شعار سال: کارشناسان بین‌المللی کاهش صادرات نفت ایران را دارای تبعاتی برای اقتصاد جهانی و حتی جامعه امریکا نیز می‌دانند. از جمله گران شدن سوخت‌هایی نظیر بنزین و گازوئیل که در تابستان احتمالاً با اعتراضات مردم امریکا نسبت به دولت خود همراه خواهد بود. در این باره رویترز می‌نویسد: «قیمت بنزین در امریکا در سال‌جاری میلادی تاکنون ۲۵ درصد افزایش یافته که تحریم‌های نفتی ترامپ علیه ایران سهم به سزایی در این افزایش قیمت داشته است. افزایش قیمت بنزین در امریکا سبب شده بخش زیادی از درآمد مصرف‌کنندگان طبقه متوسط در امریکا از دست برود. تحریم‌های ضد ایرانی دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا و اقدام این دولت برای لغو معافیت مشتریان نفت ایران از این تحریم‌ها، می‌تواند به‌زودی قیمت‌ها را حتی بیش از پیش افزایش دهد. برخی مصرف‌کنندگان امریکایی هم‌اکنون سه دلار برای هر گالن بنزین می‌پردازند و اگر قیمت‌ها بیشتر افزایش یابد، فشار بیشتری را متحمل می‌شوند و این موضوع نارضایتی به همراه خواهد داشت.»بررسی‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر هر بار پر کردن باک بنزین در طول هفته، ۱۴ درصد از درآمد یک کارمند متوسط امریکایی را به خود اختصاص می‌دهد، اما این رقم ۱۰ هفته پیش حدود ۱۱ درصد بود.

مقامات امریکایی مدعی هستند که ظرفیت تولید نفت امریکا، عربستان و امارات به اندازه‌ای است که می‌تواند خروج نفت ایران از بازار را آسان و تغییرات قیمتی را مدیریت کند. امریکا در این مسیر سیاست «چماق و هویج» را اتخاذ کرده و به مشتریان نفت ایران هشدار داده است که اگر از ایران نفت بخرند، مجازات خواهند شد. اگرچه روابط تجاری مشتریان سنتی نفت ایران از جمله ژاپن، چین، هند، ترکیه و کره جنوبی با امریکا گسترده‌تر از روابط آنها با ایران است اما این فشارهای امریکا با مخالفت برخی از خریداران همراه بوده است. برای مثال ترکیه اعلام کرده که آنکارا به‌دنبال مجاب کردن امریکا به‌منظور تمدید معافیت‌های تحریمی در زمینه خرید نفت ایران است. برای پالایشگاه توپراش بزرگترین واردکننده نفت در ترکیه، جایگزین کردن نفت کشورهای دیگر کار چندان آسانی نیست. در کنار اعتراضات مقامات کشورهای خریدار نفت ایران که پالایشگاه‌هایی ساخته شده بر اساس مؤلفه‌های نفت ایران دارند، مسأله دیگری که بازار را دچار سردرگمی کرده، ظرفیت واقعی تولید نفت کشورهاست.

ایران چه میزان نفت می‌فروشد؟

سال 1395 صادرات نفت خام ایران در نتیجه اجرای برجام جهش کرد و به مرور به بالاتر از 2.2 میلیون بشکه در روز رسید. آن زمان تولید نفت خام ایران نیز در یک قدمی تکرار رکورد 4 میلیون بشکه در روز قرار داشت. به طوری که اواخر آن سال در توافق اولیه کاهش تولید اوپک سطح تولید مرجع ایران 3.975 میلیون بشکه در روز در نظر گرفته شد.

با بازگشت تحریم‌های امریکا در سال 1397 دوباره نمودار تولید و صادرات نفت خام ایران روندی نزولی به خود گرفت و تقریباً اروپایی‌ها که به تازگی خرید نفت از ایران را از سر گرفته بودند؛ برای حفظ روابط تجاری خود با امریکا ازاین خرید صرف نظر کردند. اما مشتریان سنتی نفت خام ایران با سطح وابستگی شدیدتری به نفت ایران به خرید ادامه دادند و معافیت‌هایی 6 ماهه نیز در ماه می‌2018 (آذرماه 1397) از امریکا دریافت کردند. تا امروز که معافیت‌های امریکا برای نفت ایران دیگر تمدید نشد.

اگر آخرین گزارش ماهانه اوپک بر اساس اطلاعات منابع ثانویه را ملاک قرار دهیم، در ماه مارس 2019 تولید نفت خام ایران 2.698 هزار بشکه در روز بوده است. البته معمولاً صادرات نفت خام بر اساس گزارش‌های وزارت نفت بالاتر از میزان اعلامی منابع ثانویه است که به‌دلیل محرمانه بودن آن در دوران تحریم، قابلیت دسترسی ندارد.

با در نظر گرفتن گزارش اوپک و با احتساب اینکه بخشی از این تولید نفت در پالایشگاه‌های داخلی مصرف می‌شوند، درحال حاضر بین یک تا 2 میلیون بشکه نفت خام ایران صادر می‌شود. البته علاوه بر این نفت خام، صادرات میعانات گازی نیز مطرح است که آمار دقیقی از حجم آن در دست نیست. سؤال اینجاست که کشورهای صادرکننده نفت چقدر ظرفیت جایگزینی نفت خود را با نفت ایران دارند؟

تولید نفت امریکا و احتمال افت تولید

اداره اطلاعات انرژی امریکا در روزهای اخیر آماری را از میزان عرضه و ذخایر نفت این کشور اعلام کرد. به این ترتیب کهتولید نفت امریکا از اوایل سال ۲۰۱۸ بیش از ۲ میلیون بشکه در روز رشد کرده و به رکورد بیش از ۱۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. ذخایر نفت این کشور هم هفته گذشته با ۱.۳ میلیون بشکه افزایش، به ۴۶۰.۶۳ میلیون بشکه صعود کرد که بالاترین حد از اکتبر سال ۲۰۱۷ بود. بر اساس این گزارش امریکا در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده نفت جهان در جایگاهی بالاتر از روسیه و عربستان سعودی قرار دارد. اما ادامه این شرایط نیازمند نفت خام بالاتر از 70 دلار برای هر بشکه است.

در این باره سید مهدی حسینی کارشناس بین‌الملل انرژی به «ایران» گفت: «مهم‌ترین پشتوانه امریکا برای اجرای این سیاست تولید نفت غیرمتعارف است. بیش از 7 میلیون بشکه از تولید نفت خام امریکا از محل نفت خام شیل(رسوبی) است. اگر توسعه در این بخش رخ ندهد، عملیاتی شدن چاه‌های جدید در قیمت‌های کنونی به تعویق خواهد افتاد و در سال‌جاری میلادی این میزان تولید به زیر 4 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. امریکا به لحاظ کمی شرایطی دارد که باید سرمایه گذاری‌های زیادی شود؛ اما بخش خصوصی آن در شرایطی این کار را می‌کند که صرف کند. لذا به قیمت‌های بالاتر از 70 دلار نیاز دارد. عرضه بیشتر نفت خام از سوی امریکا در شرایط کنونی از محل ذخایر استراتژیک خواهد بود که آن هم تبعات خاص خود را دارد.»

بالاترین میزان تولید عربستان و امارات

آمارهای اوپک نشان می‌دهد که از سال 2015 تاکنون بالاترین میزان تولید نفت خام عربستان متعلق به سال 2016 بوده که این کشور به طور میانگین 10 میلیون و 406 هزار بشکه در روز گزارش شده است. این کشور سال‌جاری میلادی حدود 10 میلیون بشکه در روز نفت خام تولید کرده است. کارشناسان عقیده دارند که ظرفیت تولید این کشور در شرایط کنونی افت کرده و توان تولید آن اکنون کمتر از سال 2016 است.

در مورد امارات نیز این کشور در حال حاضر بالاترین میزان تولید خود را دارد. به طوری که در ماه ژانویه 3.075 میلیون بشکه در روز نفت خام تولید کرده است.

عراق و روسیه وارد بازی می‌شوند

دو کشور دیگری که برای بازار نفت ایران دندان تیز کرده‌اند روسیه و عراق هستند که اتفاقاً نفت خامی با مشخصات نزدیک به نفت خام ایران تولید می‌کنند.

اواخر سال 2018 شیرهای تمام چاه‌های نفت روسیه باز شد و رکورد تولید 11 میلیون و 600 هزار بشکه در روز را شکست که با تولید کنونی آن حدود 100 هزار بشکه در روز فاصله دارد. اما عراق که در حال حاضر حدود 4.5 میلیون بشکه نفت تولید می کند، ادعاهایی در مورد ظرفیت تولید خود دارد که هنوز مشخص نیست تا چه اندازه واقعی است.در این باره ثامر الغضبان وزیر نفت عراق به رویترز گفت که کشورش ظرفیت افزایش تولید نفت را تا ۶ میلیون بشکه در روز در صورت لزوم دارد ولی به توافق کاهش تولید اوپک و متحدانش پایبند است و هیچ اقدامی را به‌صورت یکجانبه برای افزایش تولید انجام نمی‌دهد.

اوپک، روسیه و سایر تولیدکنندگان نفت در نشست اخیر اوپک پلاس تصمیم گرفتند 1.2 میلیون بشکه از تولید نفت را کاهش دهند. این گروه در 25 و 26 ژوئن دور هم جمع می‌شوند تا در مورد تمدید این قرارداد تصمیم‌گیری کنند. به‌نظر می‌رسد که در شرایط کنونی این توافق برداشته شود اما میزان کاهش تولید شرکت‌کنندگان طرح کم‌تر از 1.2 میلیون بشکه در روز بوده است. لذا با برداشته شدن این توافق که میان 11 کشور عضو اوپک و 10 کشور متحد آن شکل گرفته، کاهش صادرات نفت خام ایران و همین‌طور ونزوئلا جبران نخواهد شد؛ دو کشوری که تحت تحریم‌های ظالمانه امریکا قرار گرفته‌اند.

کلانتری امریکا برای دنیا

مرتضی بهروزی‌فر

عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی

پایان دوره معافیت‌های نفتی امریکا برای مشتریان نفت ایران، اگرچه نمی‌تواند منجر به صفر شدن صادرات نفت کشورمان شود اما چند نکته را گوشزد می‌کند.

1. نخست وابستگی اقتصاد کشور به نفت که سال‌هاست برای کاهش آن شعار داده می‌شود و اکنون نیز دردسر ساز خواهد بود. با تحریم‌های کنونی صادرات نفت ایران صفر نمی‌شود اما منابع ارزی ایران کم خواهد شد. این موضوع اداره کشور را سخت می‌کند و باید کاهش منابع را از محل‌های دیگر جبران کرد.

2.‌ نکته دیگرعدم تحقق اهداف توسعه‌ای صنعت نفت و راحت بودن تحریم نفتی ایران است. قطعاً اگر صنعت نفت به میزان کافی در این سال‌ها توسعه یافته بود و به جای 2.5 میلیون بشکه، امروز حدود 4 میلیون بشکه از صادرات نفت جهان متعلق به ایران بود، امریکا با فشار بیشتری مواجه و تحریم ایران سخت‌تر می‌شد.

3. در بازار نفت رفقای استراتژیک وجود ندارند و همه کشورها منافع دولت‌های خود را دنبال می‌کنند. مثلاً امروز نمی‌توان انتظار داشت که روسیه و عراق از منافع خودشان برای ایران دست بکشند و حتماً بخشی از بازار ایران را تصاحب خواهند کرد.

4. شرکت‌های بزرگ و همین‌طور دولت‌ها توان مقابله با امریکا را ندارند. امریکا کلانتر دنیاست و احتمالاً مراودات بانکی نیز دچار فشارهای مضاعف خواهد شد. لذا باید احتیاط کرد که پول نفت صادر شده در این دوره در اختیار بانک مرکزی قرار بگیرد و دلالان به عرصه صادرات نفت وارد نشوند.

5. امریکا در حال بزرگنمایی تولید عربستان و امارات است اما نباید از تلاش این کشورها برای افزایش تولید و به دست آوردن امتیازاتی از سوی امریکا غافل شد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران تاریخ انتشار 7 اردیبهشت 98، کد خبر: 509200، www.iran-newspaper.com