شعار سال: چندي است كه درباره موضوع ساخت هواپيماي داخلي بحث‌هايي شكل گرفته و سخن‌هاي مصرانه‌ فراواني از گوشه‌و‌كنار در اين زمينه شنيده مي‌شود. پس از آنكه چندي پيش امير سرتيپ ستاد عبدالکريم بني‌طرفي‌، مديرعامل سازمان صنايع هوايي نيروهاي مسلح در آستانه برگزاري نهمين نمايشگاه هوايي کيش از صادرات هواپيماهاي صد درصد ايراني به خارج از کشور خبر داده بود، در اظهارنظري متفاوت از سوي سورنا ستاري، معاونت علمي و ‌فناوري رياست‌جمهوري شنيده شد كه تأكيد داشت به‌دنبال ساخت هواپيما در داخل نيستيم. با‌اين‌حال اين صحبت‌ها پاياني را به خود نديد تا اينكه منوچهر منطقي، دبير ستاد توسعه فناوري‌هاي فضايي و حمل‌ونقل پيشرفته معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري بار ديگر اين موضوع را پيش كشيد. او درباره زمان آغاز ساخت هواپيماي بومي ۷۲نفره، گفته است: شروع ساخت اين پروژه در اوايل سال ۹۶ کليد خورد و درحال‌حاضر حدود هشت‌ درصد اين پروژه پيش رفته است. منطقي با بيان اينكه اعلام زمان بهره‎برداري اين پروژه به دو عامل بسيار مهم بستگي دارد، گفته بود: تخصيص بودجه مداوم و بدون وقفه به اين پروژه يکي از مهم‎ترين عوامل در اجراي کامل اين پروژه است که متأسفانه در پرداخت اين بودجه‌ها درست عمل نمي‌شود. عامل دوم در بهره‌برداري اين پروژه، اخذ گواهينامه‌هاي بين‌المللي است که تلاش مي‎کنيم اين گواهينامه‌ها را دريافت کنيم. به گفته او، در ساخت اين پروژه از متخصصان شرکت‌هاي دانش‌بنيان استفاده مي‌کنيم تا يک محصول کاملا بومي تحويل دهيم. اين اظهارنظر نيز بار ديگر واكنش‌هايي را به‌دنبال داشت. كارشناسان حوزه هوايي معتقدند كه اظهارنظر او چندان شفاف نيست و به نظر مي‌رسد صرفا به‌دنبال دريافت بودجه بيشتر است و معطوف به يك دغدغه ملي و حرفه‌اي نيست. كارشناسان معتقدند نبايد به صرف تحريم‌ها به‌دنبال ساخت هواپيما باشيم و بايد با هدف حضور در بازارهاي منطقه‌اي و بين‌المللي در جريان رقابتي اقتصادي، ساخت هواپيما را آن هم در وهله نخست در بعد تحقيق و توسعه دنبال كنيم.
‌

توان ساخت هواپيما به سادگي به دست نمي‌آيد
محمدرضا عبدالرحيمي، عضو هيئت‌مديره انجمن علمي حمل‌ونقل هوايي با نگاهي به تلاش‌ معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري براي دريافت بودجه ساخت هواپيماي 72نفره، مي‌گويد: توان ساخت هواپيما به‌سادگي به دست نمي‌آيد بلكه اين توان با يك فرايند تحقيق‌وتوسعه نيازمند زمان براي دستيابي به تكنولوژي ميسر است. اگر اين اصول براي كشور انجام شود و سرمايه‌گذاري‌هاي لازم نيز انجام گيرد، احتمال دارد روزي به اين تكنولوژي دست پيدا كنيم. گلايه‌هاي كنوني از سوي آقاي منطقي نيز پيرو عقب‌ماندگي و وقفه براي تحقيق‌و‌توسعه در اين زمينه است كه به دليل عدم اختصاص بودجه مناسب به وجود آمده است. بنابراين يك كار منظم برنامه‌محور ضرورت دارد كه البته نيازمند سرمايه‌گذاري است. معاون سابق برنامه‌ريزي شركت فرودگاه‌هاي كشور با تأكيد بر اينكه نبايد به‌دنبال آن باشيم كه با يك سرمايه‌گذاري به‌سرعت به نتيجه دست‌ يابيم، مي‌گويد: قاعدتا نبايد انتظار داشته باشيم كه با سرمايه‌گذاري در زمينه تحقيق‌و‌توسعه براي ساخت هواپيما، به‌سرعت به مطلوبيت سازندگان پيشرو در صنعت هواپيمايي دست پيدا كنيم بلكه بايد در اين زمينه هم صبر داشته باشيم و هم اصول تحقيق‌و‌توسعه را به‌صورت كامل رعايت كنيم و هم بتوانيم دانش فني موجود در سطح جهان را استفاده كنيم. علاوه بر اين، بايد از نيروهاي متخصص داخلي و خارجي در اين فرايند بهره‌ ببريم.
‌

ساخت هواپيما با ديدي بين‌المللي نه داخلي
اما وجود تحريم‌ها چقدر مي‌تواند معضلي بر سر راه اين فرايند دانش‌محور باشد؟ او پاسخ مي‌دهد: قطعا تحريم‌ها در اين فرايند اثرگذار است اما آنچه معاونت علمي و فناوري كه اين پروژه را آغاز كرده، به دنبال آن است، فعاليت در شرايط بدون تحريم است. كار اين پروژه زماني آغاز شده كه چندان به تحريم ارتباطي نداشته است. انتقال دانش و فناوري و تكنولوژي در شرايط عادي بين‌المللي جريان پيدا مي‌كند و اختصاصا براي این زمان نيست كه چون تحريم هستيم، به‌دنبال ساخت هواپيماي داخلي باشيم. نگاه در اين فرايند بايد نگاهي بين‌المللي باشد و نه داخلي.
او ادامه مي‌دهد: هيچ كشوري به‌دنبال آن نيست كه با ساخت هواپيما فقط نياز كشور خود را برطرف كند بلكه با نگاهي به بازار بين‌المللي و منطقه‌اي، اين هدف را دنبال مي‌كند. در اين شرايط رقابت‌پذيري محصولي كه به بازار مي‌آيد نيز موضوع بسيار مهمي است و اين مستلزم ايجاد مزيت در ساخت آن محصول است.
‌

سرمايه‌گذاري براي تكنولوژي 30 سال قبل مردود است
آيا توان داخلي از بُعد دانش براي ساخت هواپيما داريم؟ عبدالرحيمي در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد: بستر علمي لازم با فعاليت چند‌دهه‌اي در حوزه طراحي و ساخت در موتور و هم در بال و بدنه، در دانشكده‌هاي هوا و فضا فراهم است. تمرين بسيار مناسبي در مجموعه ساخت هواپيماي «هسا» صورت گرفته و زيرساخت‌هاي اوليه براي اين اقدام فراهم شده است، اما حمايت‌هاي مستمري هم بايد از اين مجموعه صورت بگيرد. از سوي ديگر، آن مجموعه نيز بايد خود را به‌روز كند و آنچه را اقتضائات نوين فناوري امروزي هواپيماسازي است، در خود به وجود آورد، طبيعتا موضوع بسيار مهمي است. بنابراين اگر بخواهيم مزيت‌هاي لازم را براي حضور در بازارهاي منطقه‌اي و بين‌المللي ايجاد كنيم، بايد بتوانيم تكنولوژي‌هاي روز دنيا را به‌دست آوريم. نمي‌شود دنيا در سطح تكنولوژي 2019 باشد و ما تلاش كنيم روي تكنولوژي 30 سال قبل سرمايه‌گذاري كنيم. به عقيده او، اين اقدام نيازمند مشاركت بين‌المللي است و اگر مشاركت اتفاق بيفتد، اين فرايند را سرعت مي‌بخشد و از پيمودن آزمون و خطاهاي بيشتر، جلوگيري مي‌كند.
‌

از تجربه‌هاي ساخت ايران 140 استفاده كنيم
عضو هيئت مديره انجمن علمي حمل‌ونقل هوايي با نگاهي به ساخت هواپيماي ايران 140 كه توسط مجموعه هسا در مشاركت با كنسرسيومي روسي- اوكرايني دنبال شده بود، مي‌گويد: اكنون ايران فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه‌اي در زمينه ساخت فضاپيما و موشك با هزينه‌هاي بالايي انجام مي‌دهد. همه كشورها چنين فعاليت‌هاي تكنيكي و علمي را دنبال مي‌كنند. حتي مي‌توان اميدوار بود كه اين فعاليت‌هاي علمي روزي تبديل به ثروت شود، اما در اين راه بايد حتما نگاهي به گذشته داشته باشيم و از تجاربي كه در ساخت هواپيماي ايران 140 داشتيم؛ چه نقاط قوت و چه نقاط منفي آن، بهره‌مند شويم و موارد ضعف را اصلاح كنيم. بنابراين بايد آن تجربه را مبناي عمل خود قرار دهيم تا مشكلات و اشتباهات آن پروژه، در پروژه جديد مجددا تكرار نشود. در اين زمينه نيز بايد تمامي ابعاد مثبت و منفي را در كنار هم ببينيم، زيرا در غير اين‌ صورت برآوردي سياسي و نه علمي خواهيم داشت.
معاون سابق برنامه‌ريزي شركت فرودگاه‌هاي كشور ادامه مي‌دهد: نبايد در فكر اين باشيم كه همه‌چيز را خودمان بسازيم و آغاز به آزمون و خطاي دوباره در اين زمينه كنيم. دليلي ندارد كه به واسطه نياز داخل، تلاش كنيم همه‌چيز را خودمان بسازيم، بلكه بايد در بخش‌هايي كه مزيت داريم سرمايه‌گذاري كنيم تا در سطح بين‌المللي نيز به توسعه اقتصادي كشور منجر شود. در غير اين ‌صورت نه تنها دستاورد اقتصادي براي كشور به دنبال نخواهد داشت، بلكه هزينه‌هاي كشور را نيز افزايش مي‌دهد. عبدالرحيمي با بيان اينكه بارها مطرح كرده‌ام كه زماني موفق خواهيم بود كه چيزي متفاوت با آنچه در جهان توليد مي‌شود و بهتر از آنچه موجود است، بسازيم، تصريح مي‌كند: در واقع به دنبال آن باشيم كه به دانش و فناوري اين حوزه، چيزي اضافه كنيم. بنابراين نفس كار تحقيق و توسعه در اين زمينه بسيار مطلوب و داراي ارزش است. در منطقه كمتركشوري در حوزه سرمايه‌گذاري براي ساخت هواپيما ورود كرده، زيرا احساس نياز نكرده‌اند، اما در برخي كشورها، سرمايه‌گذاري‌هاي عظيمي روي اين موارد مي‌شود كه معطوف به نياز هم نيست. شايد پرداختن به اين موضوع با اين عنوان كه صنعت هواپيماسازي امروز يك صنعت استراتژيك براي كشور محسوب مي‌‌شود، به راحتي قابل جمع‌بندي نيست.
‌

ابهام در موفقيت پروژه بدون تأمين مالي مستمر
او با بيان اينكه در اين زمينه در سال‌هاي گذشته، سرمايه‌گذاري‌هاي قابل توجهي انجام شده است، مي‌افزايد: كساني كه امروز به تكنولوژي‌هاي نوين دست پيدا كرده‌اند و صرف تحقيق و توسعه در اين زمينه كرده‌اند، بسيار بالاست. در واقع بايد بگويم سرمايه‌گذاري‌ها در اين حوزه بسيار سنگين بوده و به همين دليل هم، تأمين منابع مالي براي ساخت هواپيما، يكي از محدوديت‌هاي داخلي ما محسوب مي‌شود كه اگر نتوانيم منابع لازم براي تحقيق و توسعه را فراهم كنيم و اطمينان از استمرار آن نداشته باشيم، به نظر مي‌رسد برنامه‌هاي ما با چالش‌هاي جدي روبه‌رو خواهد شد. اگر مشاركت‌هاي بين‌المللي در اين زمينه را در زماني خارج از تحريم، داشته باشيم، اين محدوديت‌ها قطعا كاهش خواهد يافت. در هر حال، اگر اين تأمين مالي مستمر براي چنين پروژه بزرگي ايجاد نشود، يقينا موفقيت آن با ابهام روبه‌رو خواهد بود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 19 دی 97، شماره: 3338