گنبد سلطانیه آرامگاه اُلجایتو است که به دستور خودش در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی-اسلامی به‌شمار می‌رود. گنبد این بنا بعد از گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره و گنبد مسجد ایاصوفیه، سومین گنبد بزرگ جهان به حساب می‌آید. گنبد سلطانیه در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده‌است.

این بنا شامل ۸ ایوان و ۸ مناره است که گفته می‌شود از ۸ در بهشت (ابواب البر یا درهای نیکی) الگو گرفته‌است. بنا دربرگیرنده دو دوره تزئینات است. دور اول تزئینات آجر و کاشی بود که به واسطه آجر و کاشی آیاتی از قرآن و نام الله و محمد و علی و نام سلطان نوشته شده‌است اما پس از مدتی به دلیلی ناشناخته سلطان محمد خدابنده دستور پوشانیدن تزئینات کاشی با اندود گچ را می‌دهد. این بنا در ۱۰ سال توسط ۳۰۰۰ نفر کارگر ساخته شد.

میراث جهانی

گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت‌خانه و سردابه است، میرموسی انیران (مدیر پایگاه جهانی گنبد سلطانیه) با اشاره به آنکه این روزها به دلیل سرمای هوا، کار مرمت را به داخل مجموعه گنبد منتقل کرده‌اند، به خبرنگار ایلنا گفت: درعین مرمت دیوارهای داخلی بنای گنبد، در صدد ساماندهی محوطه بیرونی نیز برآمدیم چنانکه سنگ‌هایی که در محوطه و اطراف مجموعه گنبد سلطانیه به صورت بلاتکلیف باقی مانده بود را مورد بررسی قرار دادیم. در نهایت این سنگ نگاره‌ها را در چهار ایوان که تزئینات خاصی ندارد در بخش‌هایی که عقب نشینی دارد و فضای خالی را ایجاد می‌کند روی پایه‌های ساده‌ای که در نظر گرفته بودیم به نمایش گذاشتیم.

او ادامه داد: در واقع می‌توان گفت تلاش ما آن بود تا یک نمایشگاه دائمی از سنگ‌های تاریخی این محوطه جهانی به نمایش بگذاریم. این سنگ‌ نوشته‌ها و سنگ قبرها از دوره صفویان و قاجار باقی مانده‌اند. درعین حال سنگ‌هایی که گفته می‌شود معتلق به مقبره سلطان محمد خدابنده بود را در داخل تربت خانه به فضای امن‌تری منتقل کردیم.

مدیر پایگاه جهانی گنبد سلطانیه همچنین درخصوص مرمت بنای گنبد سلطانیه گفت: مرمت سلطانیه در گذر زمان شکل می‌گیرد و بعد از آنکه رواق ضلع جنوبی را تا حدودی پیش بردیم. اکنون حدود دو ماه است که مرمت ایوان شمال غربی را آغاز کردیم و بخشی از مرحله کار تا پایان اردیبهشت و اواسط خرداد ۹۸ تمام می‌شود. این ایوان از آنجهت که ورودی به طبقات بالا و دارای تزییناتی ارزشمند است، حائز اهمیت است.

کشفیات جدید

انیران همچنین از کشفیات جدید در حوزه خطوط طراحی شده در تزیینات گنبد خبر داد و گفت: در تزیینات گنبد سلطانیه شاهد تکرار نام حضرت علی(ع) به شیوه‌ها و خطوط مختلف هستیم. در این میان در بررسی خطوط و طرح‌های ایوان شمال غربی با طرحی جدید از نام حضرت علی(ع) روبه رو شدیم که کپی آن در ضلع جنوب غربی نیز وجود دارد. اما آنچه برای ما جای سئوال دارد این است که چرا نام حضرت علی(ع) که چندین بار در گنبد سلطانیه تکرار شده، در این بخش‌ها برعکس نوشته شده است.

او ادامه داد: تصور ما درخصوص چرایی برعکس نوشتن نام حضرت علی(ع) این است که احتمالا در زمانی که این طرح‌ها اجرا می‌شد، این طرح روی کاغذهای شفاف و به صورت سوزن‌زنی و با استفاده از گرد ذغال و... کار می‌شد، شاید در آن زمان به دلیل عدم آگاهی، طرح برعکس گذاشته شده باشد. البته این طرح چهاربار تکرار شده است و این احتمال وجود دارد که در آن زمان نیز خطا کرده باشند. پی بردن به چرایی این امر نیازمند تحقیق و بررسی بیشتر است.

بودجه برای پایگاه جهانی

انیران با اشاره به آنکه بیش از دو سال از حضورش به عنوان مدیر پایگاه جهانی گنبد سلطانیه می‌گذرد، درخصوص تخصیص بودجه گفت: از آن زمان تاکنون، بودجه بیش از ۳ برابر شده و اکنون در حدود ۷ میلیارد تومان بودجه سالانه برای کل مجموعه دریافت می‌کنیم. البته این بودجه در بازه زمانی مختلف ارائه می‌شود و پاسخگوی نیازهای فعالیت‌هایی که در این مجموعه انجام می‌شود، هست.

کاوش‌های جدید

مدیر پایگاه جهانی گنبد سلطانیه همچنین از انجام کاوش‌های جدید در سال ۹۸ خبر داد و گفت: در برنامه سال ۹۸، کاوش ورودی جنوبی در نظر گرفته شده و مجوز آن باید توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر شود. ما معتقد هستیم، رابطه ساختاری ارتباط دهنده خاصی بین ورودی جنوبی و شمالی گنبد سلطانیه وجود دارد، این درحالی است که اکنون این مهم را نمی‌توانیم ثابت کنیم. شاید بعد از انجام کاوش‌ها، سازه‌های جدید از دوره ایلخانی پیدا کنیم که بتوانیم این ارتباط را ثابت کنیم. همچنین ارتباط بین دروازه و گنبد مشخص خواهد شد چراکه برخی معتقد هستند در محدوده دروازه جنوبی، بازار وجود داشت.

شکل گیری مرکز و پایگاه پژوهش‌های ایلخانی

انیران همچنین یادآور شد: برای نخستین بار شاهد مصوب شدن شکل گیری مرکز و پایگاه پژوهش‌های ایلخانی در مجموعه جهانی گنبد سلطانیه هستیم. در این راستا مکتوبات مربوط به گنبد سلطانیه و موضوعاتی مرتبط با معماری، هنر، تاریخ، مصالح و طرز تفکر آن دوران جمع آوری خواهد شد و در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. در این میان منتظر هستیم تا سرپرست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری از فضاهای موجود بازدید کنند و دستور نهایی را ابلاغ کند.

گنبد سلطانیه و گردشگران

در گذشته گردشگران از ورودی غربی به سلطانیه وارد می‌شدند و در محوطه آن حضور پیدا نمی‌کردند و تصوری نسبت به این محوطه جهانی و ساز و کار گنبد با با سایر محوطه نداشتند. این در حالیست که در گذشته محوطه جهانی گنبد سلطانیه دارای دو ورودی در بخش شمال و جنوب بود.

این باستان‌شناس در این خصوص گفت: درباریان از ورودی جنوبی رفت و آمد می‌کردند و عموم جامعه از ورودی شمالی استفاده می کردند. در حال حاضر ورودی شمالی تنها ورودی است که تا رسیدن به گنبد فاصله طولانی در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ متر فاصله دارد و اطراف آن نیز کاوش‌های باستان شناسی انجام شده. البته با وجود اینکه ۱۷ فصل کاوش در این محوطه انجام شده هنوز کامل نیست اما گردشگران می‌توانند با دیدن این محوطه تصویر ذهنی خاصی نسبت به محوطه جهانی پیدا کنند.

به گفته انیران، راهنمایان گردشگری برای توضیح این محوطه و مسیر بازدید حضور خواهند داشت. درحال حاضر نیز، ورودی غربی تبدیل به نگهبانی شده است. گردشگران برای حضور در محوطه میراث جهانی گنبد سلطانیه هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند اما برای بازدید از بنای گنبد باید بلیط تهیه کنند. هزینه این بلیط برای گردشگران داخلی ۳ هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰ هزار تومان است. طراحی و محوطه‌سازی برای قسمت ورودی شمالی به اتمام رسیده و ملزومات ورودی برای حضور گردشگران نوروزی فراهم شده است. این مهم از طریق شن‌ریزی و تخته‌هایی که مسیر بازدیدکنندگان را نشان می‌دهد، مشخص شده.

در گذشته فضا و محلی برای حضور راهنمایان گردشگری در مجموعه گنبد سلطانیه وجود نداشت این درحالی است که اکنون این فضا ساماندهی شده است. همچنین از آنجایی که در محوطه گنبد سلطانیه فضای سبز نیز طراحی شده بسیاری از گردشگران از این فضا استفاده می‌کنند از این رو طراحی بازارچه‌های فروش صنایع دستی و ارائه خدمات به گردشگران نوروزی در نظر گرفته شده است.

اجرای موسیقی، تکم گردانی، عاشیقلر، پخت آش، نمایشگاه و... از دیگر برنامه‌هایی است که گردشگران نوروز می‌توانند حین بازدید از گنبد سلطانیه می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.

انیران ادامه داد: از آنجایی که در فضای گنبد سلطانیه مکانی برای پذیرایی و خدمات رسانی به گردشگران نداریم، حمام سالار می‌تواند به عنوان مکانی مناسب برای این مهم مورد بهره برداری قرار گیرد. در این میان حمام سالار که از دوره قاجار باقی مانده و در محوطه گنبد سلطانیه قرار دارد بیش از ۱۰ سال است که بر اساس تفاهم‌نامه مرمتی با کانون اتومبیل‌رانی در اختیار این مجموعه قرار دارد. هرچند مرمت این بنا انجام شده اما از آن استفاده‌ای نمی‌کنند و از آنجایی که در اجاره کانون اتومبیل‌رانی و جهانگردی است، امکان بهره‌برداری از آن برای دیگران نیز وجود ندارد و سال‌هاست درهایش بسته است. البته با توجه به آنکه پایان سال ۹۷، قرارداد بهره‌برداری از حمام سالار با کانون اتومبیل‌رانی تمام می‌شود، امیدواریم در سال جدید شاهد حضور بهره‌بردار جدید در این مجموعه باشیم چراکه طی سال‌های گذشته هیچ بهره‌ای از این فضا برده نشده.

مدیر پایگاه جهانی گنبد سلطانیه ادامه داد: سعی ما برآن است تا در نوروز بتوانیم از امکانات این بنا برای خدمات دهی به گردشگران استفاده کنیم. التبه طی سال‌های گذشته به صورت مقطعی و در بازه زمان‌هایی مانند نوروز باز می‌شد و به گردشگران خدمات می‌داد. از آنجایی که این بنا برای بهره‌برداری به عنوان سفره‌خانه و مجموعه آشپزخانه‌ای تجهیز شده است، می‌تواند از این بابت مورد توجه قرار گیرد.

به گفته انیران، از فضای حمام سالار می‌توان در حوزه نمایشگاه صنایع دستی، غذاخوری و... استفاده کرد چراکه محوطه گنبد سلطانیه حدود ۱۴ هکتار است و گردشگران که برای بازدید از این محوطه می‌آیند بتوانند از خدمات تغذیه و استراحت استفاده کنند.

نوروز و گنبد جهانی

به گفته او در بازه زمانی نوروز که از ۲۷ اسفند ماه آغاز و تا ۲۰ فروردین به طول می‌انجامد، گنبد سلطانیه میزبان هزاران گردشگر است چنانکه تعداد این گردشگران که در سال ۹۵ در حدود ۴۲ هزار نفر بود در سال ۹۷ به ۶۴ هزار نفر رسید. درواقع هر سال با افزایش ۱۰ هزار نفری تعداد بازدیدکنندگان از گنبد سلطانیه روبه رو هستیم.

انیران درخصوص آسیب‌هایی که حضور این تعداد گردشگر در محوطه میراث جهانی می‌تواند متوجه این بنا کند، گفت: معمولا مسیرهای خاصی برای بازدید گردشگران تعریف شده که آسیب کمتری به بنا وارد می‌کند. درعین حال ورود گردشگران به محوطه‌هایی که در حال کاوش است، ممنوع است. مجموعه گنبد سلطانیه از پله‌ها گرفته تا رواق‌ها و فضاهای بازدید، به نوعی طراحی شده که امکان بازدید همزمان هزار نفر فراهم نیست. از این رو از نظر وزنی، حضور این تعداد گردشگر روی گنبد سلطانیه تاثیر ندارد. حتا بخش‌هایی که ممکن است توسط گردشگران لمس شوند نیز دارای تزیینات جدی نیست و بیشتر آجر هستند. در واقع می‌توان گفت بازدید گردشگران نوروزی از گنبد سلطانیه تاثیر منفی بر روی این بنا ندارد.

مدیر پایگاه جهانی گنبد سلطانیه خاطرنشان کرد: هرچند گردشگران ما فهمیده هستند و نسبت به حفاظت از میراث فرهنگی آگاهی دارند اما در این میان افرادی هستند که یادگاری می‌نویسند و حتا با کلید روی دیوارها خط می‌اندازند. اگر گردشگران این موارد را رعایت کنند، هیچ مشکل دیگری برای این بنا حین بازدیدهای نوروزی بوجود نمی‌آید.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری ایلنا ، تاریخ انتشار: 11فروردین 1398 ، کدخبر: 730291 ،www.ilna.ir