شعارسال: در دهۀ شصت میلادی رفته‌رفته این باور قوت گرفت که پزشکی انسان‌زدا (Dehumanized) شده است. انسان‌زدایی به این معناست که بیمار به بیماری و بیماری به مکانیسم‌های پاتوفیزیولوژی تقلیل داده شده و به قولی انسان در این فرآیند کاملاً حدف گردید. بیمار از لحظۀ ورود به بیمارستان ابتدا لباس، سپس نام، بعد از آن ویژگی‌های فردی را از دست می‌دهد و در نهایت با عنوان بیماری خود یا شمارۀ تخت از وی نام برده می‌شود. از سوی دیگر نارضایتی پزشکان از طبابت که با عنوان فرسودگی شغلی خوانده می‌شد که بخش دیگری از این پازل را تشکیل می‌داد. به قولی هم پزشکان از اوضاع ناراضی بودند و هم بیماران. پیشرفت‌های تکنولوژی هم با اعطا کردن امکانات جدید به پزشکی معضلاتی پدید آورد که پزشکی تا بحال با آن روبرو نشده بود مانند پیوند اعضا، مرگ مغزی، طب باروری و نظایر آنها. یکی از جنبش‌هایی که به جد در پی انسانی کردن مجدد طب برآمد علوم انسانی پزشکی (Medical Humanaites) بود.

 این، شروع سخنرانی علیرضا منجمی در نخستین وبینار کشوری علوم انسانی و سلامت بود که به همت معاونت آموزشی وزارت بهداشت درمان و آموزشی پزشکی، با همکاری گروه فلسفۀ علم و فناوری پژوهشکدۀ علم‌پژوهی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، موزۀ ملی تاریخ علوم پزشکی و دانشکدۀ مجازی دانشگاه علوم پزشکی تهران هشتم اسفند سال جاری برگزار ‌شد.

این وبینار بخشی از آماده‌سازی دانشجویان شرکت‌کننده در المپیاد علمی دانشجویان علوم پزشکی کشور – حیطۀ مطالعات میان‌رشته‌ای علوم انسانی و پزشکی- بود که در آن به مرور محورهای مهم در حوزۀ علوم انسانی پزشکی پرداخته شد و دانشجویان بیش از ۵۰ دانشگاه علوم پزشکی کشور از طریق وب در آن شرکت کردند.

منجمی در آغاز وبینار به دلایل افزوده شدن مباحث علوم انسانی پزشکی به المپیاد علمی دانشجویان علوم پزشکی نیز پرداخت: «این المپیاد که وظیفۀ گشودن افق‌های نو و پروراندن دانشجویان علوم پزشکی خلاق و مساله‌محور را دارد، بر آن است تا به جهت نو بودن بحث علوم انسانی پزشکی و کمبود مدرسان مجرب در کشور، کمیتۀ علمی این حیطه بر آن شد تا این وبینار را ترتیب دهد».

علوم انسانی سلامت در وسیع‌ترین حالتش شامل سه بخش پژوهش‌های نظری یا تئوریک، آموزش پزشکی و مراقبت از بیمار یا طبابت را در برمی‌گیرد و تلاش شد در این وبینار به همۀ این محورها به اجمال پرداخت شود.

مقدم حیدری؛  تفکیک کاوش فلسفی و کاوش علمی

اولین سخنران دکتر غلامحسین مقدم حیدری، دانشیار گروه فلسفۀ علم و فناوری پژوهشگاه و سردبیر مجلۀ فلسفۀ علم، تفاوت‌های مهمی میان کاوش فلسفی و کاوش علمی را برجسته کرد که سبب می‌شود خوانش متون فلسفی و متون علمی از یکدیگر متمایز شوند. متون علمی مبتنی بر کتاب‌های درسی است، در حالیکه متون فلسفی، مولف‌محور است و متأثر از شیوه تفکر فیلسوف، مکتبی که وی بدان تعلق دارد و شیوه نگارش او دارد.

از نظر مقدم حیدری «عدم توجه دانشجویان علوم پزشکی و مهندسی به این تمایز، سبب کج فهمی در هنگام مطالعه این متون می شود».

عربشاهی؛ و لزوم بازنگری در برنامه‌های درسی دانشکده‌های پزشکی

دکتر کامران سلطانی عربشاهی، استاد طب داخلی و آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران، به عنوان سخنران دوم، تلاش کرد جایگاه مهم علوم انسانی در طبابت و آموزش دانشجویان پزشکی و پزشکان را تشریح کند. او با اشاره به اهمیت فهم همدلانه در ارتباط پزشک و بیمار و نقش مهمی که در تشخیص و درمان بیماران بازی می‌کند، آموزش علوم انسانی به دانشجویان پزشکی را یکی از محورهای اصلی بازنگری برنامۀ درسی دانشکده‌های پزشکی دانست.

عربشاهی همچنین به کاربست علوم انسانی به عنوان مداخلات درمانی (مانند art therapy) اشاره و خاطر نشان کرد «ورود علوم انسانی به طبابت نه‌تنها برای بیماران مفید است؛ بلکه فرسودگی و ملال شغلی پزشکان و مراقبین سلامت را می‌کاهد».

نمازی؛ و تلفیق میان‌رشتگی در علوم انسانی پزشکی

دکتر حمیدرضا نمازی، عضو هیات علمی گروه اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران و رییس موزۀ ملی تاریخ علوم پزشکی، در سومین سخنرانی این وبینار، «الگوی تلفیق میان‌رشتگی: آموزش و پرورش» را شرح داد. وی با اشاره به تفکیک رشته از حوزه و تعریف انواع الگوهای تلفیق رشته‌ای از جمله multi-disciplinary، inter-disciplinary، cross-disciplinary به سوءفهم‌ها و سوءتعبیرهایی که در این زمینه می‌شود، اشاره کرد و نشان داد که علوم انسانی پزشکی بیشتر از آنکه یک رشتۀ میان‌رشته‌ای باشد، یک حوزۀ چندرشته‌ای است که در مواجهه با مسائل مختلف حوزۀ سلامت می‌تواند به وضعیت‌های میان‌رشته‌ای دست یابد.

نمازی، خطر بلعیده شدن رشته‌های درگیر توسط یک رشته (مانند اخلاق زیستی) و تعریف یک رشتۀ واحد را یکی از آفت‌های مهم این حوزه دانست.

حدادگر؛ و تجارب جهانی علوم انسانی پزشکی

دکتر آرش حدادگر، عضو هیأت علمی گروه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، به بازگویی «نسبت آموزش پزشکی و علوم انسانی پزشکی و تجارب جهانی آن» اشاره کرد. حدادگر ضرورت‌هایی که متولیان آموزش پزشکی را متوجه اهمیت آموزش علوم انسانی به دانشجویان علوم پزشکی کرد، برشمرد و سپس به چند تجربه جهانی در این مورد اشاره کرد. از نظر حدادگر «آموزش علوم انسانی در برنامه درسی رشته پزشکی نمی‌تواند از روش‌های مرسوم تعریف واحد درسی تبعیت کند و بیشتر شبیه تزریق روحی فرهنگی به کالبد آموزش است».

منجمی؛ و تناظر اوانزا-استمپسی

آخرین سخنران صبح وبینار علوم انسانی و سلامت، دکتر علیرضا منجمی، مدیر گروه فلسفۀ علم و فناوری پژوهشگاه علوم انسانی، بود که حول «نسبت فلسفۀ پزشکی و علوم انسانی پزشکی» سخنرانی کرد. او با اشاره به اینکه گفت‌وگوی میان فلسفۀ پزشکی و علوم انسانی پزشکی نسبتاً متأخر است به مقایسۀ دو متفکر مهم این حوزه اوانز و استمپسی پرداخت.

از یک‌سو اوانز را می‌توان یکی از چند واضع حوزۀ علوم انسانی پزشکی دانست که به کار پژوهش و آموزش در این حوزه مشغول است و به همین دلیل هنگامی که به فلسفۀ پزشکی می‌نگرد بیشتر پرسش‌هایی را تجویز می‌کند؛ به جای آنکه به سنت فلسفۀ پزشکی بنگرد. از همین‌رو اوانز پرسش‌های فلسفی را بخشی از حوزۀ علوم انسانی پزشکی می‌انگارد.

از سوی دیگر استمپسی بیشتر سنت فلسفۀ پزشکی آمریکایی را دنبال می‌کند و تلاش می‌کند تا با منظری تاریخی انتقادی به علوم انسانی پزشکی بنگرد. منجمی افزود استمپسی نشان می‌دهد که کاستی اصلی پروژۀ علوم انسانی پزشکی قائل بودن تمایز هنر پزشکی و علم پزشکی است. او مدلی فراپزشکی (Meta-medicine) را برای علوم پزشکی مناسب دانست که در آن فلسفۀ پزشکی رسالت هماهنگ کردن ارتباط رشته‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی با علوم پزشکی بر عهده دارد.

در بخش عصرگاهی وبینار کشوری علوم انسانی و سلامت، دکتر حمیدرضا نمازی و دکتر علیرضا منجمی به بحث و تبادل نظر در پنل درباره محورهایی همچون میان‌رشتگی یا چندرشتگی، علوم انسانی سلامت یا علوم انسانی پزشکی، تعابیر مختلف از علوم انسانی پزشکی و علوم انسانی پزشکی پرداختند.

نخستین دوره‌های علوم انسانی پزشکی در ایران

موضوع مهم در ارتباط با همگانی شدن مفاهیم و بسط حوزه‌های مطالعاتی و حیطه‌های عملیاتی در ارتباط با مبحث علوم انسانی پزشکی در ایران، برگزاری نخستین دوره «فلسفه پزشکی»، «خاستگاه‌های تاریخی پزشکی بالینی» و «تاریخ پزشکی ایران معاصر» در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است.

در دوره «فلسفه پزشکی» برای دانشجویان دوره دکترای فلسفۀ علم و فناوری، عناوینی چون «تاریخچۀ فلسفۀ پزشکی و پرسش‌های بنیادین آن»، «مفهوم سلامت و بیماری»، «نقد بهنجارسازی و طبی‌سازی»، «نگاه‌های نو در فلسفۀ قاره‌ای دربارۀ پزشکی و جامعه پزشکی توانمندسازی»، «آنتروپوتکنولوژی»، «خوانش هرمنوتیکی از خاستگاه‌های ناخوشی و مستوری سلامت» مورد بحث قرار خواهد گرفت.

همچنین در دوره «بررسی خاستگاه‌های تاریخی برآمدن پزشکی بالینی مدرن» برای دانشجویان دکترای تاریخ علم و دکترای فلسفۀ علم و تکنولوژی، «سیر تاریخی تطور از پزشکی اخلاطی به پزشکی طبقه‌بندی و سپس پزشکی بالینی»، «مکان‌مند شدن بیماری»، «برآمدن تشریح آسیب‌شناختی»، «تأسیس نهاد بیمارستان» بحث و بررسی می‌شود.

در دوره «تاریخ پزشکی ایران معاصر» نیز برای دانشجویان دکترای تاریخ علم برای نخستین بار تاریخ پزشکی معاصر ایران به صورت آکادمیک تدریس می‌شود. «تحلیل گفتمان پزشکی معاصر»، «بررسی مناقشۀ پزشکی کتابخانه‌ای، بالینی و اجتماعی» و «تببین تاریخی انتقادی مسائل پزشکی ایران» در این دوره بحث می‌شود.

در این دوره‌ها به ترتیب علیرضا منجمی، فلسفه پزشکی؛ حمیدرضا نمازی، تاریخ پزشکی معاصر؛ و غلامحسین مقدم حیدری و علیرضا منجمی، خاستگاه‌های تاریخی برآمدن پزشکی بالینی را تدریس و ارائه خواهند کرد.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت بردار، تاریخ انتشار:25اسفند1397 ، کدخبر: - bordar-ensani.ir