شعار سال: چندي‌پيش مباحثي در رابطه با کارمزد تسهيلات قرض‌الحسنه و نحوه محاسبه آن توسط برخي از مراجع عالي‌قدر عظام مطرح شد؛ در همين رابطه و به منظور تبيين نحوه محاسبه کارمزد تسهيلات قرض‌الحسنه و تفاوت آن با سود تسهيلات بانکي به سراغ دکتر مرتضي اکبري مديرعامل بانک قرض‌الحسنه مهرايران به عنوان نخستين و بزرگ‌ترين بانک قرض‌الحسنه کشور آمديم و با او به گفت‌وگو نشستيم که در زير بخش‌هايي از اين گفت‌وگو را مطالعه مي‌کنيد.

‌ لطفا براي مخاطبان بفرماييد، کارمزد تسهيلات قرض‌الحسنه چيست و محل مصرف آن در بانک‌ها کجاست؟

کارمزدهاي بانکي، هزينه‌هاي اسمي براي تنظيم و نگهداري حساب‌هاي مختلف و خدمات معاملات جزئي براي مشتريان است که براي پوشش هزينه‌هاي جاري و عملياتي بانک‌ها تعريف شده است.

در بانک‌هاي قرض‌الحسنه تسهيلات اعطايي بدون سود و تنها در قبال دريافت کارمزد صفر تا چهار درصد پرداخت مي‌شود. اين کارمزد به پوشش هزينه‌هاي عملياتي بانک‌هاي قرض‌الحسنه از قبيل: تأمين و نگهداري زيرساخت‌هاي فني و نرم‌افزاري هزينه‌هاي جاري نگهداري شعب مانند: نيروي انساني، اجاره‌بها، تلفن، برق، گاز و... اختصاص پيدا مي‌کند.

‌ مباني قانوني محاسبه و دريافت کارمزد تسهيلات قرض‌الحسنه چيست؟

شوراي پول و اعتبار در بخش‌نامه نب/2990/21 مورخ 8/7/1363 بانک‌ها را ملزم به دريافت کارمزد براي اعطاي تسهيلات قرض‌الحسنه کرده و نحوه دريافت اين کارمزد و چگونگي اعطاي قرض‌الحسنه را تبيين كرده است؛ در بند سه از يکهزار‌و‌بيست‌وچهارمين صورت‌جلسه شوراي پول و اعتبار ذکر شده است که «کارمزد قرض‌الحسنه در ابتداي پرداخت قرض‌الحسنه و نيز در سالروز‌هاي بعدي نسبت به مانده و مدت، از گيرنده تسهيلات دريافت شود»؛ در اين صورت‌جلسه آمده است که به منظور تقسيط و وصول مبلغ قرض‌الحسنه اعطايي، سال‌هاي دوره بازپرداخت قرض‌الحسنه به جاي 12 ماه، 11 ماه در نظر گرفته مي‌شود و در هر سال يک قسط براي وصول کارمزد اختصاص مي‌يابد. به طور مثال: براي قرض‌الحسنه اعطايي با دوره بازپرداخت 36ماهه مبلغ قرض‌الحسنه در 33 قسط، (مبلغ هر قسط= 33 ÷ مبلغ قرض‌الحسنه اعطايي) و کارمزد متعلقه در سه قسط اول، سيزدهم و بيست‌و‌پنج تقسيط و وصول مي‌شود.

‌ عملکرد بانک قرض‌الحسنه مهرايران در اين باره چگونه است؟

بر اساس قانون، بانک‌هاي قرض‌الحسنه از محل دريافت اين کارمزدها حق شناسايي سود را ندارند و چنانچه درآمد حاصل از کارمزدهاي اکتسابي تمامي هزينه‌هاي عملياتي را پوشش دهد اين بانک‌ها ملزم هستند تا کارمزد خود را کاهش دهند.در حال حاضر بانک قرض‌الحسنه مهرايران با اينکه براي پوشش هزينه‌هاي جاري خود هيچ‌گونه منبع درآمدي (شرکت‌داري، بنگاه‌داري و...) را غير از دريافت کارمزد تسهيلات ندارد، در بسياري از بخش‌ها مانند: ارائه طرح‌هاي تسهيلاتي به مددجويان سازمان‌هاي حمايتي، پرداخت وام به نيازمندان مناطق محروم و کمتربرخوردار کشور و همين‌طور دانشجويان مقاطع مختلف تحصيلي تسهيلاتي با کارمزد صفر، دو يا سه درصد پرداخت مي‌کند. لازم به توضيح است که تمامي تسهيلات پرداخت‌شده بانک قرض‌الحسنه مهرايران به اهل سنت با کارمزد صفر درصد اعطا شده است.

‌ تفاوت کارمزد وام‌هاي قرض‌الحسنه با سود ساير تسهيلات بانکي در چيست؟

بايد در نظر داشت که فرمول نحوه محاسبه کارمزد وام قرض‌الحسنه متفاوت از فرمول محاسبه سود تسهيلات ديگر است. فرمول محاسبه سود تسهيلات براي تسهيلات غير از قرض‌الحسنه تقريبا شبيه به هم و کاملا متفاوت از کارمزد تسهيلات قرض‌الحسنه است. بنابراين اشتباهي که بسياري از مشتريان و تسهيلات‌گيرندگان انجام مي‌دهند، اين است که با فرمول‌هاي ساير تسهيلات داراي سود، کارمزد تسهيلات قرض‌الحسنه را محاسبه مي‌کنند و با توجه به مغايرت پيش‌آمده فکر مي‌کنند سيستم بانکي به آنها دروغ گفته و سود تسهيلات آنها بيشتر از چهار درصد است.

محاسبه کارمزد بر اساس چه فرمولي انجام مي‌شود؟

با اين توصيف همان‌طور که قبلا عرض کردم بر اساس قانون، کارمزد تسهيلات قرض‌الحسنه بر اساس مانده وام دريافتي در پايان دوره سالانه محاسبه مي‌شود، نه بر مبناي مبلغ کل تسهيلات در تمامي سال‌هاي بازپرداخت اقساط آن. بر اين اساس کارمزد سال‌هاي مختلف تسهيلات قرض‌الحسنه از فرمول زير محاسبه مي‌شود:

کارمزد سال اول (قسط ۱)=(۱۰۰‌ ۱۲/(تعداد ماه‌هاي سال)‌ (درصد کارمزد وام قرض‌الحسنه)‌ (مبلغ تسهيلات قرض‌الحسنه)

کارمزد سال دوم(قسط ۱۳)=(۱۰۰‌ ۱۲/(تعداد ماه‌هاي سال)‌ (درصد کارمزد وام قرض‌الحسنه)‌ (مانده سال دوم تسهيلات قرض‌الحسنه)

کارمزد سال سوم(قسط ۲۵)=(۱۰۰‌ ۱۲/(تعداد ماه‌هاي سال)‌ (درصد کارمزد وام قرض‌الحسنه)‌ (مانده سال سوم تسهيلات قرض‌الحسنه)

‌ باتوجه به اخذ کارمزد‌هاي اندک در بانک‌هاي قرض‌الحسنه، آيا بانک قرض‌الحسنه مهرايران توانايي ايفاي نقش خود در حوزه‌هاي مسئوليت اجتماعي را داشته است؟

با توجه به رسالت و مأموريت ذاتي بانک‌هاي قرض‌الحسنه، اين بانک‌ها نقش بسزايي در توانمندسازي اقشار آسيب‌پذير جامعه و کمک به بهبود شرايط و رونق اقتصادي در مناطق محروم و کمتربرخوردار کشور ايفا کرده‌اند. در اين راستا، بانک قرض‌الحسنه مهرايران در طول 11 سال عملکرد مؤثر خود بيش از چهارميليون‌و 200 هزار فقره تسهيلات قرض‌الحسنه به ارزش 330 هزار ميليارد ريال پرداخت کرده است که از اين ميزان 73هزارو 200 فقره تسهيلات به ارزش چهارهزارو 480 ميليارد ريال به مددجويان کميته امداد امام خميني (ره)، 33 هزار فقره تسهيلات به معاونت امور زنان رياست‌جمهوري به اعتبار هزار ميليارد ريال، هفت‌هزارو 400 فقره تسهيلات به اعتبار 842 ميليارد ريال به تسهيلات اشتغال‌زايي بنياد برکت، هفت‌هزارو 900 فقره تسهيلات به اعتبار 405 ميليارد ريال به تسهيلات مسکن روستايي بنياد مسکن انقلاب اسلامي و بالغ بر شش‌هزارو 600 فقره تسهيلات به اعتبار 768 ميليارد ريال به مددخواهان بهزيستي، اعطا شده و مابقي نيز به ساير اقشار مردم به‌ويژه قشر متوسط به پايين جامعه تسهيلات داده شده است. اين بانک تنها از ابتداي سال 1397 تاکنون به بيش از يک ميليون نفر وام قرض‌الحسنه اعطا کرده است.

‌ محورهاي اصلي فعاليت‌هاي بانک قرض‌الحسنه مهرايران در چه راستايي ترسيم شده است؟

اعطاي تسهيلات قرض‌الحسنه اشتغال، کارآفريني و کسب‌وکارهاي خرد و خانگي، پرداخت تسهيلات قرض‌الحسنه توانمندسازي زنان با اولويت زنان سرپرست خانوار، اعطاي تسهيلات قرض‌الحسنه توانمندسازي و اشتغال روستاييان، توانمندسازي مددجويان سازمان حمايتي همچون کميته امداد امام خميني(ره)، سازمان بهزيستي، بنياد مسکن انقلاب اسلامي، سازمان امور زندان‌ها و اقدامات تأميني و...، اعطاي تسهيلات قرض‌الحسنه توانمندسازي کارگران مراکز توليدي و صنعتي، توانمندسازي دانشجويان و دانشگاهيان، اعطاي تسهيلات قرض‌الحسنه کمک‌هزينه مسکن، کمک‌هزينه درمان و توانمندسازي کارکنان مراکز دولتي، عمومي و خصوصي تنها بخشي از مسئوليت‌هاي اجتماعي و مأموريت‌هاي بانک قرض‌الحسنه مهرايران است که به ويژه با هدف محروميت‌زدايي در مناطق محروم و کمتربرخوردار کشور در دستور کار قرار دارد.

‌ با توجه به درآمد پايين حاصل از اخذ کارمزدهاي قرض‌الحسنه و هزينه‌هاي بالاي تأمين زيرساخت براي خدمات الکترونيک، عملکرد بانک در اين بخش به چه صورت است؟

تکنولوژي‌هاي الکترونيکي، تأثيرات بسياري بر شيوه زندگي ما داشته و اين تغييرات در صنعت بانکداري به وضوح قابل مشاهده است. در عصر حاضر بانک‌ها دستخوش تغييراتي هستند که پيش‌تر در تاريخ خود تجربه نکرده بودند. اين تغييرات هم بر ساختار صنعت و هم ماهيت رقابت تأثير شگرف داشته است.بانک‌ها با توجه روزافزون به ارائه خدمات بانکي از طريق ابزارهاي الکترونيکي با هدف تسهيل فرايند خدمات‌رساني به مردم و کاهش هزينه‌هاي بانکداري هزينه‌هاي زيادي را در اين زمينه متحمل شده‌‌اند و بنابراين استفاده از ابزارهاي بانکداري الکترونيک مانند: دستگاه‌هاي خودپرداز، پايانه‌هاي پوز فروشگاهي، درگاه‌هاي پرداخت اينترنتي، موبايل‌بانک، اينترنت‌بانک و به صورت کلي خدمات مبتني بر اينترنت، نقش بسزايي در تسهيل امور روزمره مردم و تقويت آسايش آنان در برخورداري از خدمات بانکي داشته است.خوشبختانه بانک قرض‌الحسنه مهرايران در عرصه خدمات بانکداري الکترونيک و توجه به ترويج بانکداري سبز در شبکه بانکي کشور پيشگام است و علاوه بر اينترنت‌بانک و موبايل‌بانک، با راه‌اندازي سامانه‌هاي آنلاين افتتاح حساب، درخواست تسهيلات، معدل‌گيري امتياز وام قرض‌الحسنه و... ميزان مراجعه حضوري به شعبه را به حداقل رسانده است.

به نظرم بانک‌ها به جهت خدمات بانکداري الکترونيک خدمات بسيار ارزشمند و تأثيرگذاري را به جامعه و مردم ارائه مي‌کنند که شايد نياز است اين نوع از خدمات بانک‌ها بيشتر براي عموم مردم بازگو شود.شما تصور کنيد يک روز يا نه حتي يک ساعت خدمات الکترونيک بانک‌ها قطع شود؛ چقدر رفت‌وآمد افزايش مي‌يابد؟ صف انتظار در بانک‌ها چقدر افزايش مي‌يابد؟ شهروندان چقدر اتلاف وقت و زمان دارند؟ چه ميزان به آلودگي هوا افزوده مي‌شود؟ شايد فقط فکرکردن به اين پرسش‌ها نشان دهد که بانک چه خدمتي را براي آسايش و راحتي جامعه ارائه مي‌دهد؟

‌ براي کاهش کارمزد تسهيلات قرض‌الحسنه چه راهکاري وجود دارد؟

با توجه به تأکيد اسلام بر موضوع قرض‌الحسنه در صورتي که منابع مالي دولت و نهادهاي عمومي و انقلابي و همچنين وجوهات ديني و به ويژه رهبران فکري که در جامعه تأثيرگذارند، به سمت بانک‌هاي قرض‌الحسنه هدايت شود، با تقويت منابع قرض‌الحسنه کشور ديگر حتي نياز به دريافت کارمزد هم نيست.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 29 اسفند 97، شماره: 3369