کمتر کسی است که به گیلان سفر کرده و از عروس شهرهای گیلان یعنی لاهیجان دیدن نکند. این شهر پیش از سلسله صفویه، مرکز حکومت یکی از امیران محلی یعنی سادات کیایی بوده است. شاید جالب باشد بدانید بخشی از بناهای میراثی به جا مانده در شهرستان لاهیجان، مزار حاکمان و امیران کیایی است که به دلیل انتسابشان به سادات، نزد اهالی حرمت خاصی دارند. اگر از دیدن استخر لاهیجان و شاه نشین کوه (شیطان کوه) و تله کابین لاهیجان لذت بردید، از بازدید از مقبره چهار پادشاهان لاهیجان در مرکز شهر غافل نشوید.

بقعه چهار پادشاهان و سنت نگارگری مذهبی

مجموعه تاریخی «چهار پادشاه» لاهیجان، شامل ۴ بقعه و یک مسجد تاریخی در ابتدای خیابان کاشف و روبروی مسجد جامع شهر لاهیجان و حمام میراثی گلشن قرار دارد و مدفن چهار تن از شاهان کیایی، امیران محلی بیه پس (شرق سفیدرود پیش از صفویه) است.

این محل در ابتدا مرقد سید خور کیا (مقتول در سال ۶۴۷ ه. ق) بود و بقعه‌ای برای او ساختند که متصل به مسجد است. سپس سید علی کیا سال ۷۹۱ یعنی ۴۴ سال بعد چشم از جهان فرو بست که در طرف چپ آن حجره، حجره‌ای دیگر ساختند و وی را در آن به خاک سپردند. ۳۸ سال بعد رضا کیا پسر سید علی کیا در کنار پدرش دفن شد و چون در همان روز سید رضی کیا پادشاه گیلان رحلت کرده بود، وی را در همان حجره دفن کردند. از اینجا این بقعه به نام چهار پادشاهان معروف شد.

بارزترین ویژگی این بنا، نقاشی‌های دیواری نفیس برگرفته از حوادث عاشور و کتیبه‌های خطی مشتمل بر مرثیه معروف محتشم کاشانی است. نقاشی بر دیواره بِقاع، نوعی سنت هنری بود که از دوران صفویه رواج یافته و بر مدفن سادات کیایی این سنت اجرا شد. اهالی یا یک نفر بانی، نقاش را استخدام می‌کردند تا نقاشی‌هایی با بن مایه مذهبی نظیر بهشت و دوزخ، معراج پیامبر و به ویژه حوادث کربلا را بر جداره خارجی دیوارها ترسیم کند.

از دوره ناصرالدین شاه، نقاشی وقایع عاشورا بر دیوارهای بقاع متبرکه مورد توجه بیشتر هیأت امنا و رهبران مذهبی گیلان قرار گرفت. در سال‌های انتهایی پهلوی اول، اکثر اماکن مذهبی استان منقش به نگاره‌های مذهبی بود. نقاش بقعه چهار پادشاهان، استاد «غلامحسین نقاش» بود که بعدها بوسیله پسرش مشهدی آقاجان نقاش مرمت شد. کتیبه‌های صندوق‌ها، خوش خط و متعلق به قرن هشتم و اوایل قرن نهم قمری است. درهای ورودی چوبی و کنده کاری دارد. تاریخ کتیبه یکی از آنها ۱۰۱۵ ه. ق است.

مجموعه چهار پادشاهان با شماره ۳۲۲ در تاریخ ۲۱ آبان سال ۱۳۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بازدید از تنها موزه چای کشور

وقتی نام چای را می‌شنویم، ناخودآگاه شهر لاهیجان به ذهن متبادر می‌شود. قبل از اینکه چای مصرف عمومی پیدا کند، قهوه در ایران رواج داشت و قهوه خانه‌ها بعد از مراودات صفویه با اروپا در ایران رواج یافت. اکنون با اینکه هنوز قهوه خانه مصطلح است، ولی با کشت چای با تلاش‌های کاشف السلطنه، در قهوه خانه‌ها بیشتر چای می‌نوشند.

«آقا محمد خان قاجار قرانلو»، ملقب به کاشف السلطنه، نوه دختری «عباس میرزا»، نایب السلطنه فتحعلی شاه قاجار بود و اولین روز فروردین ماه ۱۲۴۴ خورشیدی در تربت حیدریه به دنیا آمد. وی بعدها به خاطر ترویج کشت چای در گیلان شهرت «چایکار» را برای خود انتخاب کرد. موزه چای لاهیجان، تنها موزه چای در کشور است که ابتدا تنها مدفن کاشف السلطنه، پدر چایکاری ایران بود و با تکمیل و توسعه ساختمان، از سال ۱۳۷۵ به عنوان موزه تاریخ چای ایران مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

معماری آرامگاه کاشف السلطنه طرح استاد «هوشنگ سیحون» است و استاد غفور گنجه‌ای این بنا را ساخت. این موزه از یک سالن اصلی دو طبقه، یک برج و دو فضای اداری شمالی و جنوبی تشکیل شده است. طبقه همکف از سالن اصلی بنا، به اسناد و مدارک مرحوم کاشف السلطنه و وسایل مربوط به چای و چای نوشی اختصاص دارد و طبقه دوم بنا را ویترین‌ها و اقلام مردم‌شناسی تشکیل می‌دهند. این اثر در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵ با شماره ۱۷۶۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کارخانه هوخ تیف، قدیمی ترین کارخانه چای در لاهیجان

کارخانه چای سازی هوخ تیف قدیمی ترین کارخانه چای موجود در ایران است که کمی جلوتر از آرامگاه کاشف السلطنه قرار دارد. شرکت هوخ تیف، بنایی ۴ طبقه، با معماری منحصر به فرد ساخته شده است اگر بازدیدکنندگان از بیرون بنگرند، سه طبقه به نظر می‌رسد. این ساختمان در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی و توسط یک شرکت آلمانی به نام هوخ تیف ساخته شد. ماشین آلات چای خشک کنی این کارخانه نیز مربوط به دوره پیش از جنگ جهانی دوم است.

نمای ساختمان آجری و بخشی از دیوارها از داخل سنگ چین شده است. سقف طبقات حالت مدور بوده و معماری و گچ بریهای خاصی داشت که متأسفانه گچ بریها در دوران رکود و تعطیلی کارخانه از بین رفت. بنا از بیرون ۳ طبقه به نظر می‌رسد ولی در حقیقت ۴ طبقه است، زیرا بنا در دامنه کوه طوری طراحی شده که طبقه دوم بتواند وزن سنگین دستگاه‌های چای خشک کنی را تحمل کند. این عمارت پنجره و شیشه‌های زیادی دارد که به منظور هواکشی در زمان خشک کردن چای اینگونه تعبیه شده بود.

چند سالی است هوخ تیف مرمت و احیا شده و به عنوان مرکز تحقیقات چای کشور تغییر کاربری یافته و محصولات جدید در حوزه چای همانند چای بستنی و کوکی چای و … تولید می‌کند.

پل خشتی لاهیجان

پل خشتی لاهیجان در محله پُرده سر و شمال غربی لاهیجان، بر روی رودخانه «سیم رود» ساخته شده است. پرده سر یکی از محلات قدیمی لاهیجان بوده و بر اساس کتاب «تاریخ گیلان و دیلمستان» بنای اولیه این پل خشتی مربوط به اواخر قرن نهم هجری است. طول این پل ۵۰ متر و عرض آن ۴/۵ متر و ارتفاع آن ۱۱ متر است. پل دارای دو دهانه بزرگ با طاق جناقی است. در قسمت پایه میانی، پل سیل برگردان وجود دارد. پل دارای یک سطح عابر روی مسطح و دو سطح شیب دار جانبی است که با سنگ قلوه‌ای سنگ فرش شده است. مصالح بنا آجر قرمز رنگ، آهک و ساروج است.

در سال‌های اخیر شهرداری لاهیجان با مناسب سازی حریم پل، مکانی را برای استراحت مسافران فراهم آورده است. این اثر در تاریخ ۲۰ دی ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۴۳۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تپه باستانی پنج پیران

تپه باستانی پنج پیران، کمی جلوتر از پل خشتی لاهیجان قرار دارد و مشخصه آن درختان تنومند آزادی است که بر بالای تپه رشد کرده و مردم به نشانه مقدس بودن به شاخه‌های این درخت پارچه‌های سبز بسته‌اند.

پنج پیران، قدیمی ترین اثر تاریخی لاهیجان در ضلع جنوبی شهر لاهیجان و در انتهای بافت تاریخی «محله گابُنه» قرار دارد. تپه پنج پیران یکی از قدیمی ترین سایت‌های تاریخی این منطقه است که به دوره صفویه بر می‌گردد و روایت است که تمدن شهری از حوالی همین رودخانه آغاز شده و یکی از زیستگاه‌های اهل مذهب همین نقطه بوده است.

سال ۱۳۹۰ مجوزی برای توسعه شهری و احداث جاده برای این محله صادر شد و متأسفانه بخش‌هایی از این تپه باستانی از بین رفت. در همان زمان اداره کل میراث فرهنگی گیلان به منظور نجات بخشی از یافته‌ها، اقدام به کاوش‌های باستان شناسی در تپه پنج پیران کرد و حدود ۲۷ نمونه از قبور مربوط به دوره ایلخانی تا اواخر صفوی را شناسایی کرد و کاشی‌ها و سفال‌هایی نظیر بقعه شیخ زاهد در این محدوده یافت شد.

بقعه شیخ زاهد گیلانی

در مسیر گذر از لاهیجان به سمت لنگرود، حتماً از بقعه شیخ زاهد گیلانی با معماری بی‌نظیرش دیدن کنید. شیخ زاهد به عنوان یکی از مشایخ صوفیه در میان ترکان سلجوقی و مردم آن دوره احترام خاصی داشت. «شیخ صفی الدین اردبیلی»، جد شاهان سلسله صفوی ۲۵ سال نزد وی شاگردی کرد و در ضمن دختر شیخ زاهد را نیز به همسری گرفت. «تاج الدین ابراهیم» ملقب به شیخ زاهد، از مشایخ معروف نیمه اول قرن هفتم هجری قمری بوده است. وی اهل تسنن و طریقت زاهدیه داشت.

معماران این بنا را از شیروان یا همان شروان در جمهوری آذربایجان امروز به لاهیجان آوردند. اصل بنا در دوره ایلخانی ساخته شده و قدمت بنا به قرن ۹ خورشیدی می‌رسد. مقبره در ابتدا تنها یک برج مخروطی آجری ساده بود و در زمان صفویه الحاقاتی به آن اضافه گردید. سقف دور گنبد شیب دار و سفال پوش شده و بعدها از آجرهای لعابدار برای پوشش گنبد که به آن «آجر معقلی» می‌گویند استفاده شده است.

مزار از سه طرف دارای ایوان بوده و اطاقی متصل به مقبره اصلی در جوار آن قرار دارد که توسط دری بهم مرتبط است. در اتاق مذکور دو گور وجود دارد که بوسیله کاشی روی آن تزئین شده است. زیر گنبد به صورت کلاه درویشی ساخته شده و دارای سه پوشش زیرین جهت استحکام بخشی و کم کردن ارتفاع می‌باشد پوشش میانی جهت نگهداری پوشش سوم جهت جهت مسقف کردن گنبد زده شده است. تزئینات از کاشی معقلی و لعابدار، رنگ‌های آبی، زرد، سیاه و سفید استفاده شده است.

بقعه شیخ زاهد در پنجم دی ماه ۱۳۴۷ به شماره ۸۲۴ در فهرست آثار ملی ثبت می‌شود.

چهل ستون لاهیجان

بقعه چهل ستون لاهیجان اگرچه قدمتش همپای چهل ستون قزوین و اصفهان است، اما به اندازه دو عمارت یاد شده بازدید کننده ندارد. ناشناختگی این بقعه به همان اندازه است که پس از تخریب بخش‌هایی از فضای داخلی بنا به بهانه مرمت، اداره کل میراث فرهنگی گیلان به فکر ثبت ملی آن افتاد. خوشبختانه دو سال پیش این بنای فاخر با معماری بومی گیلان در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد.

این بقعه در روستای زاکله بر از توابع جنوبی شهرستان لاهیجان واقع شده است. مسیر دسترسی به این بقعه، طبیعت بکر و زیبایی دارد. و مکان بقعه کمی بالاتر از زاکله بر و قبل از پل آهنی است. بنای بقعه بالای یک تپه قرار دارد. این بقعه که بر اساس کتیبه موجود در یکی از ستون‌ها، مدفن آقا سید ابراهیم از نوادگان امام موسی کاظم است، دارای ۴۰ ستون تراش خورده و سرستون‌های خراطی شده از چوب درخت شمشاد است. طبق گفته ساکنین تعدادی از تیرهای چوبی در چند سال اخیر مرمت شده است محکم بودن این چوب‌ها به حدی بوده که اتصال‌ها را نمی‌توان به وسیله میخ انجام داد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری رویداد گیلان، تاریخ انتشار : 6 فروردین 98، کد خبر:33955 ،www.rooydadegilan.ir