شعار سال: افق نگاه از یكسو به فراروایت و گفتمان اجتماعیای محدود است كه عده زیادی در آن اشتراك دارند و از سوی دیگر، به تجربیاتی كه فرد از سر میگذراند و آن بخشی از آموختههایش است كه به مدد تجربه در او درونی میشوند. اگر شق اول را ثابت فرض كنیم، متغیر اصلی در میان افراد مختلف همان شق دوم یا تجربیات شخصی است. آموزش میدهند و تحصیل میکنند تا افق نگاه تغییر كند. توان فرارفتن از یك افق نگاه، بالاپریدن از دیوار آن، تردیدكردن و پرسش از هر امر بدیهی پیش چشمی، مدرنترین تعریف روشنفکری است. یكی از اصول اساسی همه هنرها فرارفتن انتزاعی از افقهای مقرر دید است؛ رمان و داستان امكانات تصورپذیر از گسترش افقهای دید از ابعاد گوناگون هستند. همه اینها درست اما در تحلیل نهایی هركس دارای امكاناتی از افق دید خود است كه معلوم نیست تا چه حد میتواند از آن فراتر برود. قضاوت درباره افكار و اعمال افراد در داخل گفتمان و فراروایتی كه رشد كردهاند، اصلیترین چالش اخلاق و شاید حقوق است. معلوم نیست انسان تا چه حد و تا كجا مسئول افق دید خود است؟ این صحیح كه تأسیسات مدرن و نظامهای اداری و قراردادهای اجتماعی نقش بینش افراد را محدود میکنند اما در مدیران فرادست نظیر وزیران، اتفاقا ابعاد افق نگاهشان و توان فرارفتن (همان توان روشنفکریگونهای که گفته شد) از این چارچوبهاست كه میتواند خطدهنده و راهگشا یا برعكس، گمراهكننده باشد. وقتی كل مجموعه زیردست، درگیر دستوپازدن با انبوه درختان هستند، تصویر جنگل فقط در نظرگاه وزیر آشكار میشود و آنجاست كه جزئیات افق نگاه او و تصوری از جنگل كه در نظرگاه او قرار میگیرد، نقش محوری بازی میکند. با مثالی میتوان مقصود را روشنتر بیان كرد؛ ممكن است یك روز در كشوری تصمیم بگیرند مشكلات سلامت را كه كم هم نیستند، از ریشه حل كنند و آماده خرجكردن منابع در این زمینه هم شوند، اما اشكالات ساختاری و فرهنگی در آن كشور قدیمیتر از كمبودهای مالی باشد و كار پزشكی در همان هستههای مركزیاش و در كیفیت خدمات انسانی پزشكی دچار اشكال باشد. اگر در این كشور خیالی وزیر را از میان گروه پزشكانی برگزینند كه یك كار تكنولوژیك بسیار دقیق و ظریف روی یك قسمت محدود از بدن مثل چشم انجام میدهد، چگونه میتوان مطمئن بود كه جزئیات نظامِ سلامت از مشكلات یك ویزیت ساده در فلان شهرستان دوردست تا عناصر لازم برای درمان دارویی فلان بیماری نادر تا خصوصیات نگهداری از بیماران مزمن تا چه حد در افق دید او قرار میگیرند؟ دیدن و ارتباط مستقیم پیداكردن با اینگونه مسائل برای چنین وزیری كه طبعا كار پزشكی را كار با دستگاههای پیشرفته، مهارت فردی و دسترسی به نتایج زودرس تجربه كرده، بسیار دشوارتر از وزیری است كه سالها با این مشکلات كار و زندگی كرده است. اگر دیدن این مشكلات برای مورد اول توان روشنفکری و روحیه چالشگر و جسورانهتری میطلبد، برای مورد دوم تلاش مورد لزوم ابعاد كمتری دارد و بنابراین اطمینان بیشتری نسبت به اصلاح ایجاد میکند. شاید بخشی از امیدها و ناكامیهایی كه مردم آن كشور خیالی از نظامِ سلامت خود تجربه كردند و تلاشهای صادقانهای كه نتیجه مطلوب به بار نیاوردند، از همین موضوع آب میخورد. بههمین دلیل است كه وقتی در همان كشور وزیری با افق نگاهی حتی دورتر از وزیر قبل نسبت به هسته مركزی خدمات پزشكی برگزیده میشود، در كمال احترام و با همه اطمینانی كه ممكن است نسبت به تواناییهای ایشان در فرارفتن از چارچوبهای افق نگاهشان وجود داشته باشد، انسان تمایل پیدا میکند یك بار دیگر موضوع محدودیت افق نگاه را یادآور شود. بیتردید مهمترین عامل در شكستن این چارچوبها و تركخوردن بسیاری از بدیهیات، همین اطلاع و توجه به افق نگاه است.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 29 اسفند 97، شماره: 3369