فراوانی و گستردگی آسیب های اجتماعی طی چند سال اخیر با توسعه و تسهیل فعالیت سمن ها همراه بوده است؛ خصوصا در شرایط کنونی که بار سنگین فقر و فشارهای مضاعف معیشتی روند بروز این آسیب ها را تسریع و به همان اندازه چاره جویی برای مقابله با آفات اجتماعی را دشوار کرده است.

بسیاری از ناظران و فعالان اجتماعی می گویند طی چند سال گذشته از بار نگاه امنیتی به سمن ها کاستی شده و در دولت کنونی نیز در مجموع نگاه مثبتی به سازمان های مردم نهاد وجود دارد. با این حال، فعالیت سمن ها گاه خود زاینده مشکلات و دارای تبعاتی نامطلوب بوده است.

در همین زمینه، گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا با «لیلا زلفی گل» پژوهشگر و فعال مدنی در زمینه آسیب شناسی فعالیت سمن ها گفت وگو کرد.

به گفته وی، زنان و کودکان دو قشر آسیب پذیرند که با وجود افزایش آگاهی‌ روزافزون اجتماعی و حساسیت رو به رشد افکار عمومی، جامعه همچنان شاهد خشونت‌‌های نگران کننده‌ای است که روزانه بر جسم و روح آنها وارد می شود. به همین علت و با توجه به نیاز توانمندسازی و حفظ حقوق و کرامت انسانی این افراد، سازمان‌های خیریه و تشکل‌ها، نقشی واسط یا مستقیم برای احقاق حقوق یا یاری رساندن به آنها ایفا می‌کنند.

تابستان همین امسال بود که لایحه حمایت از کودک و نوجوان بعد از مدت‌ها پیچ و تاب در راهروهای مجلس به تصویب نمایندگان و به شورای نگهبان رسید؛ لایحه‌ای که سمن‌های فعال در این حوزه برای به سرانجام رساندن آن نقش به سزایی داشتند. از سوی دیگر لایحه تامین امنیت زنان در برابر خشونت است که به دلیل بلاتکلیفی آن در قوه قضاییه، فعالان حوزه زنان و سازمان‌های مدنی دست از مطالبه تصویب این لایحه برنمی ‌دارند و خواستار رسیدگی هر چه سریع‌تر به این مقوله اند.

** سمن ها در سال های اخیر توسعه کمّی یافته اند

زلفی گل به افزایش چند برابری سازمان‌های مردم نهاد در حوزه آسیب‌های اجتماعی طی سال های اخیر اشاره کرد و گفت: گروهی از این سازمان‌ کوشیده اند با هدفگذاری در جهت ایجاد تحول‌های بنیادین در عرصه فعالیت های مردم نهاد به خصوص در مرتفع کردن آسیب‌های زنان و کودکان نقشی جدی و حتی بی بدیل برعهده گیرند. جنبه‌های آگاهی رسانی و حمایتی که این تشکیلات در فراهم کردن زمینه کاهش معضلات و شناسایی آن‌ها داشته‌اند بر کسی پوشیده نیست. با این حال هر جا که نام زنان و کودکان با معضل و آسیبی گره می‌خورد ناخودآگاه بار حساسیت موضوع افزایش می‌یابد و به طور قطع فعالیت در این حیطه، دانسته‌ها و توانایی‌هایی خاص‌تر طلب می‌کند و نیاز به دقت بیشتری دارد.

آسیب‌هایی پیش روی نهادهای فعال در حوزه زنان و کودکان وجود دارد که نیاز به بررسی و تامل جدی دارد؛ آسیب‌هایی که با وجود ماهیت خیرخواهانه و انسان دوستانه این سمن‌ها اگر ساده انگاشته شوند چه بسا به مرور، گرفتار کارکردی منفعلانه یا حتی تبدیل به کژکارکرد می‌شوند.

** کمک سمن ها گاه مسکن و گاهی اعتیاد زا است

زلفی گل در ادامه بیان داشت: یکی از مهمترین آسیب‌هایی که بسیاری خیریه‌‌ها بدون توجه به نتیجه‌اش مسبب آن هستند، بی توجهی به ضرورت تمثیلی آموزش ماهیگیری به جای ماهی دادن است که از نظر آنها دور مانده است. بسیاری از سمن‌ها به جای آموزش به زنان و کودکان، تعلیم فن و حرفه برای کسب درآمد وهمچنین آگاهی‌‌رسانی که لازمه زندگی در جامعه پیچیده امروزی است سعی می‌کنند تنها نیازهای روزانه این افراد را برطرف سازند.

بسته‌های حمایتی و وجوه نقدی به صورت تسکین دهنده و موقت نیازهای چند روزه افراد را برطرف می‌سازد. چه بسا همین وضعیت به مرور زمان جامعه را با گروهی از زنان و کودکان درگیر می‌کند که کاری نیاموخته‌اند جز دست نیاز گرفتن به سوی دیگری. ما در حاشیه شهرهای بزرگ به خصوص تهران با تعداد زیادی از زنان و کودکان آسیب‌پذیر و سرگردانی روبروییم که از مناطق محروم به حاشیه‌ شهرها کوچ کرده‌اند تا بتوانند با همین بسته‌های حمایتی گذران امور کنند و حتی خودشان نیز صراحتا دلیل کوچ را تمرکز خیریه ها بر منطقه حاشیه کلانشهری چون تهران عنوان می دارند.

هرچند نیت خیر سمن ها را نمی‌توان منکر شد ولی باید بپذیریم که ثمره عملکرد برخی از آنها تنها ارائه کمک های اعتیادآور است. البته برای عده‌ قلیلی از آن‌ها هم جنبه نمایشی این حرکت بسیار مهم است. سوار شدن بر موج احساسات مردمی و نمایش ارائه این کمک‌های زودگذر به مراتب راحت تر و دارای قابلیت برجسته سازی سریع‌تری است تا گام‌های آهسته و پیوسته برداشتن برای رسیدن به یک نتیجه مطلوب و ماندگار.

** عرصه فعالیت های خیریه جای رقابت نیست

این فعال مدنی با اشاره به تفاوت فضای فعالیت های اقتصادی و اجتماعی گفت: در حوزه اقتصاد رقابت دارای پیامدهایی است که به توسعه می انجامد. اما حوزه فعالیت های مدنی تا حد زیادی متفاوت است به خصوص زمانی که رقابت هایی مخرب شکل می گیرد، فعالیت سمن ها جنبه هایی آسیب زا می یابد.

در همین زمینه زلفی گل افزود: آسیب دیگر پیش روی سمن‌ها، نداشتن همدلی و نبود یک همکاری سالم عاری از رقابت است. سازمان‌های مردم نهادی که با طیفی از زنان و کودکان آسیب دیده طرف هستند باید به این مهم توجه کنند که بی توجهی به اصل موضوع و نگاه رقابتی به مددجو، باعث گسترش آسیب و تنش در او می‌شود، مخصوصا وقتی جامعه پیش روی‌شان را کودکانی تشکیل می‌دهند که هنوز در ابتدای راه هستند و با کوچکترین اشتباهی آینده آنها رو به تباهی می‌رود.

وقتی سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها درصدد همکاری با هم نباشند، موازی کاری بروز می یابد و با حجمی از طرح‌های نصفه نیمه ای طرف می‌شوند که به طور قطع در سایه همدلی، می توانست به صورت بهینه و کارآمد قابلیت اجرا یابد. شکی نیست که در این میان کسی ضرر نمی کند جز فرد درد کشیده‌ای که پناهی جز پناهگاه این سمن‌ها نمی یابد. شاید اگر فعالان حوزه زنان و کودکان دست دوستی به سوی هم دراز کنند روند کاهش آسیب‌های این حوزه به مراتب سرعت بیشتری پیدا کند.

یکی از مهمترین ریشه های واگرایی و رقابت میان سمن ها، خودمحوری اعضا و گردانندگان گروهی از سازمان های مردم نهاد است. از نگاهی برخی تنها ادراک و شناخت آن ها از مشکلات و نحوه مقابله با آسیب ها باید مبنا و مرجع عمل قرار گیرد و در شرایط نبود تخصص و دانش کافی در حوزه آسیب های اجتماعی، این خودمحوری با ایجاد رقابت های غیرضروری و روندهای مخرب آسیبی جدی را پیش روی سمن ها به تصویر می کشد و به نوعی پاشنه آشیل آن ها را ظاهر می سازد.

** به آسیب های اجتماعی نباید به دید احساسی نگریست/ دانش لازم نزد بسیاری از سمن ها وجود ندارد

به گفته زلفی گل، یکی دیگر از آسیب‌هایی که در این حوزه نمود دارد نگاه احساسی به زنان و کودکان، فارغ از سواد و دانش کافی برای ورود به این جایگاه حساس است. بارها دیده شده اشخاصی که اسم و رسمی به عنوان فعال حقوق کودک و زن دارند، به علت منفعت طلبی شخصی یا فردگرایی بدون نگاه کارشناسانه به موضوع، دچار اشتباهاتی در گفتار یا عملکرد خود می‌شوند که ناخودآگاه موجی از انتقاد را در فضای مجازی و رسانه به همراه دارد. همین نوع عملکرد، ناخودآگاه بی اعتمادی و عدم همراهی عموم با کنشگران در این حوزه‌ها را به همراه دارد.

در این میان نقش دولت و ضعف های موجود در زمینه رسیدگی به آسیب های اجتماعی را نمی‌توان منکر شد. نگاه حاکمیت به موضوع زنان همچنان نگاهی سیاسی و امنیتی است. کودکان هم با وجود این که آسیب پذیرترین و بی پناه ترین قشر این جامعه هستند از سمت و سوی دولتمردان خیلی جدی گرفته نمی‌شوند. این وضعیت همچون سدی است که گاه باعث ناامیدی فعالان این حوزه و رشد فزاینده آسیب دیدگان و افزایش معضلات اجتماعی می‌شود. از این رو در شرایط پرآسیبی که با فشارهای اقتصادی اوضاعی پیچیده و نگران کننده را پدیدار می سازد، انتظار می رود هم در نگاه های حاکمیتی به موضوعات اجتماعی و هم نحوه عملکرد سمن ها دگرگونی های بیشتر و جدی تری به وقوع بپیوندد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازخبرگزاری ایرنا،تاریخ انتشار : 20اسفند 97، کد خبر:83239471 ،www.irna.ir