جدال دولتی‌ها بر سر دکتری

این روزها دانشگاه‌ها درگیر انتخاب رشته دوره دکتری هستند، دوره‌ای که براساس آمارها در سال 98 بیش از 196 هزار نفر برای 24 هزار صندلی ثبت‌نام کرده‌اند تا داوطلبان وارد یک دوره دیگر تحصیلی شوند.«درحال حاضر، نزدیک به ۱۰۰ هزار دانشجوی دکتری داریم که بسیار بیشتر از نیاز بازار است... که این باید مهار شود.» این جمله‌ای واضح و روشن از معاون آموزشی وزارت علوم در توجیه بخشنامه جدید این وزارتخانه در ممنوعیت ایجاد رشته‌محل‌های جدید در دوره دکتری است.

شعار سال :این روزها دانشگاه‌ها درگیر انتخاب رشته دوره دکتری هستند، دوره‌ای که براساس آمارها در سال 98 بیش از 196 هزار نفر برای 24 هزار صندلی ثبت‌نام کرده‌اند تا داوطلبان وارد یک دوره دیگر تحصیلی شوند. اما آزمون امسال حول یک حاشیه، توجهات را به خود جلب کرده است، حاشیه‌ای که از روزهای ابتدایی سال گذشته آغاز شد و این روزها این حواشی بر متن غلبه دارد. «درحال حاضر، نزدیک به ۱۰۰ هزار دانشجوی دکتری داریم که بسیار بیشتر از نیاز بازار است... که این باید مهار شود.» این جمله‌ای واضح و روشن از معاون آموزشی وزارت علوم در توجیه بخشنامه جدید این وزارتخانه در ممنوعیت ایجاد رشته‌محل‌های جدید در دوره دکتری است. بخشنامه‌ای که در روزهای پایانی سال 96 ابلاغ و پس از پایان تعطیلات نوروز توسط او اعلام شد. به موجب این مصوبه، ایجاد رشته‌محل‌های جدید در مقطع دکتری تخصصی برای تمام زیرنظام‌های آموزش عالی، اعم از دولتی و غیردولتی برای سال ۹۸-۹۷ ممنوع است. این مصوبه یک استثنا هم برای دانشگاه‌های سطح یک و دو قائل می‌شود، به این ترتیب که صرفا این دانشگاه‌ها می‌توانند- البته با حفظ تعداد رشته‌محل‌های دایر نسبت به جا‌به‌جایی رشته‌ها و جایگزینی رشته‌های جدید با رشته‌های قدیمی- به ایجاد رشته اقدام کنند.
این طرح موافقان و مخالفانی دارد، موافقان این طرح عموما از دانشگاه‌های تهرانی و سطح یک هستند، با این حال دانشگاه‌های غیرتهرانی با وجود حرکت در این سیاست به صورت تلویحی به مخالفت با این طرح می‌پردازند.
رئیس دانشگاه ارومیه گفته است: «پذیرش دانشجوی دکتری به حداقل رسیده است. با توجه به این سیاست‌ها، در گسترش رشته‌ها در دانشگاه صنعتی ارومیه به‌شدت محدودیت ایجاد کردیم؛ به‌طوری که به‌رغم مفاد سند چشم‌انداز مبنی‌بر گسترش رشته‌ها، آنها را کاهش داده‌ایم.»
معاون آموزشی دانشگاه یزد نیز یکی دیگر از افرادی است که این سیاست را سیاست‌های سختگیرانه وزارت علوم در پذیرش دانشجوی دکتری خوانده است، او می‌گوید: «داشتن استاد و دانشیار، صرفا متضمن کیفیت خوب نیست بلکه باید به پتانسیل دانشگاه در آن رشته نگاه شود. صرف اینکه بگوییم دانشگاهی با ۵۰ سال قدمت، استادتمام و دانشیار دارد پس کیفیت خوبی هم دارد، درست نیست، چراکه بعضا می‌بینیم کار خاصی انجام نمی‌شود ولی در مجموع معتقدم وجود قانون بهتر از بی‌قانونی است. ما امسال با کاهش 80 نفری پذیرش دانشجو روبه‌رو شده‌ایم.»
علیرضا جلیلی‌فر، معاون آموزشی دانشگاه شهیدچمران اهواز هم با انتقاد از اعمال سیاست دوگانه در پذیرش دکتری، می‌گوید: «مصوبه ساماندهی دکتری را فقط باید دانشگاه‌های کوچک اجرا کنند، اما به نظر بنده وزارت علوم، استانداردهای دوگانه‌ای در اجرای این سیاست اعمال می‌کند؛ چراکه اگر مسئولان واقعا تصمیم به تغییر رویه دارند، چرا این سیاست را فقط در برخی دانشگاه‌های کوچک اجرایی می‌کنند و دانشگاه‌های بزرگ ازجمله دانشگاه‌های تهران با رایزنی‌هایی که انجام می‌دهند، درنهایت از این امر مستثنی می‌شوند؟»

هوشنگ طالبی‌حبیب‌آبادی رئیس دانشگاه اصفهان

سیاست جدید وزارت علوم محدودیت نیست

ما طبق برنامه‌ریزی و بخشنامه‌ای که انجام شده است دانشگاه سطح یک محسوب می‌شویم، بنابراین مشکلی در پذیرش و ایجاد رشته‌های جدید نداریم، این مشکل مربوط به دیگر دانشگاه‌هاست اما شرایط پذیرش و ایجاد رشته جدید استاندارد شده است و متناسب با شرایط دانشگاه‌ها می‌توانند پذیرش دانشجو انجام دهند. درحال حاضر بسیاری از دانشگاه‌ها این شرایط را دارند یا در ایجاد رشته جدید مشکلی ندارند و از نظر ما این محدودیت به حساب نمی‌آید.
اینکه استاندارد در پذیرش دانشجویان دکتری و ایجاد رشته‌ها بالاتر برود و مقداری در پذیرش دانشجو دقت بیشتری بشود، مشکلی ندارد و این مساله بیشتر متوجه داوطلب است. به هر حال برای داوطلب آپشن‌های انتخاب بسیار زیاد است، اما کسی که در رشته‌ها یا دانشگاه‌های خاص درخواست قبولی دارد باید شرایط سخت‌تری را برای آن درنظر گرفت وگرنه محدودیتی به آن صورت از این نظر به وجود نیامده است.
دانشگاه اصفهان در سال جدید برنامه دارد طبق ظرفیت و نیاز کشور به رشته جدید برای گسترش رشته‌های این دانشگاه اقدام کند و اگر نیاز باشد ظرفیت‌سازی کشور را در رشته‌های تحصیلات تکمیلی افزایش دهیم، مشکلی در پذیرش نداریم. اینکه دانشگاه‌های دیگر مخالف این سیاستگذاری هستند به نظر من برای کیفیت دادن به رشته‌ها باید تغییر نظر بدهند. درحال حاضر برای ایجاد رشته‌های دکتری باید یک نفر استادتمام، دو نفر دانشیار و سه نفر استادیار وجود داشته باشد تا دوره راه‌اندازی شود. بعضی از دانشگاه‌ها ممکن است این مجوز را گرفته‌ باشند و در طول زمان نتوانستند شرایط خودشان را با استانداردها هماهنگ کنند که به آنها یک سال فرصت داده شده است. اگر نتوانند این شرایط را برقرار کنند، دانشجو گرفتن آنها محدود می‌شود و درحال حاضر هیچ محدودیتی وجود ندارد.

محمود فتوحی رئیس دانشگاه صنعتی‌شریف

پذیرش باید بر مبنای نیاز کشور باشد

برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی چندین نکته ضروری است، اما آن چیزی که به هر حال در پذیرش باید موردتوجه قرار گیرد این است که باید بر مبنای نیاز کشور این پذیرش انجام گیرد، به هر حال پذیرش بیش از حد این دانشجویان وقتی که کشور به آنها نیاز نداشته باشد می‌تواند معضل شود. باید به مقاطع تحصیلی مختلفی که در دانشگاه وجود دارد هم نگاهی بیندازیم و مصلحت کشور را ببینیم که در چه مقاطع تحصیلی نیاز است دانشجو جذب شود. یک زمانی دوره‌های فوق‌دیپلم بسیار کارکرد داشت، اما در شرایط امروزی این دوره‌ها کم‌کم از بین رفته و به کارشناسی تبدیل شده‌اند، اما در سال‌های اخیر این دوره‌ها به کارشناسی‌ارشد و دکتری تغییر وضعیت داده‌اند. بنابراین بیشتر بحث نیاز کشور در وزارت علوم مطرح است، اما به تخصص‌های مختلف هم نیاز داریم؛ به نظر من آمایش سرزمینی می‌تواند در این وضعیت کارساز شود که چقدر به این تخصص‌های مختلف نیاز است. مساله بعدی روش پذیرش دانشجوی دکتری در دانشگاه‌هاست که به اعتقاد من نیاز است تغییر کند، بحث کنکوری که در دکتری برگزار می‌شود و گزینش دانشجو بر مبنای این کنکور صورت می‌گیرد باید تغییر کند و بر مبنای بررسی پرونده و سوابق تحصیلی دانشجو از دوره‌های گذشته باشد تا این امکان وجود داشته باشد که دانشگاه‌ها بهتر بتوانند افراد موردنیاز خود را پذیرش کنند. به‌طور کلی کاهش ظرفیت‌ها مساله‌ای برای فضای آموزش عالی ایجاد نمی‌کند، ما از وزارت علوم و سازمان سنجش می‌خواهیم در پذیرش دانشجویان دکتری دانشگاه به ما تعداد تحمیل نکنند، دانشگاه‌ها باید آن تعدادی را که تشخیص می‌دهند بر مبنای مصاحبه‌ای که شده‌اند و سوابقی که داشته‌اند پذیرش کنند و در این مساله نباید محدودیت داشته باشند.

جبارعلی ذاکری رئیس دانشگاه علم و صنعت

سیاست وزارت علوم محدود کردن دانشگاه نیست، محدود کردن دانشجویان است

سیاستی که وزارت علوم در این مساله اجرا می‌کند به‌درستی اعمال شده است. آموزش عالی نباید در مقطع تحصیلات تکمیلی با حداقل کیفیت‌ها باشد، لذا کیفی‌سازی برنامه‌ها باید الزامی باشد. من اصلا معتقد نیستم که این به معنای محدود کردن دانشگاه‌هاست بلکه این به معنای محدود کردن پذیرش در دانشجویان دکتری است، یعنی محدود کردن پذیرش دوره‌های دکتری که کیفیت پایین‌تری دارند، لذا در دانشگاه‌های سطح یک بعید می‌دانم این مساله، کاهش دانشجو را به همراه داشته باشد.
دانشگاه علم و صنعت در این مساله کاهش ظرفیت نداشته، ما امیدواریم با این سیاست نه‌تنها کاهش پذیرش صوت نگیرد بلکه از توان دانشگاه‌های سطح یک برای تربیت نیروهای موردنیاز کشور استفاده شود. اما برای کیفی‌سازی باید این محدودیت‌ها اعمال شود که ما هم به‌شدت استقبال می‌کنیم. گسترش رشته‌ها مساله دیگری است که وزارت علوم به دنبال کیفی‌ کردن رشته‌ها نیز هست.
برای دانشگاه‌ها سطح یک تا حدی که می‌توانند حداقل ضوابطی را رعایت کنند، گسترش رشته‌ها مانعی ندارد، اما باید انتخاب رشته‌ها بر مبنای نیاز کشور نیز باشد. اگر مساله‌های کشور در دوران تحصیلات تکمیلی حل شوند، حتما برای آنان باید رشته ایجاد شود و ما در این موضوع اگر به‌درستی مسیر را پیش برویم، در توسعه کشور می‌توانیم به‌خوبی حرکت کنیم.

علی‌اکبر شیخی‌فینی رئیس دانشگاه هرمزگان

باید متناسب با شرایط مناطق مختلف این سیاست اعمال شود

به نظر من کاهش گسترش ظرفیت دانشجوی دکتری فی‌النفسه مساله نیست، مساله اصلی وزارت علوم شرایطی است که ما در آن قرار داریم. درحال حاضر سیاست وزارت علوم در این مساله انقباضی است، حالا یا برای حفظ وضع موجود یا کاهش ظرفیت وضع موجود است، در برخی موارد با توجه به سیاستی که در وزارت علوم وجود دارد، عنوان می‌شود نمی‌توانید در تحصیلات تکمیلی و خصوصا رشته‌های دکتری پذیرش یا گسترش جدید داشته باشید، یا اینکه فقط به دانشگاه‌های سطح یک این مجوز داده خواهد شد یا حداقل برخی رشته‌ها را که مجوز پذیرش دانشجو داریم با برخی رشته‌های دیگر که جدید هستند، تعویض کنیم.
ما هم در دانشگاه هرمزگان با این مساله مواجه هستیم، وزارت علوم در ابتدا اعلام نمی‌کند این رشته‌ها را نمی‌دهیم، اما یک مقدار روند سختگیرانه‌تری اعمال می‌شود چون اقتضای شرایط این‌گونه است. با توجه به تفاوت رشته‌ها نمی‌توان آنها را در قاعده‌های کلی توسعه بررسی کرد، چراکه برخی رشته‌ها در بعضی مناطق نسبت به برخی دیگر وضعیت بهتر یا بدتری دارند.
در دانشگاه هرمزگان شرایط متفاوتی وجود دارد، به‌طور مثال با توجه به نیازی که در استان هرمزگان هست پتانسیل‌های زیادی وجود دارد که کم‌کار شده‌اند، مثلا در حوزه نفت و گاز توسعه زیادی در آنجا صورت گرفته است، پالایشگاه‌هایی مثل «ستاره» که بسیار توسعه‌یافته است و نقش عظیمی در استقلال بنزین در کشور داشت، درنتیجه همان گسترش دوره تحصیلات تکمیلی به وجود آمد. اگر ما سیاست کلی را که در ارتباط با محدود‌سازی رشته‌ها وجود دارد اعمال کنیم، مقداری با مشکل مواجه خواهیم شد، به‌طور مثال در همین حوزه نفت و گاز مراکز و موسساتی وجود دارند که با کیفیت خوب نیروی انسانی تربیت نمی‌کنند که اینها خطرآفرین نیز هستند، مثلا یک نیروی انسانی در یکی از این مراکز فارغ‌التحصیل شده، در حالی که حتی آزمایشگاه ندیده است.
در بخش صنعت، ساخت و تولید با توجه به ظرفیتی که در استان هرمزگان از فولاد و آلومینیوم موجود است، نیاز به گسترش وجود دارد، البته استاندارد‌هایی از دانشگاه طلب می‌شود که به نظر ضروری است.
سیاست وزارت علوم به نظر من باید متناسب با منطقه و استان‌ها متفاوت باشد ولی باید در بحث حفظ کیفیت استوار بود و نباید ساده از کنار آن عبور کرد. ما در استان هرمزگان خیلی توسعه آموزش عالی کمی داشته‌ایم، درنهایت باید به‌شکلی که به توسعه آموزش عالی لطمه نخورد، این سیاست را پیش برد و تعادل تناسب را در آن رعایت کرد.

شعار سال ، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار:11 اردیبهشت1398،کدخبر:169572،newspaper.fdn.ir