شعارسال:فرآيند پيشگيریاز وقوع، برخورد و سالم‌سازیبعد از وقوع بحران را مديريت بحران می‌گويند. مدیریت بحران علمی، كاربردیاست و باید در دانشگاه‌ها فراگیر شود.

مجید فرج‌فائد- بحران در حقیقت یک فشار روانی–اجتماعی بزرگ و ویژه است که باعث درهم شکسته شدن انگاره‌های متعارف زندگی و واکنش‌های اجتماعی می‌شود و با آسیب‌های جانی و مالی، تهدیدها، خطرها و نیازهای تازه‌ای به وجود می‌آورد.

در نتیجه می‌توان بحران را این‌گونه تعریف کرد؛ حادثه‌ای که به‌طور طبیعی یا توسط بشر به‌طور ناگهانی یا به‌صورت فزاینده به وجود می‌آید و سختی و مشقت را به جامعه انسانی به‌گونه‌ای تحمیل کند که جهت برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اساسی و فوق‌العاده باشد.

به‌صورت کلی حوادث و بحران‌ها ازلحاظ مدت‌زمان وقوع به دو نوع ناگهانی و درازمدت تقسیم می‌شود. سیل، زلزله، طوفان، آتش‌فشان، رانش زمین به‌صورت ناگهانی و اپیدمی، خشک‌سالی و قحطی ازجمله حوادث طبیعی هستند که در درازمدت به وقوع می‌پیوندد.

بحران عموماً پیش‌بینی‌ناپذیر است؛ بحران‌ها آثار مخربی دارند و مردمی که تا قبل از بحران نیازمند کمک نبودند به‌محض وقوع بحران نیازمند کمک می‌شوند. بحران، ماهیت و آثاری استهلاکی دارد و در وضعیت بحرانی معمولاً تصمیم‌گیری تحت شرایط وخیم و در زمان محدود و اطلاعات موردنیاز تصمیم‌گیرندگان ناقص است.

فرآیند پیش‌بینی و پیشگیری از وقوع، برخورد و سالم‌سازی بعد از وقوع بحران را مدیریت بحران می‌گویند. مدیریت بحران علمی، کاربردی است که به‌وسیله مشاهده سیستماتیک بحران‌ها و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها در جستجوی یافتن ابزاری است که به‌وسیله آن بتوان از بروز بحران‌ها، پیشگیری کرد تا در صورت بروز آن در خصوص کاهش اثرات آن آمادگی لازم برای امدادرسانی سریع و بهبودی اوضاع اقدام کرد.

امروزه عمده‌ترین نقاط ضعف مدیریت بحران، نبود هماهنگی و همکاری سازمان‌ها، کمبود ضوابط و مقررات جامع‌ومانع و پراکندگی و ناکافی بودن قوانین و مقررات موجود و محدودیت منابع مالی است.

ایران به‌عنوان کشوری که در سالیان اخیر خسارات بسیاری از حوادث و بحران‌های طبیعی به خود دیده است، لازم است اهتمام بیشتری نسبت به تحقیقات حوزه مدیریت بحران، مخاطرات طبیعی و پدافند غیرعامل داشته باشد. عدم فراگیری رشته‌های مرتبط با مدیریت بحران در مقطع کارشناسی و دانشگاه‌های معتبر و ظرفیت پایین این رشته‌ها در مقاطع تحصیلات تکمیلی، تحقیقات صورت گرفته در این حوزه را کم‌فروغ کرده است.

بر اساس این گزارش پذیرش در رشته‌های «مدیریت سوانح طبیعی»، «مدیریت بحران» و «پدافند غیرعامل» در تعدادی کمی از دانشگاه‌های کشور ازجمله دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه جامع امام حسین (ع) و دانشگاه مالک اشتر صورت می‌گیرد که تخصیص ظرفیت در دانشگاه‌های مذکور از نظم خاصی برخوردار نیست؛ به‌طوری‌که ظرفیت این رشته‌ها در چند سال گذشته دستخوش تغییرات بسیاری شده است.

با توجه با الزامات قانون مقررات ملی ساختمان و وجود مقرراتی تحت عنوان «مبحث ۲۱» که دربرگیرنده تمام رشته‌های هفت‌گانه مهندسی ساختمان است، به همین دلیل باید تمام گروه‌های درگیر در حوزه مباحث پیشگیرانه و پدافند غیرعامل به‌صورت حرفه‌ای ورود کنند.

دانشگاه آزاد اسلامی در راستای مسئله‌محوری و مأموریت‌گرایی و تمرکز در تحقیقات، چالش‌های کنونی کشور را به‌عنوان مأموریت‌های ویژه به واحدهای دانشگاهی تحت عنوان «برنامه پایش» ابلاغ کرده است.

طرح پایش به‌منظور حل مسائل راهبردی، پیچیده و بین‌رشته‌ای کشور، مدیریت و راهبری اثربخش تحقیقات و پایان‌نامه‌ها و مدیریت یکپارچه پژوهش‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد اسلامی اجرا می‌شود.

پایش در گام نخست فعالیت خود را با ۹ برنامه علمی در ۹ واحد دانشگاهی شروع کرده است و در نظر دارد در گام‌های بعدی برنامه‌های علمی را به ۴۰ برنامه افزایش داده و واحدهای دانشگاهی تأثیرگذار با این طرح در ذیل واحدهای استانی مشارکت کنند.

این طرح با هدف ایجاد انسجام در تحقیقات، ایجاد محوریت موضوعی در واحدهای دانشگاهی، استفاده حداکثری از پتانسیل‌های واحدهای دانشگاهی و با تأکید بر مسئله‌محوری دانشگاه در زیست‌بوم شهری با مشارکت صنایع، نهادهای اجتماعی و خانواده بزرگ دانشگاه آزاد اسلامی شروع به احصای نظام موضوعات علمی کرده است.

اکنون دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق به‌عنوان پایلوت تحقیقاتی در حوزه مخاطرات طبیعی انتخاب شده است. در درجه نخست شناسایی و استخراج هزار و ۸۰۰ موضوع در این زمینه محقق شده است که با بارگذاری در سامانه پایش، تحقیقات و پایان‌نامه‌ها در این حوزه متمرکز و در راستای حل چالش‌های ملی قرار خواهند گرفت.

لزوم بازنگری در ظرفیت رشته‌های مقاطع تحصیلات تکمیلی در حوزه مدیریت بحران، تمرکزگرایی در زمینه پژوهش‌های مدیریت بحران، توسعه اقدامات و تحقیقات حرفه‌ای در سازمان نظام مهندسی و توجه به الزامات و قوانین مبحث ۲۱ می‌تواند ازجمله تدابیر مؤثر به شمار برود.

در فرهنگ ایرانی ضرب‌المثلی مبنی بر «علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد» از قدیم‌الایام مرسوم بوده و حاکی از این است که در کشور ما زنگ خطرها اغلب نادیده و ناشنیده گرفته می‌شوند و بعد از وقوع بحران تدبیر و راه‌حل اندیشیده می‌شود. متأسفانه مدیر بحران یا علائم را نمی‌شناسد و یا به اهمیت این علائم واقف نیست.

مدیر بحران باید به دنبال راه‌کارهایی جهت کاستن ابعاد بحران باشد؛ به‌عبارت‌دیگر باید آثار هر عامل را با پارامترهای دیگر سنجید و پس از تحلیل نسبت به رفع آن بکوشد. مدیر بحران باید تفکر استراتژیک را یاد بگیرد و بتواند به آشفتگی ذهنی خویش در کوتاه‌ترین مدت نظم ببخشد، این امر مگر با حضور مداوم در بحران‌ها و تدابیر از قبل پیش‌بینی‌شده ممکن نخواهد بود.

شعار سال ، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری آنا، تاریخ انتشار19 فروردین 98، کد خبر: 371687، ana.ir