شعار سال :   از ابتدا تا انتهای هفته گذشته به مناسبت روز جهانی زن، نشریات و خبرگزاری‌های زیادی در دنیا به موضوع فعالیت اقتصادی زنان پرداختند و در شهرهای مختلفی از شرق و غرب جهان هم زنان تظاهرات مختلفی برای اعتراض به تبعیض‌ها و شکاف‌هایی که هنوز وجود دارد، برگزار کردند. بررسی وضعیت محیط کسب و کار برای زنان ایران در تمام گزارش‌های جهانی، نشان می‌دهد که از نظر قانونی و عرفی تبعیض‌های زیاد و چالش‌های زیادی برای پیشرفت شغلی زنان وجود دارد.

حتی جدیدترین گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد که ایران چهارمین کشور دنیاست که بدترین و سخت‌ترین وضعیت برای کار کردن زنان را دارد. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد هم ایران از نظر مشارکت اقتصادی نیروی کار و تبعیض‌های آن‌ها، رتبه 143 را دارد و تنها دو کشور وضعیتی بدتر از ایران را تجربه می‌کنند. در میان 146 کشور جهان، ایران از نظر برابری دستمزد برای کار یکسان نیز در رتبه 98 قرار گرفته است.

با وجود تمام این موانع در تمام سال‌های اخیر زنان کارآفرین زیادی فعالیت هایشان را بسط داده‌اند و به مدارج بالای مدیریتی رسیده‌اند. در انتخابات اتاق بازرگانی تهران هم که 18 اسفندماه برگزار شد، از میان 40 فرد منتخب 3 زن توانستند به پارلمان بخش خصوصی راه یابند. یکی از آنها مدیر یک شرکت صاحب نام دارویی، یکی مدیر شرکت صاحب نام حمل و نقلی و دیگری هم یکی از بزرگترین معدن‌دارهای ایران است. همین مسأله نشان می‌دهد که با وجود موانع متعدد، «سقف شیشه ای» اقتصاد برای زنان در ایران هم قابل شکستن است.

سقف شیشه‌ای در ثروتمند‌ترین کشورها

مؤسسه مطبوعاتی «اکونومیست» شاخصی به‌نام «سقف شیشه ای» دارد. این شاخص بررسی می‌کند که زنان در چه جاهایی می‌توانند شانس بیشتری برای برابری شغلی در محیط کار داشته باشند. شاخص 2019 سقف شیشه‌ای، نشان می‌دهد که بعد از یک دهه پیشرفت، بهبود در وضعیت محیط کار زنان در سال‌های اخیر متوقف شده است. این شاخص بر اساس 10 مؤلفه شامل موفقیت تحصیلی، دستاوردهای بازار کار، دریافت حقوق و به دست آوردن شغل‌های ارشد اندازه‌گیری می‌شود. در منطقه OECD که شبیه به کلوب کشورهای ثروتمند است، 14 درصد شکاف دستمزدی وجود دارد. شکاف دستمزدی تفاوت دریافت حقوق بین زنان و مردان را بررسی می‌کند. سهم زنان در هیأت مدیره شرکت‌ها، 23 درصد افزایش یافته اما نسبت زنان به مردان در پست‌های مدیریتی تغییری بسیار جزئی داشته است. اگرچه سهم زنان در بازار کار به 64 درصد رسیده است، اما هنوز هم 16 درصد کمتر از میانگین مردان است.

اکونومیست می‌نویسد: «کمی شگفت آور است که کشورهایی با عملکرد عالی در شاخص سقف شیشه‌ای امسال، بیشترشان همان‌هایی هستند که سال گذشته هم عملکرد عالی داشتند.» بر اساس این گزارش، نروژی‌ها در حوزه تحصیلات تکمیلی زنان و امنیت شغلی بسیار خوب عمل کرده اند؛ تقریباً نیمی از زنان نروژی مدرک دانشگاهی دارند و 75 درصد آنها شاغل هستند. آنها همچنین سهم بالایی در موقعیت‌های ارشد و عالی شغلی دارند؛ در نروژ و سوئد سهم زنان 40 درصد در این مناصب عالی است. قوانین اجباری برای حضور زنان در هیأت مدیره‌ها، باعث شده است که سهم زنان افزایش یابد. نروژی‌ها همچنین ساز و کار مرخصی زایمان بهتری دارند. برنامه‌های قابل انعطاف، به والدینی که می‌خواهند بچه دار شوند، کمک می‌کند. بیش از نیمی‌ از کارمندان این کشورها، روی ساعت‌های کاری‌شان کنترل دارند.

20.7 درصد از زنان ایرانی در مشاغل صنعتی کار می‌کنند

گزارش اکونومیست نشان می‌دهد در میان کشورهای سازمان توسعه و همکاری بین‌المللی، بدترین محیط کاری برای اشتغال زنان در کشورهای آسیایی است. در کره جنوبی با آخرین رتبه در شاخص سقف شیشه‌ای، 35 درصد شکاف دستمزدی بین زنان ومردان وجود دارد. نرخ مشارکت اقتصادی زنان در این کشور فقط 59 درصد است. در حالی که نرخ مشارکت اقتصادی مردان، 79 درصد است. مون جا این، رئیس جمهوری کره جنوبی برنامه‌ریزی کرده است که تا سال 2022، 10 درصد از پست‌های ارشد دولتی، 20 درصد از متخصصان شرکت‌های عمومی و 40 درصد از کمیسیون‌های دولتی به زنان تعلق داشته باشد. اما راه زیادی برای رسیدن به این هدف وجود دارد.98 درصد از مدیران شرکت‌های تجاری کره جنوبی مرد هستند. در میان 109 شرکت، تنها یکی از آنها یک رئیس زن دارد. از هر 10 مقام مدیریتی، فقط یک مقام متصدی زن دارد. بر اساس گزارش اکونومیست، اوضاع در ژاپن اندکی بهتر است که در رتبه‌بندی اکونومیست، جایگاه یکی مانده به آخر را دارد. شینزوآبه، نخست‌وزیر ژاپن برای بهبود وضعیت کمبود نیروی کار، زنان بیشتری را به بازار کار جذب کند.

با وجود تمام چالش‌هایی که برای کار کردن زنان در آسیا وجود دارد و در خاورمیانه به اوج آن می‌رسد، گزارش‌های رسمی نشان می‌دهند که زنان توانسته‌اند از مشاغل سطح بالا سهم بگیرند. آخرین گزارش تفصیلی مرکز آمار از ویژگی‌های نیروی کار مربوط به سال 96 می‌شود. این گزارش نشان می‌دهد که 3.1 درصد از زنان شاغل، در دسته «قانونگذاران، مقامات عالی رتبه و مدیران» فعالیت می‌کنند. این در حالی است که 2.9 درصد از مردان شاغل در چنین جایگاهی هستند. همچنین 25.2 درصد از زنان شاغل در گروه متخصصان فعالیت می‌کنند اما اشتغال 6.7 درصد از مردان در این دسته است. در دسته صنعتگران و کارکنان مشغول مربوط هم نسبت اشتغال در میان زنان بالاتر است. 20.7 درصد از زنان شاغل ایرانی در مشاغل صنعتی فعالیت می‌کنند و 19.3 درصد مردان شاغل کارشان در حوزه صنعت است. بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار در پاییز 97، نرخ اشتغال زنان در ایران 13.4 درصد است. به این معنا که 4 میلیون و 480 هزار زن ایرانی سر کار می‌روند. نرخ بیکاری زنان هم 18 درصد است، به این معنا که یک میلیون زن جویای کار، نتوانسته‌اند کار پیدا کنند.

یادداشت

فرهنگ خانواده علیه تبعیض اقتصادی

فریال مستوفی

کارآفرین، رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق ایران

حوزه تخصصی فعالیت اقتصادی من در بخش معدن است و گاهی با این سؤال و این نگاه مواجه می‌شوم که این کار، کاری مردانه است. واقعیت این است که من هیچ اعتقادی به محدودیت‌های جنسیتی ندارم. اصلاً در ذهنم چنین تقسیم‌بندی‌ای وجود ندارد که این کار مردانه است و آن کار زنانه است. من اعتقادم به توانایی شخصی هر فردی است که هیچ ارتباطی به جنسیتش ندارد.

محدودیت‌های قانونی و سنتی در زمانی که فقط مرد نان‌آور خانواده بود و زن کارش مدیریت منزل، می‌توانسته مفید باشد. اما در دوره فعلی اصلاً چنین چیزهایی نمی‌تواند وجود داشته باشد. در زمان حاضر چطور ممکن است درآمد خانوده فقط بر دوش یک نفر باشد؟ نمی‌توانیم بگوییم فقط یک مرد باید درآمد خانواده را مدیریت کند و زن در خانه بنشیند و مدیریت خانه را انجام دهد. بنابراین چرا زنان هم برای کسب درآمد خانواده دخالت نکنند و نباشند؟ من با هر نوع محدودیتی مخالفم. هر بار هم که پای مصاحبه‌ای در خصوص زندگی حرفه‌ای و شخصی می‌نشینم، همین نکته را گوشزد می‌کنم.

شاید یکی از دلایلی که من توانستم کسب و کار موفقی راه بیندازم، همین بود که در خانواده‌ای بزرگ شدم که محدودیت‌های جنسیتی در آن اصلاً معنایی نداشت. از زمان بچگی، پدر و مادرم بین من و برادرم هیچ تفاوتی برای هیچ کاری قائل نمی‌شدند. بنابراین من می‌توانستم هر کاری را که دلم می‌خواهد انجام دهم. هرگز در هیچ سنی از دوره کودکی و نوجوانی احساس نکردم که چون دختر هستم، محدودیتی برای بازی، شیطنت یا انجام کارهای جدی دارم. بنابراین بر اساس تجربه شخصی خودم می‌گویم که تربیت جنسیتی برابر باید از خانواده شروع شود و بعد به اجتماع رود. در دهه ۵۰، زمانی که در سنین جوانی خواستم تحصیلات دانشگاهی داشته باشم و کسب و کار شخصی راه بیندازم، از نظر خانواده‌ام برایم هیچ محدودیتی وجود نداشت و خیلی هم تشویقم می‌کردند. پدرم چهار سال پیش فوت کردند، تا آن زمان، یعنی 91 سالگی ایشان، من در هر جای دنیا بودم، تمام روند کاری‌ام را ریز به ریز برایشان تعریف می‌کردم و از ایشان راهنمایی می‌گرفتم. در کانون زنان کارآفرین هم چند سال است که برای بالا بردن استانداردهای شغلی زنان تلاش می‌کنیم و در آن جا هم تأکیدم بر این است که برای بالا بردن اشتغال زنان باید روی خانواده و فرهنگ سرمایه‌گذاری کنیم.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران تاریخ انتشار 25 اسفند 97، کد خبر: 505048، www.iran-newspaper.com