هر سال با فرارسیدن هفته پژوهش اهمیت آن از سوی محافل مختلف علمی و دانشگاهی و همچنین مدیران و مسوولین مختلف بخش های خصوصی و دولتی مورد توجه قرار گرفته و به همین مناسبت در رسانه های مختلف نیز در قالب های مختلف به این موضوع پرداخته می شود.

طبق نظر کارشناسان، پژوهش در کشور از مشکلات و مسائل مختلفی رنج برده و عمده تحقیق های انجام شده یا مورد استفاده قرار نمی گیرد و یا نقش کاربردی آنها محدود به معدودی رشته های فنی و مهندسی شده و بدین ترتیب نقش و جایگاه سایر رشته ها مغفول مانده است. در این مورد به طور خاص کاربردی بودن علوم انسانی و اجتماعی همواره مورد پرسش بوده است.

نظر به اهمیت موضوع گفت وگویی با دکتر «حمزه نوذری» استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه جامعه شناسی اقتصادی انجام داده است.

** بوروکراتیزه شدن تحقیق و توسعه ( R&D )

دکتر نوذری در ابتدای صحبت هایش به مشکلات اصلی تحقیق و توسعه پرداخت و گفت: به نظرم نکته بسیار مهمی که در این خصوص در کشور ما وجود دارد این است که دارای دو اشکال اساسی هستند. ما همیشه به اهالی صنعت این مساله را می گوییم اما متأسفانه اصلاً گوش آنها به این حرف ها بدهکار نیست.

' یکی از مشکلات اداری شدن و بوروکراتیک شدن R&D در این شرکت ها به ویژه شرکت های بزرگ است. درواقع برخی از این شرکت ها به ویژه شرکت های بزرگ دارای بخش R&D هستند. این بخش تبدیل به یک اداره شده است. یعنی اینکه پویایی لازم در حوزه پژوهش را ندارند. ببینید در همه دنیا R&D شرکت ها دارای یک ساختار پویا و فعال هستند. یعنی آنها یک سیستم اداری برای این کار ندارند. دارای ساختار سازمانی برای R&D نیستند. بلکه پروژه محور شده و کارهای پژوهشی را به گروه های پژوهشی و در قالب طرح های پژوهشی واگذار می کنند. مثلاً یک تولید کننده یا یک شرکت به یک گروه پژوهشی می گوید در مدت یک ماه در باره بررسی و سنجش نیازهای جامعه در مورد یک یا چند کالای خاص پژوهشی انجام بدهد. گروه پژوهشی در مدت معین تحقیق را انجام می دهد و نتایج را به سفارش دهنده تحویل می دهد و بدین ترتیب پروژه پژوهشی به پایان می رسد. در واقع در اینجا تیم پژوهشی بخشی از سازمان اداری کارخانه یا شرکت مذکور نیست. متأسفانه این رویه در کشور ایران هنوز جا نیافتاده است. تحقیق و توسعه (R&D) تبدیل به دفتر و دستک و کارمندی شده و عملاً در خیلی از حوزه ها جوابگو نیست.'

** تولید، صنعت و کارآفرینی قبل از هرچیز یک امر اجتماعی است

دکتر نوذری با بیان اینکه در حال حاضر یکی از مشکلات و شاید مهمترین مساله و مشکل بخش تولید و صنعت ما این است که تولیداتشان به دلیل نداشتن بازار و کیفیت فروش نمی رود، اظهار داشت: دلیل این امر این است که پژوهش و تحقیق یا همین R&D شامل شناخت ویژگی ها و خصوصیات فرهنگی و اجتماعی جامعه هدف نمی شود. نیازها، علایق و سلیقه های جامعه و گروه های مختلف آن را نمی شناسند. این مشکل در حوزه کارآفرینی هم وجود دارد. کار آفرین هایی بوده اند که کالایی را تولید کرده اند، بعد به من مراجعه کرده اند که ما با این کالا چه کار کنیم. من از آنها پرسیدم که این کالا را با توجه به نیاز کدام بخش از جامعه تهیه کرده اید. قصد داشتید چه نیازی را با آن برطرف کنید. جواب می دهند که ما برای این کالا خیلی زحمت کشیدیم حتماً جامعه به آن نیاز دارد. می پرسم از کجا به این نتیجه رسیدید می گویند از ذهن و فکر خودمان. یعنی چون در ذهن خودشان خیال کرده اند که این کالا خوب و مناسب است حتماً جامعه هم به آن جواب مثبت خواهد داد.

این استاد دانشگاه در ادامه عنوان داشت: در حالی که در اکثر جوامع به این نتیجه رسیده اند که تولید، صنعت و کارآفرینی قبل از اینکه یک امر فنی باشد امری اجتماعی است، متأسفانه این امر در جامعه ما هنوز جا نیافتاده است. هر تولید و فروشی که می خواهد انجام شود از این نکته غافل هستند. برای مثال در بحث بازار یابی تنها چیزی که بلد هستند این است که یک سری دختران و ویزیتورهای بزک کرده را بفرستند دنبال بازار یابی محصولات. در حالی که بازار یابی روش و بنیان و پایه خاص خود را دارد. در جامعه شناسی نظریه ها و روش های مختلفی برای شناخت سلایق و علایق خاص مردم وجود دارد. برای مثال اثر درخشان جامعه شناس فرانسوی، پیر بوردیو به نام «تمایز» از انواع داده ها اعم از آمار و ارقام، جداول، عکس و ... استفاده کرده تا سلیقه ها و نیازهای گروه های مختلف اجتماعی را شناسایی کند. این کار می تواند در حوزه پژوهش های مربوط به تولید کالا و خدمات بسیار کمک کند.

** جامعه شناسی می تواند در حوزه برنامه ریزی یاریگر باشد

رییس کارآفرینی دانشگاه خوارزمی اظهار داشت: الآن یکی از اشتباهات رایج در حوزه تحقیق و توسعه در صنعت و تولید و به ویژه در شرکت های بزرگ تصور اشتباه از برنامه ریز است. برای پست برنامه ریز در همه ارگان ها و سازمان ها یک نفر دارای مهندسی صنایع استخدام می کنند. یعنی فکر می کنند برای برنامه ریزی کسی صلاحیت دارد که در مهندسی صنایع تحصیلات داشته باشد. این نشان می دهد که ما از اساس موضوع را بد فهمیده ایم. برنامه ریزی نیز قبل ار هرچیزی یک امر ارتباطی و اجتماعی است تا اینکه فنی و مهندسی باشد.

وی در ادامه گفت: متأسفانه علوم اجتماعی ها نیز نسبت به این موارد بی اعتنا هستند و همیشه گفته اند و فکر می کنند که جامعه شناسی یک علم انتقادی است. علمی است که ساختارهای پنهان را آشکار می کند، ناعادلانه بودن ساختارها را نشان می دهد. این موارد در جای خودش درست است اما باید توجه کرد که جامعه شناسی در جای خودش دارای کارکردهای دیگری نیز هست. برای مثال دنیا از نظریات یورگن هابرماس استفاده کرده و بر اساس آن به برنامه ریزی ارتباطی رسیده و آن را عملیاتی کرده اند. یا در حوزه جامعه شناسی مشارکتی بحث برنامه ریزی مشارکتی استخراج شده است که در توسعه و برنامه ریزی لوکال و محلی از آن استفاده شده است. در حوزه تولید و صنعت نیز همین امر مطرح است، شغل برنامه ریزی باید مبتنی بر دانش جامعه شناختی باشد، در عین حالی که از امور فنی و مهندسی نیز غافل نشود.

** ضروری است که جامعه شناسی صنعت و بازار را مخاطب قرار دهد.

دکتر نوذری گفت: در این امر خود جامعه شناسان کشورمان نیز مقصر هستند.کلاً جامعه شناسی برای خودش صحبت می کند نه برای جامعه یا صنعت و بازار. انتظار این است که دانشجویی که جامعه شناسی خوانده است با نحوه برنامه ریزی و سلایق و علایق جامعه خود تا حدودی آشنایی داشته باشد. یعنی باید بتواند از نظریه ها، تکنیک ها و روش های جامعه شناسی برای برنامه ریزی در حوزه های مختلف و از جمله در صنعت و تولید استفاده کند. از طرف دیگر در دل صنعت نیز علوم اجتماعی برای صنعتگران ما امری ناشناخته و مغفول است و اصلا نمی دانند که این رشته چیست. شاید با روانشناسی راحت تر ارتباط می گیرند تا جامعه شناسی. البته این به خود روانشناسی بر نمی گردد بلکه به این بر می گردد که آنها جامعه شناسی را یک چیز عجیب و غریبی می دانند که نمی توانند با آن ارتباط برقرار کنند.

وی اظهار داشت: قبل از اینکه توقع داشته باشیم دولت برای پیوند جامعه شناسی و صنعت کاری انجام بدهد باید خود جامعه شناسان و انجمن جامعه شناسی باید کاری انجام بدهند. می توانند در نشست ها و برنامه های مختلفی که دارند گروه های ذینفع و پرنفوذ در جامعه را خطاب قرار بدهند و تنها محدود به مخاطبان خاص جامعه شناسی نشوند. برای مثال مشاوران مدرسه ها دارای تأثیر زیادی در هدایت تحصیلی دانش آموزان هستند. جامعه شناسان می توانند با این گروه جلسه ای داشته باشند و جامعه شناسی را برای آنها توضیح دهند که این رشته چیست و چه کاربردهایی می تواند در جامعه داشته باشد. از این طریق می توانند در انتخاب رشته دانش آموزان از جامعه شناسی استفاده کنند. یا نشست هایی با صنعت گران داشته باشند و نشان دهند که جامعه شناسی چگونه می تواند به آنها کمک کند.

دکتر نوذری اضافه کرد: برای نمونه یک نفر تولید کننده شیرآلات به انجمن جامعه شناسی آمده بود و می گفت من نمی توانم کالای تولیدی خودم را بفروشم. ما در چند جلسه با این مجموعه تولیدی صحبت کردیم و یک پژوهش میدانی برای آنها انجام دادیم و اتفاقاً از نتیجه کار هم بسیار راضی بودند چرا که مستقیما در بهبود کسب و کارشان اثر گذاشته بود. برای مثال با ارائه یک خدمات پس از فروش کم هزینه و حتی بدون هزینه سطح فروش شیرآلات خود را افزایش دادند. به نظر من با یک سری تکنیک های ساده می توان برای آنها کارهای نتیجه بخشی را انجام داد. پس فقط کافی است که انجمن های جامعه شناسی برنامه هایشان را فراتر از مخاطبان خاص خود ببرند. یعنی هنوز گفت وگوی خوب و سازنده ای بین جامعه شناسی و سایر بخش های جامعه به ویژه صنعت و تولید صورت نگرفته است. این در حالی است که جامعه شناسی بسیار بیشتر از روان شناسی می تواند به آنها کمک کند. به نظر من می توان از درون خود جامعه شناسی مفاهیم کاربردی برای بخش صنعت به ویژه در قالب R&D های صنعت و تولید و سایر حوزه ها مانند کشاورزی و بازرگانی و غیره استخراج و مورد استفاده قرار داد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری ایرنا ، تاریخ انتشار:26 آذر 1397 ، کدخبر: 83137765،www.irna.ir