شعارسال: یک عنصرِ حیاتی در شهر دوستدار کودک و جوان، فرصت دادن به کودکان و جوانان برای شرکت درروند تصمیمگیری در موضوعاتی است که بر زندگی آنها تأثیر میگذارد.
۱-مقدمه
برنامهریزی و توسعه شهرهای معاصر بهطور عمده تولید و مصرف کالاها و خدمات را پشتیبانی میکند. یک هدف دیگر کارایی سیستمهای کمکی مانند حملونقل، ارتباطات و زیرساختهای خدماتی است. بهرهبرداران اصلی تولیدکنندگان و مصرفکنندگان هستند. آنچه در برنامهریزی شهری و سیاستگذاری شهری باید موردتوجه قرار گیرد افراد ضعیف و ناتوان هستند کسانی که نمیتوانند نیازهای خود را به تقاضای بازار ترجمه کنند. آنها شامل افراد دارای درآمد پایین (فقیر شهری)، افراد معلول، سالمندان و کودکان هستند. در میان این گروههای محروم، کودکان موردتوجه خاصی قرار میگیرند؛ زیرا آنها آسیبپذیرتر هستند و نیاز به حمایت بیشتری دارند. در کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد که توسط مجمع عمومی در سال ۱۹۸۹ تصویب شد به موارد ذیل بهمنظور حمایت از کودکان اشاره نمود:
-کشورهای طرف کنوانسیون متقبل میشوند که حمایتها و مراقبتهای لازمه را برای رفاه کودکان، با توجه به حقوق و وظایف والدین آنها، قیم و یا سایر افرادی که قانونان مسئول آنان هستند، تضمین کنند و در این راستا اقدامات اجرائی و قانونی مناسب معمول خواهد گردید.
-کشورهای طرف کنوانسیون ایجاد حداکثر امکانات را برای بقا و پیشرفت کودک تضمین خواهند نمود.
-کشورهای طرف کنوانسیون حق تمام کودکان را نسبت به برخورداری از استاندارد مناسب زندگی برای توسعه جسمی، ذهنی، روحی، اخلاقی و اجتماعی به رسمیت میشناسند.
علاقه زیادی در بسیاری از کشورها برای ارتقای شهرهای دوستدار کودک وجود دارد. پس از برگزاری نشست دوم در استانبول در سال ۱۹۹۶، یونیسف یک دبیرخانه درزمینهٔ شهر دوستدار کودک بهعنوان بخشی از مرکز تحقیقات در فلورانس ایتالیا تأسیس کرد. اگرچه در دسامبر ۲۰۰۵ به دلیل اولویتبندی مجدد بودجه، عملیات آن قطع شد، اما فعالیت وبسایت آن همچنان ادامه دارد. همچنین یک شبکه شهر دوستدار کودک در اروپا در حال حاضر یک کنفرانس سالانه را برگزار میکند. شبکههای مشابه در کانادا و استرالیا نیز وجود دارد. در سالهای اخیر، اعلامیهها و خواستههای شهر دوستدار کودک در لندن، سنت پترزبورگ و عمان و برنامههای هیجانانگیز شهر دوستدار کودک در بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا در حال انجام است.
همانطور که تعداد بیشتری از کودکان در شهرها در سراسر جهان زندگی میکنند، این مسئله موردتوجه است که محیط شهری بهتنهایی نهفقط منابع آلودگی و جرم و جنایت است و بهطورکلی مکانهای نامطلوب برای رشد، اما همچنین فرصتهایی برای تجربیات مثبت در دوران کودکی ارائه میدهد (۱) و میتواند به محیطی برای رشد سالم تبدیل شود.
۲-مهندسی و شهرهای دوستدار کودک
سلامت عمومی و کیفیت زندگی از اهداف به رسمیت شناختهشده مهندسی شهرسازی است، آنچه به رسمیت شناختهشده است توجه به این نکته است که تصمیمات مهندسی شهری اغلب بر روی کودکان به روشهای مختلف، جدیتر و طولانیتر از بزرگسالان تأثیر میگذارد. تأمین آب پاک، بهداشت، زهکشی، جمعآوری زباله و هوای تمیز؛ انواع انرژی مورداستفاده برای پختوپز، گرمایش و نورپردازی؛ برنامهریزی حملونقل؛ محل سکونت، پارکها و فضای باز و غیره.
یکی از اهداف شهر دوستدار کودک این است که آگاهی از نیازهای ویژه کودکان را در مناطق شهری برنامهریزی، تمرین و ادغام نماید. در کشورهای درحالتوسعه، به تأمین بهداشت مناسب و آب پاک با هزینههای مقرونبهصرفه برای همه کاربران اولویت داده میشود این امر بهویژه برای بقا و سلامت کودکان ضروری است. عدم بهداشت عمومی و آب نامناسب ازجمله عوامل مرگ کودکان زیر ۵ سال است و باعث بیماریهای اسهالی، پنومونی و غیره میشود. (۲).
در مناطقی بدون لولهکشی داخلی، احداث مستراح عمومی نزدیک به مسکن برای کودکان در تمام سنین شرایط را بهبود میبخشد، زیرا کودکان خردسال نمیتوانند خود را بهاندازه کافی کنترل کنند و اغلب در استفاده از مستراحهایی که مخصوص بزرگسالان است احساس ترس میکنند. درحالیکه اهمیت آب پاکیزه و غیر آلوده برای نوشیدن بهخوبی شناختهشده است، اغلب کمتر درک میشود و موردتوجه قرار میگیرد که مقدار آب در دسترس برای خانوادههایی که دارای کودک هستند و کیفیت آن حیاتی است. یکی دیگر از مسائلی که در مهندسی شهری حائز اهمیت است برنامهریزی حملونقل است. هنگامیکه شهرها بهجای افراد و گروههای مختلف سنی برای ماشینها برنامهریزی میکنند کودکان و نوجوانان هم در میان گروههایی هستند که در معرض خطر هستند، همراه با فقرا، سالمندان و معلولین. درنتیجه آنها دسترسی به خدمات و منابع موردنیاز را از دست میدهند و به والدین خود وابسته میشوند تا آنها را همراهی کنند. همچنین آنها آزادی خود را از دست میدهند تا از خیابانها و پیادهرو بهعنوان زمینبازی خود استفاده کنند، جایی که آنها میتوانند با دوستان خود ورزش کنند و با همسالان خود در جامعه مشارکت کنند (۳). با توجه به عدم توانایی کودکان در قضاوت در مورد سرعت وسایل نقلیه تصادفات مهمترین علت آسیب در کودکان است (۴). یک مطالعه در سوئیس نشان میدهد که کودکان پنجساله که قادر به بازی در خارج از منزل بدون همراه نیستند، در تعامل با دیگر کودکان توانایی کمتری دارند و نسبت به سایر کودکان مضطربتر و وابستهتر بودند (۵). اینها بعضی از دلایلی هستند که انریکه پینالوسا، شهردار سابق شهر بوگوتا، استدلال میکند که یک شهر خوب این است که یک کودک با دوچرخه بتواند با خیال راحت به هرکجا برود.
این مثالها از حملونقل و اصول بهداشتی اهمیت مهندسی را در ایمنی، سلامت و رفاه کودکان در شهرها نشان میدهد. بااینحال، نقش مهندسی در ایجاد شهر دوستدار کودک باید در چارچوب عوامل دیگر دیده شود. این چارچوب وسیعتر یک مجموعه مقدماتی از معیارها را در نظر گرفته است و پیشنهاد میکند که شهرها چگونه کودکان و نیازهایشان را به چالش بکشند. ارزیابی نیازها و اطلاعرسانی در چارچوب سیاستها و برنامهها مطابق با معیارهای شهر دوستدار کودک شامل موارد زیر است:
الف-محیطهای فیزیکی که به نیازها و نگرانیهای کودکان پاسخ میدهند - مثلاً، مناطق عبور امن درراه مدرسه؛ فضاهای بازی امن؛ سرویسهای بهداشتی که مخصوص کودکان هستند. بیمارستانها، مدارس، سیستمهای حملونقل، مدیریت ترافیک، پارکها، تأمین آب، دفع زباله و غیره که باعث میشود شهرها بیشتر دوست فرزند خود باشند.
۱-اطلاعات، ارتباطات و بسیج اجتماعی برای ترویج مفهوم شهر دوستدار کودک و افزایش آگاهی از نیازهای کودکان در رابطه با محیط فیزیکی.
۲-روشهای درگیر کردن کودکان در ارزیابی و بهبود محلههای خود و صدای آنها در فرایندهای تصمیمگیری محلی است.
۳-برنامههای اجرایی با مشارکت کودکان یا بدون مشارکت آنان که هدفشان ارتقاء شرایط فیزیکی کودکان است.
۴-بستههای آموزشی / روششناسی برای گروههای مختلف هدف (تصمیمگیرندگان، برنامه ریزان، معلمان مدارس، والدین، کودکان و غیره) بهمنظور بهبود شرایط محیط فیزیکی کودکان
۵-قوانین، مقررات، مقررات و هنجارهای برنامهریزی که نیازها و نظرات کودکان را در نظر بگیرند.
۶-سیستمهای نظارتی برای ارزیابی کیفیت محیط برای کودکان
۷-شاخصهای برنامهریزی و تأثیرگذاری برای ارزیابی اثرات اقدامات شهرداری یا اجتماعی در مورد کودکان.
۳-ابتکار شهر دوستدار کودک و جوانان در دنور، آمریکا
در سال ۲۰۰۶، مرکز کودکان، جوانان و محیطزیست در دانشگاه کلرادو به شهرداری دنور بهمنظور تحقق شهر دوستدار کودک برای آموزشوپرورش کودکان پیشنهادهایی ارائه داد. این پیشنهادها با اشتیاق از سوی مدیر اجرایی اداره شهرداری روبرو شد. ازجمله تمرکز سازمانهای غیرانتفاعی بر جوانان و کودکان کلرادو و تمرکز بر توسعه مثبت جوانان و کودکان بر اساس ایجاد فرصتهایی برای ایجاد نقاط قوت (بهمنظور جلوگیری از گسترش مواد مخدر و بزهکاری).
مجموعهای از جلسات آمادهسازی بهمنظور راهاندازی شهرداری شهر کودک و جوانان در شهر دنور در تاریخ ۱۳ ژوئن ۲۰۰۶ با حضور شهردار، سرپرست مدارس و سرپرست دانشگاه و ازجمله بیش از ۶۰ سازمان برگزار شد. با توجه به ذینفعان اصلی، جهتگیری این طرح، از اصول به اجرا گذاشتهشده، بر اساس اصول زیر تغییر میکند:
۱-فرایند مشارکتی فراگیر که نماینده همه ذینفعان است، ایجاد شود.
۲-حمایت از مشارکت معنادار کودکان و نوجوانان
۳-توانمندسازی و ایجاد منابع موجود
۴-ارزیابی بهمنظور تغییر فرهنگ و سیستم
۵-ایجاد یک شهر پر از مکانهای دوستانه برای کودکان و نوجوانان
۶-تمرکز بر نیازهای ویژه کودکان و نوجوانان بر اساس زنجیره توسعه سالم
۳-ساختار شهر دوستدار کودک و جوان
ساختار سازمانی طرح ابتکاری شهر دوستدار کودک و جوان در دنور باهدف فراهم آوردن یک پاسخ یکپارچه و بسیج منابع برای برآورده ساختن نیازهای آنان، از پتانسیل شهر به نمایندگی از کودکان و نوجوانان بهره میبرد. یک جزء حیاتی شهر دوستدار کودک و جوان فرصتی است برای کودکان و جوانان برای شرکت درروند تصمیمگیری در موضوعاتی که بر زندگی آنها تأثیر میگذارد.
بنابراین، در ساختار سازمانی شهر دوستدار کودک و جوان حضور و صدای جوانان و کودکان بهعنوان یک نیروی محرک برای این طرح طراحیشده بود، درعینحال، نقش اصلی و حمایتی بزرگسالان در مشارکت مؤثر کوکان و جوانان حائز اهمیت است.
این ابتکار در شناختن مشارکتهای کودکان و جوانان، نیاز به پروسههای آموزشی و انعکاسی فراوان دارد. برای شروع، هیچ جوانی از شهر دوستدار کودک و جوان آگاهی نداشت و یک پروسه زمانگیر بود تا وقت و منابع خود را برای بسیج کردن آنها و ظرفیت خود برای مشارکت آنها فراهم کند. دوم، درحالیکه بسیاری از بزرگسالانی که در این طرح حضور دارند، سازمانهای جوانان یا نهادهای موردعلاقه در مسائل جوانان را نشان میدهند، اما همه آنها بهاندازه کافی آماده نبودند تا از مشارکت جوانان و کودکان حمایت کنند.
بنابراین، ساختار سازمانی برای ابتکار شهر دوستدار کودک و جوان دنور شامل یک ترکیب موازی از گروههای بزرگسال و کودکان است که برای توسعه به مهارتها و ظرفیتهای منحصربهفرد آنها نیاز دارند.
ساختار سازمانی شامل موارد ذیل است:
۱ کمیته اجرایی؛
۲ کمیته اجرایی بزرگسالان؛
۳ کمیته رهبری جوانان؛
۴ کمیتههای فرعی؛ و
۵ ائتلاف شهر دوستدار کودک و جوانان
کمیته اجرایی شامل نمایندگان سه سازمان اساسی میشود: دفتر شهردار برای آموزشوپرورش و کودکان، داراییهای جوانان و کودکان کلرادو و مرکز محیطزیست در دانشگاه کلرادو. هفت عضو آن عبارتاند از مقامات رسمی، متخصصان توسعه جوانان و دانشگاهیان. کمیته اجرایی ابتکار شهر دوستدار کودک و جوانان را آغاز کرد و در ابتدا بسیج ذینفعان اصلی و ابتکار عمل را به راه انداخت. این کمک میکند تا ابتکار کلی را هماهنگ و مفهومسازی کند، ذینفعان را استخدام و موضوعاتی را که نیازمند آن هستند، موردتوجه قرار دهد. نهاد اصلی تصمیمگیری نیز کمیته اجرایی بزرگسالان و کمیته اجرایی و کمیته رهبری جوانان است.
رهبران بزرگسالان ارتباطات و هماهنگی بین دو گروه را تسهیل میکنند و اطمینان میدهند که ورودی کمیته رهبری جوانان در هدایت این طرح بسیار مهم است. پس از آموزش بیشتر در مشارکتهای آکادمیک، هر دو گروه با یکدیگر ادغام خواهند شد.
کمیته فرماندهی بزرگسالان شامل ۳۰ عضو است، ازجمله کمیته اجرایی و نمایندگان سازمانهای کلیدی ذینفع در شهر دنور (بهعنوانمثال، انجمن کسبوکار دنور، وزارت برنامهریزی شهری و دانشکدههای دولتی دنور) تشکیلشده است. از طریق جلسات ماهیانه کمیته اجرایی بزرگسالان هدایت و حمایت از این طرح ابتکاری را با پیوند آن به منابع انسانی و مالی و ارائه بینشها و فرصتهای جدید برای ابتکار درزمینهٔ تحقق شهر دوستدار کودک بر عهده دارد.
کمیته رهبری جوانان شامل ۲۰ عضو ۹ تا ۱۹ ساله است که از سازمانهای جوانان، مدارس و شبکههای ذینفع شهر دوستدار کودک تشکیلشدهاند و جلسات آنها هفتگی برگزار میشود. کمیتههای فرعی شهر دوستدار کودک نیز هر دو ماه یکبار با یکدیگر ملاقات میکنند و تمرکز بر موضوعات خاص و پروژههای ملموس دارند.
چهار کمیته فرعی بزرگسال و جوان تحت نظارت بر یک موضوع یا موضوع موازی وجود دارد و دو کمیته فرعی رهبری بزرگسال. همکاران در کمیتههای فرماندهی بزرگسالان و جوانان شرکت میکنند. کمیتههای فرعی تحت رهبری جوانان نیز کمکهای فنی و آموزش در مهارتها دریافت میکنند.
۴-مثالهایی از تحقق شهر دوستدار کودک در دنور
۱-۴-محیطهای آموزشی
محیطهای آموزشی دنور یک مدل عالی برای ایجاد محیطهای بازی در فضای باز برای کودکان / جوانان در سطح شهر است. از سال ۱۹۹۸، طرح محیطهای آموزشی ۴۶ مدرسه ابتدایی دنور را به منابع جذاب و امن چندمنظوره تبدیل کرده است که با نیازها و خواستههای جوامع محلی متناسب هست. این مدرسهها به بیش از ۱۸۰۰۰ کودک کمدرآمد خدمات ارائه میدهند. کودکانی (که بیش از ۵۰٪ آنها برای برنامههای ناهار کمهزینه واجد شرایط میباشند).
این محیطهای آموزشی که نشاندهنده سرمایهگذاری بیش از بیست میلیون دلار است، مبتنی بر حمایت گسترده مشارکت عمومی و خصوصی و توسط دانشکده و دانش آموزان معماری دانشگاه کلرادو حمایت میشوند. دانشگاه با هزینهای حدود 450،000 دلار در هر مدرسه، با مقامات مدرسه، معلمان، دانش آموزان و اعضای جامعه کار میکند تا مدارسی را که با توجه به سلیقههای زیباشناختی ساکنان محله و نیازهای کودکانه پاسخگو هستند، بهکارگیرند.
در سال ۲۰۰۳ برای تأمین منابع مالی محیطهای آموزشی ده میلیون دلار اعتبار تخصیص داده شد. قبل از طرح محیطهای آموزشی مدارس دولتی دنور بهطور متوسط ۵۰ سال داشتند و برای سالیان طولانی مورد غفلت قرارگرفته بودند. در سال ۲۰۰۰، ۷۵ مدرسه ابتدایی بهعنوان نیاز به تعمیر و نگهداری بهمنظور رعایت استانداردها شناسایی شد. بیشتر مدارسی که نیاز به بازسازی داشتند در مناطق فقیرنشین قرار داشتند. آنها دارای سطوح بتنی یا شنی بودند و عاری از فضای سبز بودند و دارای تجهیزات بازی محدود بودند. همچنین تجهیزات این مدارس برای کودکان در همه سنین یکسان بود و کودکان کوچکتر از تجهیزات مورداستفاده برای کودکان بزرگتر استفاده میکردند.
اهدافی که در راستای این سیاست دنبال میشد عبارت بودند از:
اول، آنها از رشد سالم کودکان حمایت میکنند، بازی در فضای باز و یادگیری را تشویق میکنند و فرصتهای فعالیت بدنی را بهبود میبخشد. دوم، آنها فضاهای چند نسلی را برای استفاده در فضای باز توسط همه اعضای جامعه موردنظر ایجاد میکنند. محیط آموزشی برای پشتیبانی از فعالیتهای مختلف برای کاربران در تمام سنین طراحیشدهاند.
فضای یادگیری شامل عناصر طراحی ذیل است:
-مناطقی برای گرد همآیی
-باغهای طبیعی، جنگلی و باغهای پرورش دادهشده
-بهکارگیری هنر در فضای باز
-ارتقای بازیهای سطح سخت و عناصر آموزشی
-تجهیزات بازی مناسب باقابلیت دسترسی و ایمنی بهتر
-عناصر بازی خلاق
۲-۴-امنیت در مسیر مدرسه
برای اینکه کودکان بتوانند در فضاهای بازی عمومی حضور پیدا کنند و از آن استفاده کنند، آنها باید بتوانند در محله خود با خیال راحت و امنیت کافی تردد کنند. درصد پیادهروی یا دوچرخهسواری کودکان در مسیر مدرسه در ایالاتمتحده بهطور چشمگیری کاهشیافته است و از ۴۲ درصد در سال ۱۹۶۹ به ۱۳ درصد در سال ۲۰۰۵ رسید (۶).
در پاسخ به نیاز به مسیرهای امن برای دوچرخهسواری و پیادهروی و ارتقای امنیت محله مرکز کودکان، جوانان و محیطزیست برنامهای بهمنظور ایجاد راههای مطمئن و امن در مسیر مدرسه برای شهر دنور طراحی و اجرا کرد. این رویکرد به والدین، کارکنان اجرای قانون، برنامه ریزان شهر، مدیران پارکها، مدیران مدرسه و ... کمک میکند ارزیابی و شناسایی خطراتی که کودکان را تهدید میکند انجام هند. تحقیقات نشان میدهد که کودکان میتوانند نگرانیهای خود را در مورد محیط محلی خود در صورت فراهم بودن ابزار و فنهای مناسب بیان کنند، (۷). رویکرد دنور برای ایجاد مسیرهای امن به مدرسه، نگرانیهای محلههای اطفال را در چارچوب گستردهای از دادهها و تجزیهوتحلیل در مورد ماهیت فیزیکی و اجتماعی راههای مدرسه موردبررسی قرارداد.
۵-نتیجهگیری
از اقدامات انجامشده بهمنظور تحقق شهر دوستدار کودک در دنور برگزاری جلسات بهطور منظم برای ارزیابی اقدامات انجامشده در جلسات هست. این ارزیابی فرصتهایی را برای یادگیری از تجربه ارائه میدهد. چیزهایی که بهخوبی پیش رفتند و چیزهای دیگری که بهخوبی پیش نرفتند، درسهایی را ارائه میدهند که برای اطلاع دادن و هدایت کارهای آینده استفاده میشود. برخی از این درسها به دنور اختصاص دارد، اما بعضی دیگر بهطور عمومیتر هستند و ممکن است برای تحقق تلاشهای ایجاد شهرهای دوستانه کودک در این زمینه ارزشمند باشد و برای شهرهای دیگر نیز استفاده شوند. مشارکت جوانان نیز در فرآیند تصمیمگیری حائز اهمیت است. بهطورکلی اگرچه نتایج برای جوانان نیز اهمیت دارد، همچنین برای آنها مهم است که بتوانند با ابتکار درراههای معنیدار شرکت کنند. مشارکت آنها در این فرایند باعث میشود که آنها در نتایج بیشتر سرمایهگذاری کنند، تجربههای مهمی را با شیوههای دموکراتیک محلی به دست بیاورند و موجب حفظ مشارکت جوانان میشود. اگرچه کار با کودکان و نوجوانان باعث توسعه و برنامهریزی شهری پیچیدهتر و وقتگیر است.
آنچه برای تحقق شهر دوستدار کودک و جوان حائز اهمیت است توجه به این نکته است که معیارهای روشن و عملیاتی را که میتواند پیشرفت در جهت هدف کلی ساخت دنور را نشان دهد، به نمایش گذارد بدین منظور که دنور به شهر شماره یک در بخش شهر دوست دوستدار کودک در ایالاتمتحده تبدیل گردد. این کمک میکند که منابع شهری را برای کودکان و نوجوانان به روشهای استراتژیک از طریق راههایی که هدفمندتر و هماهنگتر هستند بسیج کنند.
منابع
1-Fischer, C. (1984) The Urban Experience. New York: Harcourt, Brace, Jovanovich.
Hart, R. (1997) Children's Participation: The Theory and Practice of Involving Young Citizens in Community Development and Environmental Care. London: Earthscan Publications.
2-UNICEF. (2006) Progress for Children: A Report Card on Water and Sanitation, No. 5, September. Retrieved January 23, 2007 from
www.unicef.org/progressforchildren/2006n5/index.html
3-Karsten, L. and van Vliet, W. (2006) Increasing children’s freedom of movement, Children, Youth and Environments 16(1), 69-73. Retrieved January 23, 2007 from
http://www.colorado.edu/journals/cye.
4-Bartlett, S. (2002) Children’s Rights and the Physical Environment. Stockholm: Save the Children Sweden.
5-HLttenmoser, M. (1995) Children and their living surroundings, Children's Environments, 12(4), 403-413.
6-Osborne, Paul (2005) Safe Routes for Children: What They Want and What Works, Children, Youth and Environments 15(1): 234-239. Retrieved December 24, 2005, from: http://www.colorado.edu/journals/cye
7-Boyden, J., and Ennew, J. (1997) Children in Focus: A Manual for Participatory Research with Children. Stockholm: Radda Barnen, Save the Children Fund/UK.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته ازسایت مرکزبررسی استراتژیک ریاست جمهوری ، تاریخ :13 اسفند 1397 ، کدخبر:182404 www.npps.ir،