ایران به آستانه بحران خطرناک آب نزدیک شده است و برای مقابله با ابر چالش آب، ایران باید تمامی منابع تخصصی و کارشناسی خود را در یک پروژه بزرگ ملی بسیج کند. در پروژه ملی آب، ضرورت دارد که الگوی مصرف آب در کشور تغییر کند و در همان حال نسبت به تولید منابع جدید آب از طریق شیرین کردن آب دریا اقدام شود. اجرای طرحهای گسترده صرفهجویی در مصرف آب، خصوصاً بهینهسازی مصرف آب در بخش کشاورزی و استفاده گسترده از نوآوریهای علمی در این بخش، استفاده از پسابهای شهری برای تأمین بخشی از منابع آب موردنیاز در کشاورزی و دیگر طرحهای بهینهسازی و تغییر الگوی مصرف آب میتواند کمک زیادی به مهار بحران آب در آینده کند، ولی این موضوع بهتنهایی نمیتواند پاسخی مناسب به چالش آب در مناطق جنوبی و شرقی ایران باشد. بدین ترتیب موضوع شیرین کردن آب دریا بهعنوان یکی از راهکارهای مکمل برای افزایش منابع آبی کشور و پاسخ مناسب به چالش آب در مناطق جنوبی و جنوب شرقی کشور مطرحشده است. طرح بزرگ شیرین کردن آب دریای عمان در خلیج مکران و انتقال آب شیرین شده به استانهای جنوب شرقی کشور، ازجمله طرحهایی است که در صورت اجرا و نهایی شدن، میتواند منابع آبی کشور را به میزان ۷۵۰ میلیون مترمکعب در سال افزایش دهد.این مجله اقتصادی به موضوع افزایش منابع آبی کشور از طریق شیرین کردن آب دریای عمان و خلیجفارس میپردازد. گفته شد که فلات ایران در منطقهای خشک و نیمهخشک قرارگرفته و بارش متوسط سالانه آن کمتر از یکسوم میانگین جهانی است. به موضوع توزیع نامتعادل بارشهای سالانه در نقاط مختلف ایران اشاره شد و گفته شد درحالیکه میزان بارش سالانه در حوزه دریای خزر حدود ١۰۰۰ میلیمتر در سال است، بارندگی اکثریت مناطق ایران کمتر از ١۰۰ میلیمتر در سال است. در همین حال به موضوع کاهش شدید کل منابع آب شیرین تجدید پذیر اشاره شد و گفته شد میزان سرانه آن از ۷۰۰۰ مترمکعب در سال ١۹۵۶ میلادی به کمتر از ١۳۰۰ مترمکعب در حال حاضر رسیده است و بر اساس برآوردها تا سال ۲۰۲١ میلادی به خط بحرانی کمتر از ۸۰۰ مترمکعب خواهد رسید. همچنین به این موضوع اشاره شد که بیش از ۹۰ درصد منابع آب ایران در بخش کشاورزی مصرف میشود. حدود ۶ درصد برای آشامیدنی و حدود ۴ درصد برای صنایع میشود.همچنین گفتیم که به دلایل آبوهوای نیمهخشک در اکثر مناطق ایران و تقریباً سه برابر شدن جمعیت ایران طی ۵۰ سال اخیر، مشکل آب ابعاد خطرناکی به خود گرفته است. حدود ۳۰۰ شهر در ایران، دچار تنش آبی شده و مشکلات جدی آبی برای فصل تابستان در این شهرها به وجود آمده است. در همین حال بحران آب در مناطق مرکزی، جنوبی و شرقی کشور موجب خشکسالیهای گسترده و کوچ روستائیان و خالی شدن بسیاری از روستاها از ساکنان شده است.
ایران بیش از دو برابر منابع آبی خودمصرف میکند و ادامه این روال ایران را بهسوی بحران و فاجعه زیست- محیطی سوق میدهد. یک پژوهشگر ایرانی دراینباره میگوید: "طی ۲۰ و ۳۰ سال اخیر بهواسطه کاهش بارشها، تغییر اقلیم، و پدیده خشکیدگی در ایران، کل منابع آب در دسترس این کشور از ١۳۰ میلیارد مترمکعب در سال به کمتر از١۰۰میلیارد مترمکعب در سال کاهشیافته است. طبق نورم های جهانی و یا توجه به منابع آب مورد دسترس، ما نباید بیش از ۴۰ درصد از منابع آب تجدید پذیر خود استفاده کنیم. به این معنی که کل برنامهریزی کشاورزی، توسعه شهری و صنعتی ما باید با این فرض خود را تطبیق دهد که ما در هیچ شرایطی حق نداریم بیش از ۴۰ درصد از منابع آب تجدید پذیر خود استفاده کنیم. اما واقعیت این است که ما هماکنون بیش از ۹۰ میلیارد مترمکعب از آبهای تجدید پذیر کشور استفاده میکنیم."
وضعیت ایران در صنعت شیرین سازی آب دریا
ایران در میان گروه کشورهایی با ظرفیت بالای شیرین کردن آب دریا قرار ندارد. هرچند تکنولوژی شیرین کردن آب دریا در ایران سابقهای بیش از ۵۰ سال دارد، اما ظرفیت بیشتر واحدهای شیرین کردن آب دریا در ایران که اکثریت آنها در سواحل و جزایر خلیجفارس قرار دارند، پائین است. و متوسط ظرفیت آنها ۵۰ هزار مترمکعب در روز است. نخستین واحد شیرین کردن آب دریای ایران در سال ١۹۶۰ میلادی در جزیره خارک مورد بهرهبرداری قرار گرفت و ظرفیت آن ١۰۰۰ مکعب در روز بوده است. در حال حاضر در حدود ١۵۰ واحد کوچک و متوسط کوچک شیرین کردن آب دریا در ایران وجود دارد که ظرفیت روزانه آنها در حدود ۴۵۰ هزار مترمکعب است. تا پایان برنامه ششم توسعه، یعنی تا سال ١۴۰۰ خورشیدی قرار است که ظرفیت شیرین کردن آب در ایران به یکمیلیون مترمکعب در شبانهروز برسد.ظرفیت بهینه واحدهای موجود و طرحهای در دست اجرای شیرین کردن آب دریای باید چقدر باید باشد تا بتواند به نیازهای فزاینده آب شیرین مناطق جنوبی و شرقی کشور پاسخ مناسب بدهد؟شیرین سازی آب دریا یک محصول صنعتی است. بدین معنی که یک ماده خام( آب دریا) را میگیریم و با یک فرآیند صنعتی آن را تبدیل به یک محصول میکنیم. استفاده این آب با توجه به قیمت تمامشده آن نمیتواند در کشاورزی مصرف داشته باشد، مصرف آن در صنعت بهصورت محدود، ولی میتوان از آن برحسب ضرورت برای تأمین آب شُرب مناطق شهری استفاده کرد و بهرغم قیمت تمامشده بالای آن میتواند در این مورد خاص توجیه داشته باشد. بنابراین این آب در شرایط بحران کنونی آب و باملاحظه ظرفیت نسبتاً محدود آن نمیتواند مؤلفه قابلاعتنایی باشد."
شیرین سازی آب برای کشاورزی توجیه ندارد
در تأیید نظرات کارشناسان بهعنوانمثال میتوان گفت سه شرکت بزرگ صنایع معدنی ایران در جوار کویر مرکزی، یکی صنایع آهن و فولاد گُل گهر کرمان، یکی چادرملو و مس سرچشمه یک کنسرسیوم تشکیل دادهاند که آب را از خلیجفارس در نزدیکی بندرعباس شیرین کرده و برای مصرف صنعتی به این کارخانهها منتقل کنند. همچنین یک طرح بزرگ دیگری معروف به طرح کریدور شرقی در دست اجرا میباشد که قرار است آب را از دریای عمان گرفته و پس از شیرین کردن به استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی منتقل دهند. پس از اجرای کامل این پروژه، سالانه ۴ میلیارد مترمکعب آبشور از دریا برداشت و ۷۵۰ میلیون مترمکعب پس از شیرین سازی وارد خط لوله انتقال خواهد شد و مابقی آن به دریا برگردانده میشود.قیمتهای تمامشده آب در این دو طرح بین ١۰ تا ١۵ هزار تومان برای هر مترمکعب آب برآورد شده است.
با توجه به اینکه دولت آب شهری را ۴۰۰ تومان در هر مترمکعب و آب کشاورزی را ١۰۰ تومان به مصرفکنندگان میفروشد و عملاً برای آب شهری یارانه ۶۰۰ تومانی و برای آب کشاورزی یارانه ۲۰۰ تومانی میدهد، چگونه میتوان قیمت تمامشده ١۰ تا ١۵ هزارتومانی را برای یک مترمکعب آب شیرین شده توجیه کرد؟
قیمت تمامشده بالای ١۰ هزار تومان برای هر مترمکعب آب شاید برای سه مجتمع صنعتی یادشده در حاشیه کویر، توجیهپذیر باشد. آنها به مصرف بالای آب نیاز دارند. از سوی دیگر، این صنایع، هزینههایی را که برای تأمین آب پرداخت میکنند، میتوانند جبران کنند. برای مثال فولاد یا آهنی که تولید میکند درنهایت قیمت تمامشدهاش بالا میرود و محصول خودشان را باقیمت بالاتر میفروشند.اما با این قیمت آب برای مصارف دیگر مثل شُرب و خصوصاً برای کشاورزی، نمیتواند توجیه اقتصادی داشته باشد.یکی از حامیان اصلی شیرین کردن آب دریاست، ولی باید این واقعیت را بپذیریم که این آب فقط میتواند آب شُرب مناطق شهری تشنه ایران در سواحل خلیجفارس و استان سیستان و بلوچستان را تأمین کند. او اعتقاد دارد برای مبارزه با خشک شدن بخشهای مهمی از ایران، باید مصرف سالانه آب کشور در حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب کاهش یابد، چیزی که اگر نگویم ناممکن، ولی بسیار سخت بوده و با کاهش گسترده نیروی کار کشاورزی ایران در مناطق وسیعی از ایران و آثار دردناک اجتماعی آن امکانپذیر است.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت خبری تحلیلی ساعت24 ، تاریخ انتشار: 27 دی 1397 ، کدخبر: 418895 ، www.saat24.news