شعار سال: این پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد کسب‌وکار ایرانیان به دلیل تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران در سال‌هایی که می‌آید چندان روزگار خوبی را تجربه نخواهد کرد. در این وضعیت که سرمایه‌گذاران خارجی به ایران نمی‌آیند و شرکت‌های آمده به ایران نیز بازار را رها کردند پرسش این است که چه می‌توان کرد؟ برخی راه‌حل‌ها این است که ایران باید دست روی زانوی خود بگذارد و بدون اینکه از دیگران کمک بخواهد با اتکا به امکانات و منابع طبیعی خود از این گردنه سخت عبور کند. این گروه از افراد که شایسته استقلال ایران برایشان معنی و مفهومی گسترده دارد از اینکه ایران حتی به روسیه و چین چشم امید داشته باشد حتی اگر در یک دوره‌ای رفاه کل جامعه ایرانی کاهش یابد باید راه خودکفایی در پیش گیرد و جلو برود. بدیهی است این دیدگاه باوجودی که در دنیای امروز و خصومت‌های پنهان و پیدا چندان بیراهه نمی‌رود اما در عمل قابلیت اجرا ندارد. گروه دیگری از ایرانیان باور دارند که ایران دست‌کم تا رسیدن به نقطه امن در اقتصاد که یک بازیگر برتر شود و نیاز جهان به ایران محسوس شود باید با دنیا تعامل کند و راه انزوا در پیش نگیرد. این گروه با استناد به ابعاد تجارت خارجی و اینکه اقتصاد ایران بدون درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام و فرآورده‌های پتروشیمی که مزیت خود را از گاز به دست آورده است نمی‌تواند پابرجا و استوار بماند. این گروه می‌گویند که درآمد سالانه معادل 50 میلیارد دلار درآمد حاصل از فروش نفت خام اساس اقتصاد ایران است و باید این درآمد به هر شکل به تن و جان اقتصاد تزریق شود. در این وضعیت تازه حاکم شده اما فروش نفت خام نیز با دردسر مواجه شده است و علاوه بر آن حتی اگر فروش نفت به هر شکل انجام شود نمی‌توان به انتقال آسان منابع ارزی حاصل از صادرات امید داشت. به‌این‌ترتیب اکنون این پرسش مطرح است که اقتصاد ایران برای اینکه حداقل‌هایی برای ادامه گردش کار پیدا کند کدام پنجره باز برایش وجود دارد. آیا چین کمونیست و متحد اصلی اقتصاد آمریکا که اکنون با همه دشمنی‌ها سالانه نزدیک به 450 میلیارد دلار به این کشور صادر می‌کند آیا می‌تواند عصای دست ایران باشد؟ تجربه نشان می‌دهد رهبران حزب کمونیست چین هرگز خواستار پذیرش ریسک‌های بالا برای حفظ بازار ایران در برابر از دست دادن بازار آمریکا نیستند. روسیه نیز به دلیل اقتصاد ضعیف و رنجورش اصولاً توانایی ندارد از ایران حمایت کند. کارشناسان می‌گویند در این وضعیت تنها اروپایی‌ها هستند که می‌توانند به ایران کمک کنند.مقامات اتحادیه اروپا و ایران تعهد خود را نسبت به حفظ توافق هسته‌ای اعلام و تأکید کردند که باوجود خروج دولت ترامپ از برجام، درصدد زنده نگاه‌داشتن آن هستند. یگل آریاس کانیته، مسئول انرژی اتحادیه اروپا و علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی پیش از برگزاری سمینار «همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و اتحادیه اروپا» در بروکسل طی یک نشست مطبوعاتی بر تعهد طرفین در جهت حفظ توافق هسته‌ای تأکید کردند. مسئول انرژی اتحادیه اروپا با اشاره به اینکه برجام فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود کرده است گفت: «ما جایگزین قابل‌اعتماد دیگری برای حفظ صلح در نظر نداریم.» آقای کانیته برجام را توافقی «حیاتی برای امنیت اروپا، منطقه و جهان» دانست. علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز توافق هسته‌ای را «باوجود نقص‌های آن تنها توافق امکان‌پذیر» خواند و گفت:‌ »امیدوارم جامعه بین‌المللی و کشورهای عضو توافق هسته‌ای تلاش کنند تا همبستگی آن حفظ شود.» رئیس سازمان انرژی اتمی ایران همچنین تأکید کرد درصورتی‌که توافق هسته‌ای ازهم‌پاشیده شود، هیچ کشوری از آن سود نخواهد برد و «هرج‌ومرج حاکم خواهد شد.» صالحی اذعان داشت که اروپا «حداکثر تلاش را در جهت عملی کردن قول‌هایش انجام می‌دهد.» پس از خروج آمریکا از برجام با بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، کشورهای اروپایی از ایجاد سازوکار ویژه مالی (SPV) برای تجارت غیر وابسته به «دلار» برای ایران خبر دادند اما به گزارش رویترز به نقل از منابع اروپایی، تاکنون هیچ‌یک از کشورها میزبانی این سازوکار را نپذیرفته‌اند. بااین‌وجود، مسئول انرژی اتحادیه اروپا گفت که نباید بر اراده کشورهای اروپایی برای عملی کردن سازوکار ویژه مالی (SPV) شک کرد: «این اقدامات از منظر فنی بسیار پیچیده است و پیشرفت‌های خوبی در طول هفته‌ها و روزهای گذشته صورت پذیرفته است.»

موگرینی نماد خیر نسبی

حالا و در شرایط که به نظر می‌رسد موگرینی رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا همانند سابق دنبال کار ایران نیست و انگلستان نیز به هر دلیل کمتر درگیر این موضوع می‌شود این پرسش وجود دارد که قدرت اتحادیه اروپا واقعاً چقدر است؟ اگر به هر کشور بزرگ اروپایی به‌طور جداگانه نگاه کنیم خواهیم دید که رهبری سیاسی این کشورها به‌ویژه آلمان و فرانسه توانایی متقاعد کردن شرکت‌های بزرگ خود برای ماندن در ایران را نیز نداشتند. از سوی دیگر نگاه نا یکپارچه هرکدام از اعضای اتحادیه اروپا به مسئله تحریم ایران نشان‌دهنده قدرت ناکافی این اتحادیه است. بااین‌همه نباید امور را به همین سادگی فرض کرد و همه‌چیز را تمام‌شده دانست.فدریکا موگرینی که گفته می‌شود به‌زودی دوره فعالیتش در منصب رئیس سیاست خارجی اروپا تمام می‌شود دست‌کم تا روزی که هست می‌تواند نماد خیر نسبی برای اقتصاد ایران باشد. مقام‌های دیپلماتیک ایران باید از زمان باقی‌مانده فعالیت این دیپلمات برجسته اروپایی که علاقه‌مند است در این روزها و هفته‌های آتی کاری کند استفاده بکنند. تحریک و تشویق موگرینی برای افزودن بر تلاش‌هایش به‌منظور پیدا کردن راه‌حلی مناسب برای موضوع دادوستد مالی یک راه‌حل منطقی است. از طرف دیگر باید توجه داشت که رها کردن اروپا در این وضعیت می‌تواند آخرین حلقه‌های وصل ایران به یک‌قطب بزرگ سیاسی و اقتصادی را پاره کرده و ایران را در دنیای امروز تنهاتر کند.

شر ترامپ

دونالد ترامپ را باید نماد شر برای ایران در این مقطع از تاریخ تلقی کرد. این رهبر امروز کاخ سفید که در سال نخست فعالیت خود تااندازه‌ای حواس‌پرت به نظر می‌رسید اما در راهی افتاده است که می‌تواند برای ایران خطرساز باشد. هرگز نباید به این فکر باشیم که ترامپ تاجر است، ترامپ نمی‌داند چه کند، ترامپ قدرت تصمیم‌گیری ندارد و... این رئیس دولت آمریکا اکنون از فلسفه پنهان و پیدای جمهوری‌خواهان و اتفاقاً طیف تندروی این حزب برخوردار شده و اندیشمندان این جریان می‌خواهند و توانسته‌اند دیدگاه‌های خود نسبت به جهان را به این رئیس‌جمهور القا کنند که تا اندازه زیادی توانسته‌اند. اما برخی از مخالفان دولت می‌گویند اروپا نمی‌خواهد به کاهش اثرات تحریک کمک کند اصولاً توانایی کافی برای ایران هرروز بیشتر در مشکلات سرچشمه گرفته از تحریم فرو می‌رود. در این روزهایی که تفکر غالب همان حرف‌ دولت آمریکا شده است و این تصور پیش‌آمده که اروپا توانایی لازم برای جلوگیری از آسیب‌پذیری اقتصاد ایران به دلیل اعمال مقررات تحریمی ندارد روزنامه آمریکا وال‌استریت ژورنال به نقل از دیپلمات‌ها گزارش داده است فرانسه و آلمان درصدد هستند با ارائه طرح‌هایی مانع شکست سازوکار ویژه معروف به «اس‌پی‌وی» بشوند. طبق این گزارش به دنبال خودداری اتریش و لوکزامبورگ از میزبانی مکانیزم کانال مالی دادوستد با ایران، فرانسه و آلمان طرح‌هایی ارائه کرده‌اند که بر اساس آن‌ها یکی از این دو کشور میزبان این سازوکار ویژه خواهد بود. وال‌استریت ژورنال در این گزارش تصریح کرده است، بریتانیا نیز در حال بررسی چگونگی پیوستن به این طرح‌های جدید است. طبق این گزارش، درصورتی‌که فرانسه میزبان این سازوکار باشد، مدیر آن‌یک آلمانی خواهد بود و چنانچه آلمان میزبان این سازوکار باشد،‌ مدیر آن فرانسوی خواهد بود. وال‌استریت ژورنال می‌گوید که این طرح‌ها هنوز نهایی نشده‌اند و قرار است مذاکرات دراین‌باره در حاشیه نشست سران گروه 20 در پایان ماه جاری میلادی و در پایتخت آرژانتین ادامه یابد. خروج آمریکا از توافق هسته‌ای شش قدرت جهانی با ایران موسوم به برجام در روز 18 اردیبهشت امسال،‌ کلیه تحریم‌هایی که ایالات‌متحده در چارچوب این توافق علیه ایران تعلیق کرده بود بار دیگر به اجرا گذاشته شدند. این در حالی است که کشورهای اروپایی درصددند که توافق هسته‌ای با ایران را حفظ کنند و در همین راستا در تلاش‌اند با ایجاد این کانال مالی ادامه مبادلات مالی و بانکی با ایران از طریق «اس‌پی‌وی» را امکان‌پذیر کنند. به‌عبارت‌دیگر این سازوکار قرار است امکان دور زدن تحریم‌های آمریکا را برای شرکت‌های اروپایی که خواهان همکاری با ایران هستند را فراهم کند. اما تاکنون هیچ‌یک از کشورهای بیست‌وهشت‌گانه عضو اتحادیه اروپا حاضر به میزبانی این سازوکار نشده بود. پیش‌ازاین رسانه‌ها گزارش‌هایی درباره اینکه اتریش و لوکزامبورگ حاضر نشده‌اند میزبان این سازوکار ویژه را بپذیرند،‌ منتشرشده بود. این در حالی است که مقام‌های ایران می‌گویند از زمان توافق هسته‌ای ایران و شش قدرت جهانی در سال 1394 تاکنون آژانس انرژی اتمی «13 بار» پایبندی ایران به مفاد توافقنامه هسته‌ای برجام را تائید کرده است.

اما به‌رغم این پایبندی، ایران همچنان از مزایای اقتصادی برجام بهره‌مند نشده است.ترامپ ویاران سخت‌سرش در مناصب وزارت امور خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا عزم خود را برای فشار به ایران تا آخرین حدی که می‌توانند جزم کرده‌اند و این‌یک رخداد خطرناک است. ایران نباید فریب حرف‌هایی را بخورد که ترامپ را یک سیاستمدار ضعیف معرفی می‌کند و باید خود را مهیای هر اتفاق ممکنی کند.

تقویت اروپا

آیا ایران می‌تواند بدون امتیاز دادن در چارچوب منافع ملی به اعضای مهم اتحادیه اروپا و ریاست سیاسی این اتحادیه کارش را پیش ببرد. برخی دیدگاه‌ها دراین‌باره تردید دارند و باورشان این است که ایران برای حفظ اتحادیه اروپا بر مواضع کنونی‌اش باید برخی رفتارهای مداراجویانه را در دستور کار قرار دهد. این رفتارهای تعدیل یافته می‌تواند در چارچوب منطقی تعریف و مرحله به مرحله اجرایی شوند. حفظ قدرت و یکپارچگی اعضای مهم اتحادیه اروپا در پشت سر موگرینی یک مزیت برای ایران است که نباید آن را به سادگی از دست داد. برخی اوقات برای جامعه‌ها زمانه گونه‌ای می‌شود که برای منافع بلندمدت و ابدی خود برای یک دوره کوتاه از برخی فایده‌ها و منافع کوتاه‌مدت چشم‌پوشی کنند. به‌طور مثال می‌توان به موضوع‌هایی مثل شرایط یمن فکر کرد و دنبال راه‌حلی بود که بتوان آن را به مثابه یک امتیاز به اتحادیه اروپا عرضه کرد و در مقابل خواستار حفظ و استواری این اتحادیه در برابر ایران شد. مردم یمن به هر حال درهر وضعی در آینده گرایش‌های تاریخی خود را دنبال خواهند کرد و ایران می‌تواند از این دیدگاه حمایت کند تا در کوتاه‌مدت شرایط به نفع صلح تغییر کند. واقعیت این است که اتحادیه اروپا و رئیس سیاست خارجی این اتحادیه و 3 رهبر اصلی آن یعنی ماکرون، مرکل و می نیاز دارند از سوی ایران برخی تعدیل‌ها صورت بگیرد و آن را به مثابه پایه‌ای برای کاهش قدرت آمریکا در داستان ایران به کار گیرند. شرایط آیا به‌طور مثال چشم‌پوشی از برخی ملاحظات منطقه‌ای می‌تواند اتفاق بیفتد؟ آیا ایران می‌تواند مجادله داخلی درباره موضوع پولشویی و مبارزه با منابع تامین اعتبار برای تروریست‌ها را به جای خوبی برساند؟ اگر ایران چنین تعدیل‌هایی در رفتار داشته باشد بدون تردید و با توجه به اجماعی که ممکن است از سوی دوستان اروپا رخ دهد تقویت اروپا و نماد آن یعنی فدریکا موگرینی امکان مصالحه را فراهم می‌کند. بپذیریم یا قبول نکنیم، ایران در شرایطی نیست که بخواهد یا تمایل داشته باشد همه پل‌های پیوند با قطب‌های قدرت در جهان را خراب کند. اتحادیه ارویا یک‌قطب بزرگ اقتصاد در دنیاست که آلمان، فرانسه، انگلستان و ایتالیا از اعضای بزرگ آن به حساب می‌آیند و به جز انگلستان 3 کشور دیگر مناسبات اقتصادی خوبی با ایران داشتند و می‌توان این مراودات را تکرار کرد. اکنون و در آستانه اثربخشی تحریم‌های آمریکا و گسترش دامنه و ژرفای تحریم‌ها به نظر می‌رسد می‌توان با نماد قرار دادن خانم موگرینی در برابر ترامپ به نفع اتحادیه اروپا فعالیت کرد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته سایت خبری ساعت 24 تاریخ انتشار 21 دی 97، کدخبر: 417241، www.saat24.news