رشد و توسعه فضای‌مجازی در کشور با مطرح شدن پیام‌رسان وایبر بر سر زبان‌ها افتاد و با توجه به قابلیت‌های آن همچون حضور همزمان بر روی نسخه‌های تلفن‌های همراه هوشمند و نسخه سازگار با سیستم ویندوز، امکان برقراری ارتباط با مخاطبان از طریق لپ‌تاپ را هم فراهم کرد.

یکی از مهم‌ترین عواملی را که می‌توان به‌عنوان دلیل اصلی برای کم شدن اقبال ایرانیان از این پیام‌رسان، یا به‌عبارت بهتر شبکه اجتماعی وایبر دانست، اسرائیلی بودن آن است که باعث شد کاربران آن به محض یافتن یک پیام‌رسان جایگزین از آن کوچ کنند.

به‌نظر می‌رسد نبود زیر‌ساخت‌های لازم برای جایگزین کردن یک پیام‌رسان داخلی و درس عبرت نگرفتن از در اختیار گذاشتن فضای مجازی کشور به یک پیام‌رسان بیگانه، باعث شد ما این عرصه را بار دیگر در اختیار شبکه اجتماعی دیگر یعنی تلگرام قرار دهیم.

عباس آسوشه، معاون مرکز ملی فضای مجازی در این خصوص می‌گوید: «ما برای مقابله با وایبر پنج سال مردم را مجبور کردیم تا از تلگرام استفاده کنند و این موضوع باعث شد مردم به آن عادت کنند و کلیه فعالیت‌های خود اعم از روابط خانوادگی و اقتصادی را در چارچوب آن انجام دهند؛ شرایط برای تلگرام چنان فراهم بود که پنج سال کلیه امکانات کشور را در اختیارش گذاشتیم و این در حالی بود که دسترسی به تلگرام و دریافت پاسخ از آن بسیار سریع‌تر از سایت‌هایی بود که درون کشور بودند.»

نکته قابل توجه در این میان این بود که همیشه نسخه‌های خارجی در زمینه‌ها و ابعاد مختلف خیر‌خواه ما نبوده و برای رفع نیازهای ما به میدان نیامده‌اند و در پشت پرده، اهدافی در سر دارند تا با جذب مخاطبان و کاربران به مرور در راستای رسیدن به آن اقدام می‌کنند.

سردار غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور هم اهداف پشت‌پرده برخی از شبکه‌های اجتماعی از جمله تلگرام را این‌طور عنوان می‌کند: «شبکه‌های اجتماعی همچون تلگرام با انجام عملیات‌های شناختی سایبری همسو با استراتژی‌های مشخص، ذهن مخاطب را در زمینه‌های خاصی تنظیم می‌کند، که از آن جمله می‌توان به موضوع صندوق‌های قرض‌الحسنه اشاره کرد که کاربران خود را در فضای مجازی سازماندهی و آشوب آن را به فضای فیزیکی کشاند.»

وی عملیات‌های شناختی در موضوع اقتصاد و تبدیل ریال به دلار و دلار به سکه و همچنین فضای ایجاد انبارهای خانگی را نمونه‌های دیگری از عملیات‌های مردم‌محور این شبکه‌های اجتماعی دانست.

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور می‌گوید: «انحصار پیام‌رسان خارجی در کشور به معنی آن است که ما حدود ۴۵ میلیون کاربر را به تلگرام واگذار کرده و این یعنی ما حکومت را رها کردیم؛ چون این پیام‌رسان در ارتباط با موضوعاتی همچون کسب‌وکار، امنیت عمومی، فرهنگ و سیاست تأثیرگذار است.»

بحث ساماندهی و نظارت بر فعالیت‌های افراد و شرکت‌های خارجی در کشور از زمینه‌های مهمی است که در ابعاد مختلف سیاسی، تجاری و همچنین تکنولوژی‌های ارتباطی می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.

حجت‌الاسلام نصرالله پژمان‌فر رئیس کمیته فضای مجازی مجلس شورای اسلامی در این‌باره معتقد است: «همان‌طور که ما در بحث امنیت مردم در فضای فیزیکی برنامه داریم، می‌بایست در سایر فضاها از جمله فضای مجازی که در ارتباط با مردم حساس است نیز، برنامه داشته باشیم و این در حالی‌است که امروز حس حضور حاکمیت برای حفظ حقوق مردم در فضای مجازی وجود ندارد.»

وی حضور فضای مجازی در کشور را همچون فرودگاهی می‌داند که بدون هیچ نظارتی اجازه نشستن و بلند شدن هر پروازی را در آن داده‌ایم؛ پروازهایی که ممکن است در هر کدام از آنها افرادی حضور داشته باشند که بخواهند به حقوق مردم ضربه بزنند.

در بحث نظارت بر این فضا و عملکرد دستگاه‌ها و سازمان‌های متولی و نواقصی که فضای مجازی را در شرایطی تبدیل به تهدید می‌کند، اظهارنظر‌های مختلفی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

احد آزادیخواه، عضو فراکسیون فضای مجازی مجلس شورای اسلامی: نظارت ما در این حوزه ضعیف است و من معتقدم عزمی برای نظارت بر فضای مجازی وجود ندارد و در این خصوص، همه متولیان فضای مجازی در امر نظارت بر این محیط قصور کرده‌اند.

نصرالله پژمان‌فر، رئیس کمیته فضای مجازی مجلس شورای اسلامی: قصور در اعمال نظارت در فضای مجازی کشور ناشی از منافع دولت، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و برخی از سوء‌استفاده‌های سیاسی است.

سردار غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور: در بحث فضای مجازی ما با ضعف قوانین تقسیم‌کار و وظایف دستگاه‌های مختلف مواجه هستیم و این موضوع باعث همپوشانی فعالیت‌ها می‌شود.

جواد جاویدنیا، معاون فضای مجازی دادستانی کل کشور: بر اساس مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی برای هر یک از دستگاه‌ها در خصوص فضای مجازی، وظایفی در نظر گرفته شده و بخشی از وظایف دستگاه‌های مختلف در این راستا انجام نشده و در صورت اجرا، بسیاری از مسائل حل خواهد شد.بر اساس قوانین، پیام‌رسان‌های خارجی می‌بایست به قوانین کشور التزام داشته باشند که این موضوع از سال ۹۲ درباره تلگرام و سایر پیام‌رسان‌ها مطرح شده و مصوبات جدید آن در شورای‌عالی فضای مجازی آمده است.

البته معاون فضای مجازی دادستانی کل کشور، وزارت ارتباطات را مجری مستقیم این موضوع می‌داند که تحت شرایطی برای پیام‌رسان‌های خارجی مجوز صادر کند و نسبت به اطلاعات کلان یا بیگ‌دیتای آن توجه داشته باشد و اجازه ندهد این اطلاعات در اختیار بیگانگان قرار گیرد و در همین راستا سرورهای این پیام‌رسان‌ها می‌بایست به داخل کشور منتقل می‌شد اما این وزارتخانه به تکالیفش در این خصوص، عمل نکرده است.

در این میان هر یک از این مسئولان حوزه فضای مجازی کشور در بحث نظارت این حوزه، راه‌حلی را پیشنهاد می‌کنند.

حجت‌الاسلام نصرالله پژمان‌فر، رئیس کمیته فضای مجازی مجلس شورای اسلامی راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات را بیانگر حضور حاکمیت در این فضا می‌داند.

حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین احد آزادیخواه، عضو فراکسیون فضای مجازی مجلس شورای اسلامی، شورای‌عالی فضای مجازی را به‌عنوان متولی اصلی فضای مجازی در کشور می‌داند و معتقد است این شورا می‌بایست مصوبات سیاستگذاری‌های خود را دقیق نسبت به دستگاه اجرایی اعمال کند و از آنها گزارش کار و عملکرد بخواهد و در این‌صورت حتماً تحولی را در این حوزه خواهیم داشت.

عباس آسوشه، معاون مرکز ملی فضای مجازی معتقد است ما حمایت چندانی از پیام‌رسان‌های داخلی انجام نداده‌ایم و این کار، نیازمند آن است که به پیام‌رسان‌ها و جوانان فرصت دهیم تا خود را در این فضا پیدا کنند.

با توجه به جمیع نظرات و انتقادها نسبت به فضای مجازی در کشور و لزوم اعمال ساماندهی و حضور حاکمیت در این عرصه، لازم است تا در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران همه دستگاه‌ها و نهادهای مسئول، به‌دور از هرگونه جهت‌گیری‌ سیاسی و اقتصادی و صرفاً در راستای ایجاد امنیت برای مردم در فضای مجازی، با یک هم‌افزایی، شرایط را برای آرامش مردم شریف ایران فراهم کنند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری آنا ، تاریخ انتشار: 14 بهمن 1397 ، کدخبر: 357208 ، www.ana.ir