا محدود می کند.

وی تصریح کرد: من فکر می کنم فضای فرهنگی و سیاسی ایران اگر بخواهد از مزایای فلسفه بهرمند شود باید این اجازه را بدهد که دست اندازی های ایدئولوژیک به فضاهای فکری و فلسفی، از جمله در تدریس، پژوهش و انتشار آثار، کمتر و محدودتر شود و این تا حد زیادی از طریق مشارکت فعال خود دانش آموختگان فلسفه و از طریق کسانی که مسوولیت های فرهنگی دارند و می توانند محدودیت های ایدئولوژیک را کم کنند، ممکن است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات،برگرفته از خبرگزاری ایرنا،تاریخ انتشار : 24آبان 97 ، کد خبر: 83100349،www.irna.ir