شعارسال: صنعت گردشگری، یک فعالیت چندبخشی است که نیاز به ورودی به بخش‌های طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی دارد و مستقیماً و غیرمستقیم با رشد در سایر صنایع مرتبط، اشتغال ایجاد می‌کند. بر اساس گزارش 2013، برای اولین بار در طول تاریخ توریست‌های بین‌المللی در سال 2012 با رشد 4 درصدی باعث 1.035 میلیارد دلار درآمد شدند. مالزی یک کشور چند فرهنگی و دارای سیستم فدرال در آسیای جنوب شرقی است. ازلحاظ جغرافیایی، مالزی بین کشور برونئی، اندونزی، سنگاپور و تایلند قرار دارد. مالزی دارای آب‌وهوای گرمسیری است که عموماً گرم در طول سال با درجه حرارت از 21 درجه به 32 درجه سانتی‌گراد است. این شرایط آب و هوایی همراه با جزایر و سواحل زیبا از عوامل مهم جذب توریست در این کشور است.

بزرگ‌ترین قدرت مالزی در جذب توریست طبیعت شگفت‌انگیزی است که همراه با نور آفتاب، تنوع فرهنگی و مردم مهمان‌نواز در طول سالیان دراز است. اوقات فراغت، رویدادهای مرتبط با کسب‌وکار و خرید اغلب جذاب‌ترین فعالیت‌ها برای گردشگران است. سرگرمی؛ ساحل و جزیره به‌طور فزاینده‌ای در حال تبدیل‌شدن به برخی از مناطق مهم است که گردشگران وقت زیادی را صرف آن می‌کنند. در سال‌های اخیر، مالزی یکی از مهم‌ترین مراکز توریستی جهان بوده است. در حال حاضر بخش گردشگری یکی از مهم‌ترین اهداف اقتصاد است و به‌عنوان یکی از منابع اصلی درآمد ارز خارجی شناخته‌شده و به رشد اقتصادی کمک می‌کند. این حداقل 8 تا 10 درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد (1). تقریباً دو میلیون شغل توسط بخش گردشگری و صنایع مرتبط با گردشگری در سال 2011 به وجود آمد (2). مالزی در سال 2009 با تعداد 23.6 میلیون مسافر توریستی و گردشگری توریستی نهمین کشور در سال 2012 با بیش از 25 میلیون گردشگر رتبه‌بندی شده است. (2).

بازارهای عمده توریستی مالزی در سال 2012 کشورهای همسایه آ سه آن شامل سنگاپور (52٪)، اندونزی (9.52٪)، چین با هنگ‌کنگ و ماکائو (6.23٪) و تایلند و برونی (5،05٪ و 5،03٪) بوده است. مالزی رتبه چهارم را ازلحاظ سفر و گردشگری در میان 133 کشور به لحاظ رقابت جهانی در بخش هزینه‌ها و قیمت دارد (3). چنین رشد سریع بخش گردشگری در مالزی خود به خودی نیست. این نوشتار به ماهیت شیوه‌های کلی برای توسعه صنعت گردشگری در مالزی نگاه می‌کند؛ بنابراین، تمرکز بر برنامه‌ریزی دولت از سال 1970، ایجاد زیرساخت برای حمایت از بخش و فعالیت‌های تبلیغاتی و بازاریابی که تاکنون برای کمک به گردشگری رو به رشد انجام‌شده است، خواهد بود. سیاست‌گذاری مالزی در بخش توریسم می‌تواند به‌عنوان درسی برای سایر کشورها بخصوص کشورهای درحال‌توسعه باشد.

2-سیاست‌گذاری‌ها و استراتژی‌های مالزی در بخش گردشگری

دولت مالزی نقش مهمی در تصویب قوانین مختلف داشته و در حال ارائه چارچوب قانونی مناسب جهت تضمین گردشگری پایدار است. دو نهاد دولتی مسئول توسعه گردشگری در مالزی هستند. اولی وزارت گردشگری - وزارت فرهنگ، هنر و گردشگری (MOCAT) قبل از سال 2004 است که مسئول برنامه‌ریزی، نظارت و هماهنگی سیاست با دولت است. دومی هیئت‌مدیره توسعۀ گردشگری مالزی (MTPB یا گردشگری مالزی) است که نقش اصلی آن بازار و ارتقاء جنبه‌های گردشگری و پیشنهاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری است. برخی از سازمان‌های فدرال دیگر نیز در توسعه گردشگری دخیل هستند: 1 وزارت کشاورزی (کشاورزی) 2(وزارت جنگلداری (اکو توریسم) 3) اداره شیلات (گردشگری ساحلی) 4(اداره حیات‌وحش و پارک‌های ملی (اکو توریسم)، 5) وزارت امور خارجه مسائل مربوط به مسائل بومی (گردشگری قومی) و 6 وزارت موزه‌ها و آثار باستانی (میراث فرهنگی / گردشگری فرهنگی).

اولین تلاش گردشگری مالزی در دهه 1960 است. بااین‌حال تا 1970، اقتصاد محلی به‌شدت وابسته به کالاهای اولیه بود؛ به‌طور عمده محصولات نفتی، لاستیک، قلع و روغن نخل، درحالی‌که بخش گردشگری هنوز کمتر موردتوجه قرارگرفته بود. در سال 1972 که در آن شرکت توسعه گردشگری مالزی قرار بود به‌عنوان یک مرکز توسعه عمل کند، اما عملکرد آن در مقایسه با سایر کشورهای منطقه مانند تایلند، سنگاپور و بالی در اندونزی نسبتاً اندک بود. درنتیجه رونق گردشگری در سراسر جهان در سال 1980 و پس از سقوط قیمت کالاهای اولیه در همان دهه، مالزی پتانسیل بخش گردشگری را در توسعه اقتصادی و اجتماعی و همچنین تقویت یکپارچگی و اتحاد ملی شناخت. علاقه شدید به توسعه بخش گردشگری در ابتدا در طرح‌های 5 ساله مالزی به‌ویژه هفت طرح (چهارم تا دهم) منعکس شد. این برنامه‌ها باسیاست گردشگری ملی در سال 1992، برنامه ملی اکو توریسم در سال 1996 و برنامه تربیت گردشگری مالزی در سال 2010 تکمیل شد (4).

1-2-برنامه‌های مالزی (چهارم تا دهم)

توجه بیشتری به بخش گردشگری در طی طرح چهارم مالزی (1981-1985) و برنامه پنجم (1986-1990) با اختصاص بودجه عمومی برای زیرساخت‌ها، توسعه محصول، بازاریابی و فعالیت‌های تبلیغاتی داده شد. هزینه‌های 125.5 میلیون رینگت تحت برنامه چهارم و 132.1 میلیون رینگت تحت برنامه پنجم بود. در پایان برنامه پنجم توسعه مالزی 7.4 میلیون گردشگر را جذب کرد و همچنین درآمد 4.5 میلیارد رینگت را به دست آورد (4).

2-2-سیاست‌گذاری گردشگری ملی

این سیاست توسط دولت فدرال در سال 1992 تهیه‌شده و دستورالعمل‌هایی را برای برنامه‌ریزی، توسعه و بازاریابی گردشگری با اهداف زیر توصیه می‌شود؛

1(تقویت توسعه اقتصادی و اجتماعی؛2) ایجاد اشتغال؛3(تسریع ادغام شهری و روستایی و تبادل فرهنگی؛4) اجازه مشارکت همه جوامع قومی در گردشگری؛ 5(بهبود تصویر بین‌المللی مالزی؛6) تثبیت اتحاد ملی. همچنین بر اکو توریسم، تأکید بر بخش فرهنگی در گردشگری، کنوانسیون‌ها و نمایشگاه‌ها تأکید شد.

3-2-برنامه اکو توریسم ملی (1996)

اکو توریسم به‌عنوان یک ابزار مهم برای حفاظت از طبیعت و فرهنگ است، با توجه به اینکه مالزی یکی از کشورهایی است که دارای جنگل‌های کشف نشده و کشف نشده و گونه‌های حیوانات است توسعه سیاست‌های اکو توریسم در این کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. دستورالعمل برای توسعه پایدار و مدیریت اکو توریسم شامل؛ 1(بررسی وضعیت اکو توریسم؛ 2) دستورالعمل‌های توسعه؛ 3 برنامه‌ها، استراتژی‌ها و اقدامات. 4 و موقعیت مالزی در منطقه آسیا و اقیانوسیه (4).

4-2-برنامه دگرگونی گردشگری مالزی

به‌منظور تحقق تبدیل‌شدن مالزی به یک کشور با درآمد بالا تا سال 2020، برنامه تحول اقتصادی در سال 2010 راه‌اندازی شد. به‌منظور تحقق این هدف مالزی، گردشگری به‌عنوان یکی از فاکتورهای کلیدی اقتصاد ملی قادر به کمک به این تحول اقتصادی است؛ بنابراین برنامه گردشگری مالزی به‌منظور رشد و تقویت پتانسیل گردشگری موردتوجه قرار گرفت. هدف اصلی جذب 36 میلیون گردشگر بین‌المللی با درآمدی در حدود 3 میلیارد رینگت در هفته تا سال 2020 بود (2). مواردی که موردتوجه قرار گرفتند عبارت بودند از: گردشگری تجاری، ماجراجوی در طبیعت، سرگرمی خانوادگی، رویدادها و سرگرمی و ورزش (3). علاوه بر این، یک گزارش منتشرشده توسط برنامه اقتصادی در مورد گردشگری در سال 2012 نشان می‌دهد که تمرکز آینده در 12 حوزه است؛ 1(تثبیت موقعیت مالزی به‌عنوان یک مقصد خرید 2) تعیین مرکز شهر Bukit Bintang-کوالالامپور به‌عنوان یک مرکز خرید پر جنب‌وجوش، 3 ایجاد فروشگاه‌های برتر، 4(ایجاد مالزی تنوع زیستی جهانی 5) توسعه یک اقلیم زیست‌محیطی، 6(گردشگری گلف 7) ایجاد مناطق سرگرمی 8(توسعه مهارت‌های محلی در بخش صنعت چشمه‌های آب گرم 9) بهبود کیفیت و کمیت هتل‌ها 10 ایجاد مالزی به‌عنوان مقصد گردشگری پیشرو در کسب‌وکار (4).

3-رشد فرآیند گردشگری بین‌المللی

برای اولین بار در تاریخ، مالزی در سال 2009 در میان ده مقصد گردشگری جهان بود. در این سال خاص، مالزی توانست در برابر تقاضای کمتر برای توریسم و گردشگری جهانی در دوران سختی بحران اقتصادی مقاومت کند. درمجموع 23.6 میلیون گردشگر خارجی در مالزی جذب‌شده و بیش از 53 میلیارد رینگت در سال 2008 برای این کشور درآمد کسب نمود که رشد 7.2 درصدی داشت. به‌طورکلی درآمدهای نقدی به‌طور مداوم افزایش‌یافته است، زیرا تعداد توریست‌ها در حال افزایش است. تعداد گردشگران به بیش از 25 میلیون نفر در سال 2012 با درآمد بیش از 60 میلیارد رینگت رسید.(4).

4- انواع گردشگری: یک سؤال در مورد شناسایی و بهره‌برداری از دارایی‌های بهینه

دولت مالزی انواع مختلف گردشگری را ترویج می‌دهد، اما گردشگری فرهنگی و میراث فرهنگی، گردشگری پزشکی و گردشگری آموزشی برخی از انواعی است که به‌ویژه در سال‌های گذشته افزایش‌یافته است. گردشگری فرهنگی و میراثی توسط سازمان جهانی گردشگری در سال 1985 (1985) به‌عنوان «حرکات افراد برای انگیزه‌های اصلی فرهنگی مانند هنرهای نمایشی، مطالعه و تورهای فرهنگی تعریف شد؛ جشنواره‌ها و رویدادهای دیگر». منابع فرهنگی در مالزی بسیار متنوع هستند؛ این شامل هنرهای نمایشی، سایت‌های باستان‌شناسی / تاریخی و صنایع‌دستی. مالزی دارای میراث چند فرهنگی متمایز با تأثیرات قوی اسلامی، چینی، هند و غرب است که آن را به یک آسیای کوچک تبدیل کرده است. این وضعیت منجر به میراث گردشگری شناخته‌شده به‌عنوان یکی از محصولاتی شد که به‌طور گسترده توسعه‌یافته است و استفاده از برخی از دارایی‌های فرهنگی و میراث فرهنگی برای جذب بیشتر گردشگران (4).

توریسم پزشکی در مالزی نیز دارای توان بالقوه‌ای برای تولید ارز است. در این راستا دولت اقداماتی را برای در نظر گرفتن مالزی به‌عنوان یک مقصد گردشگری ترجیحی سلامت انجام داده است.

هزینه‌های پزشکی رقابتی و امکانات پزشکی مدرن، دو عامل حیاتی هستند که مالزی را به‌عنوان مقصد محبوب در میان گردشگران پزشکی قرار داده است. بیماران می‌توانند در هر بخش از کشور تحت درمان قرار بگیرند و نسبت به بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و با درآمد بالا، هزینه‌های بسیار کمتری برای درمان خودپرداخت کنند. به‌عنوان‌مثال، یک عمل جراحی بای پس عروق قلبی (CABG) در مالزی تنها 7000 دلار آمریکا هزینه دارد. مالزی یکی از بهترین 5 مقصد گردشگری پزشکی جهان است که بهترین فرصت را برای گردشگران پزشکی و سرمایه‌گذاران خارجی به ارمغان می‌آورد (5). آمارها نشان می‌دهد علاقه وافر و قوی و رشد در صنعت گردشگری سلامت مالزی وجود دارد. گردشگری پزشکی مالزی در سال 1998 با نرخ 25.3 درصد افزایش یافت، درحالی‌که درآمد یک رشد 37.9 درصدی در همان دوره داشت. درآمد حاصل از هر بیمار از میزان 92 دلار در سال 1998 به 241 دلار در سال 2008، 2.5 برابر افزایش‌یافته است. تا سال 2010، درآمد گردشگری پزشکی در هر بیمار به 590 دلار رسید. انجمن بیمارستان خصوصی در مالزی نشان می‌دهد که تعداد خارجی‌هایی که خدمات بهداشتی در مالزی را دریافت می‌کنند از 75،210 نفر در سال 2001 به 296،687 نفر در سال 2006 افزایش‌یافته است و منجر به ایجاد درآمدی معادل 203.66 میلیون رینگت شده است. در سال 2007، مالزی 341،288 گردشگر پزشکی را به ارزش 253.84 میلیون رینگت دریافت کرد (وب‌سایت گردشگری مالزی). این ارزش در سال 2012 به 590 میلیون رینگت رسیده است (4).

دولت مالزی نقش مؤثری در ارتقای توریسم پزشکی داشته است برای مثال در چهار سال گذشته ده بیمارستان دولتی را تأسیس نموده است امکانات، خصوصی یا عمومی، دارای تجهیزات پیشرفته و قوی برای خدمات درمانی، تشخیصی و دندانپزشکی هستند. اداره مهاجرت مالزی نیز ویزا را برای گردشگران پزشکی از یک ماه تا شش ماه تمدید می‌کند. تعداد بیمارستان‌های خصوصی نیز به‌طور چشمگیری از 50 در سال 1980 به حدود 223 بیمارستان خصوصی افزایش‌یافته است (4).

گردشگری آموزش نوع دیگری از گردشگری است که توسط مالزی موردتوجه قرارگرفته است. فرآیند ورود دانش آموزان بین‌المللی به مالزی به‌طور پیوسته از سال 1996 افزایش‌یافته است، زمانی که اصلاحات آموزش عالی به‌منظور ایجاد مالزی در سطح آموزش عالی و ورود دانش آموزان بین‌المللی به مؤسسات آموزش عالی معرفی شد. به گفته موسسه آموزش بین‌المللی (www.iie.org)، مالزی 24،218 موسسه دولتی و 62،705 موسسه خصوصی در سال 2010 دارد.

تعداد دانشجویان بین‌المللی در مدارس بین‌المللی و مؤسسات عالی بین‌المللی مالزی در سال 2008 با 65 درصد افزایش و 30 درصد در سال 2006 و 87 هزار در سال 2010 بوده است. تا سال 2010، مجموع درآمد ارز خارجی دانشجویان بین‌المللی 900 میلیون دلار بود (4).

وزارت آموزش عالی در سال 2011 اعلام کرد مالزی 200،000 دانش‌آموز بین‌المللی را در سال 2010 پذیرش نموده است. برآورد شده است این افزایش، در حدود 6 میلیون رینگت به اقتصاد کمک کرده است. در سال 2011، مالزی رتبه یازدهم را با بیش از 90،000 دانشجوی بین‌المللی ثبت‌نام کرد؛ که 2٪ از سهم جهان است. بعد از حوادث 11 سپتامبر دانشجویان بیشتری از منطقه خاورمیانه به‌منظور تحصیل به مالزی مهاجرت کردند (6). اقدامات تبلیغاتی نیز برای تشویق بیشتر ثبت‌نام شامل سمینارها و نمایشگاه‌های سازمان‌دهی سالانه در بازارهای هدف مانند خاورمیانه، ایران، چین؛ اندونزی و دیگر کشورها از سوی مالزی برگزار می‌شود.

5-توسعه سرمایه‌گذاری و زیرساخت: به‌سوی کیفیت خدمات بهتر

در واکنش به کاهش نفت و رکود اقتصادی جهان، توجه جدی به صنعت گردشگری در مالزی داده شد. قانون مشوق سرمایه‌گذاری در سال 1986 تجدیدنظر شد تا بخش گردشگری را شامل شود. محرک‌هایی که به سرمایه‌گذاری در گردشگری داده شد؛ شامل مزایای مالیات سرمایه‌گذاری پیشگام، کمک‌هزینه ساخت‌وساز صنعتی و معافیت مالیاتی برای تورهای گروهی بزرگ خارجی است. فرصت‌های بزرگی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های گردشگری و مسافرتی مالزی وجود دارد. هیئت تبلیغاتی فرصت‌های سرمایه‌گذاری بالقوه را در بسیاری از مناطق شناسایی و ایجاد می‌کند؛ از خرده‌فروشی و خدمات تا مهمان‌نوازی و سفر. همچنین بسیاری از انگیزه‌های مالیاتی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی موردبررسی قرار گرفتند. فرصت‌های سرمایه‌گذاری که مشوق‌های مالیاتی هستند. شامل پروژه‌های گردشگری مانند کسب‌وکارهای هتل، پروژه‌های تفریحی و همچنین ساخت اردوگاه‌های تفریحی برای تعطیلات و مراکز کنفرانس.

زیرساخت‌های مالزی مرتبط با گردشگری شامل فرودگاه، هتل‌ها، بندرها، راه‌آهن، جاذبه‌ها، باغ‌وحش، مزارع، مراکز خرید، فروشگاه‌های بزرگ، فروشگاه‌های قومی و مغازه‌های گران و منحصربه‌فرد و ارزان‌قیمت می‌باشد. همچنین تقریباً تمام مارک‌های پیشرو هتل که در جهان موجود هستند در مالزی فعالیت می‌کنند؛ این لیست شامل هیلتون، شرایتون، ماریوت، وستین هست. میانگین میزان اشغال هتل‌ها در سال 2012 به میزان 62.4 درصدی بود با افزایش 1.8 نسبت به سال 2011. این به دلیل افزایش عرضه است. فعالیت هتل‌ها که از ده سال گذشته 38 درصد رشد داشته و در سال 2008 به 160237 رسیده است (4).

6-نتیجه‌گیری

پتانسیل توسعه گردشگری در مالزی وجود دارد. دولت علاقه بی‌سابقه‌ای به نقش گردشگری در فرایند توسعه اقتصادی خود دارد. وزارت گردشگری برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی سیاست‌ها و انجام نقش نظارتی، درحالی‌که بازاریابی و ارتقاء توسط گردشگری مالزی انجام می‌شود.

اگرچه همپوشانی در وظایف برخی از سازمان‌های دولتی وجود دارد، هماهنگی در سطوح مختلف برای توسعه بخش گردشگری مناسب نیست اما تلاش‌های بزرگی برای توسعه بخش گردشگری انجام گرفت و همچنان ادامه دارد. ابتکارات، سیاست‌ها، برنامه‌ها و زیرساخت‌ها به‌گونه‌ای است که به ایجاد یک محیط مناسب برای گردشگری کمک می‌کند. برنامه‌ریزی گردشگری در مالزی جامع است و به هماهنگی دقیق در میان تمام جنبه‌هایی که احتمالاً به شیوه‌ای مثبت تأثیر می‌گذارد، توجه لازم را دارد. ازجمله منابع انسانی، زیرساخت‌ها، بازاریابی و تبلیغات، پتانسیل طبیعی و میراث فرهنگی. این کار عظیم باعث شده تا مالزی در حال حاضر به‌عنوان یکی از ده مقصد گردشگری جهان با افزایش مشارکت گردشگران، دارای درآمد و شهرت باشد.

یکی از ویژگی‌های واضح و قابل‌توجه توسعه بخش گردشگری در مالزی تعداد و همچنین کیفیت محصولات است که به‌تدریج افزایش می‌یابد و بسته به ظرفیت اقتصادی کشور، تقاضا و مسائل زیست‌محیطی رشد داشته است. برای مثال، نخستین بخشی که برنامه‌های توسعه مالزی سعی داشت تا بر روی آن تمرکز کند میراث فرهنگی و طبیعت به‌عنوان دارایی‌هایی که به سرمایه‌گذاری‌های زیادی نیاز نداشتند بود.

با رشد اقتصاد، بخش خصوصی تقویت می‌شود و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی افزایش می‌یابد، محصولات جدیدی که نیازمند تلاش‌های مالی و سازمانی هستند، معرفی شدند؛ این شامل خرید، ورزش، کنوانسیون‌ها، فعالیت‌های آب و کارناوال است و بعد تمرکز خود را به گردشگری آموزشی، محیط‌زیست گردشگری، جلسات و نمایشگاه‌ها، گردشگری تفریحی، گردشگری غذا، گردشگری گلف، گردشگری بهداشتی و گردشگری کسب‌وکار متمرکز نمود. علاوه بر این، کمپین‌های توریستی مالزی به‌طور موفقیت‌آمیز به این نتیجه رسیدند که افزایش دائمی ورود گردشگران و درآمد توریستی به‌طورکلی و افزایش در طول سال‌ها با تلاش‌های تبلیغاتی عمده مانند بازدید از مالزی در سال 1990 به‌ویژه منعکس‌شده است. به نظر می‌رسد که بسیاری از دلایل برای این موفقیت وجود دارد؛ پتانسیل طبیعی و میراث فرهنگی، برنامه‌ریزی صحیح دولتی، فعالیت‌های تبلیغاتی خوب انجام‌شده و زمینه سیاسی بین‌المللی مهم‌ترین این دلایل است. گردشگران بین‌المللی مالزی را به‌عنوان کشوری با مناظر زیبا با تمام سواحل زیبا و حیات‌وحش غنی می‌دانند، چیزی که به‌عنوان انگیزه اصلی سفر به مالزی برای آنان هست. به‌طورکلی عوامل اصلی جذب گردشگران؛ مناظر زیبا، کیفیت خدمات ارائه‌شده، آداب‌ورسوم و فرهنگ، کیفیت غذا و فرهنگ دوستی و مهمان‌نوازی مردم محلی است.

موفقیت گردشگری در یک کشور به عوامل ذیل بستگی دارد:

ثبات سیاسی، در دسترس بودن مناطق مختلف طبیعی، توسعه زیرساخت‌های گردشگری، وجود گروه‌های قومی، استفاده مشترک از زبان انگلیسی، پیشرفت روند جهانی در بسیاری از مناطق ازجمله تکنولوژی، موقعیت خوب ارز و آب‌وهوای دلپذیر.

اهداف چالش‌برانگیز در چشم‌انداز مالزی 2020 وجود دارد که هدف آن تبدیل مالزی به کشور با درآمد بالا است. همچنین مالزی به نظر می‌رسد بهترین موقعیت را در میان همسایگان جنوب شرقی آسیا دار تا سهم قابل‌توجه گردشگران را در منطقه داشته باشد.

گردشگری به‌عنوان یک بخش پیچیده و پویا مستلزم آن است که سیاست‌گذاران باید به‌طور مداوم بررسی و نظارت و ارزیابی عملکرد گردشگری و استراتژی‌های پیشنهادی خود را پیش‌بینی کنند تا ثبات درازمدت ورود گردشگری به کشور را تضمین کنند.

منابع

1-Sivalingam, G. (2007). Beach Based Recreation and Tourism in Malaysia. Institute on Global Conflict and Cooperation (IGCC) database university of California.

2-Ministry of Tourism (MoT) (2013). Malaysia Country Report. 25th CAP-CSA and UNWTO Conference on Sustainable Tourism Development, 12-14 April Hydaerabad.

3-Wong. S. (2009). Malaysia Stays Competitive as a Value-For-Money Destination in Global Tourism Industry 2009. Tourism Malaysia Website.

4-Mosbah,A. Saleh,A.k.(2014).A Review of Tourism Development in Malaysia. European Journal of Business and Management www.iiste.org ISSN 2222-1905 (Paper) ISSN 2222-2839 (Online) Vol.6, No.5,

5-Yanos, M. (2008). Top 5 Medical Tourism Destinations. Available at Nuwire Investors database.

6-Sirat, M. (2008). The Impact of September 11 on International Student Flow into Malaysia: Lessons Learned. International Journal of Asia Pacific Studies. Vol. 4.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت شمس، تاریخ انتشار:4اسفند1397 ، کدخبر: 182395: www.npps.ir