تحدید دکتری تضعیف تحقیق و توسعه

تحقیق و پژوهش یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه محسوب می‌شود، چراکه موجب افزایش بهره‌وری در بخش‌های اقتصادی کشور خواهد شد، به‌طوری که در هدف ۹ (SDG9) از اهداف توسعه پایدار (SDGs) از دولت خواسته شده صنعتی شدن و نوآوری پایدار را با افزایش هزینه‌های تحقیق و توسعه و افزایش تعداد محققان، ترویج دهد.اما سیاست‌هایی که در سال‌های اخیر وزارت علوم را دربرگرفته، نشان از بی‌توجهی به تحقیق و توسعه و پیشرفت کشور براساس تحقیقات محققان است.

شعار سال :تحقیق و توسعه فعالیتی است خلاقانه که به صورت نظام‌مند و مستمر جهت افزایش دانش بشری در زمینه‌های مختلف صورت می‌پذیرد و از این دانش برای اختراع یا طرح ایده‌های جدید استفاده می‌شود.
تحقیق و پژوهش یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه محسوب می‌شود، چراکه موجب افزایش بهره‌وری در بخش‌های اقتصادی کشور خواهد شد، به‌طوری که در هدف ۹ (SDG9) از اهداف توسعه پایدار (SDGs) از دولت خواسته شده صنعتی شدن و نوآوری پایدار را با افزایش هزینه‌های تحقیق و توسعه و افزایش تعداد محققان، ترویج دهد.
به‌طور خاص در دو شاخص ۱، ۵، ۹ و ۲، ۵، ۹ (نسبت هزینه‌های تحقیق و توسعه و تولید ناخالص داخلی و تعداد محققان در هر میلیون نفر جمعیت) کشور‌ها متعهد شدند تا سال ۲۰۳۰ هزینه‌های تحقیق و توسعه عمومی و خصوصی و همچنین تعداد پژوهشگران خود را افزایش دهند.
موسسه آمار یونسکو (UIS)، برای ارزیابی تعهد کشورها نسبت به اهداف کلیدی SDG، هرساله آمار و اطلاعات مربوط را از کشورها جمع‌آوری می‌کند و نتایج نشان می‌دهد که هزینه‌های تحقیق و توسعه در جهان نزدیک به 7/1 تریلیون دلار رسیده است.
حدود ۱۰ کشور ۸۰ درصد هزینه‌ها را تشکیل می‌دهند. براساس اطلاعات منتشرشده توسط موسسه آمار یونسکو در سال ۲۰۱۵ پنج کشور رژیم اشغالگر قدس (4.27درصد)، جمهوری کره (4.22درصد)، سوئیس (3.37درصد)، ژاپن (3.29درصد) و سوئد (9.27درصد) در میان کشورهای جهان در مقیاس نسبی (نسبت هزینه‌های تحقیق و توسعه به تولید ناخالص داخلی) دارای بالاترین سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه نسبت به GDP هستند، درصورتی‌که در شرایط مطلق یعنی مقایسه کشورها از لحاظ سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه رتبه‌بندی کشور‌ها به‌طور چشمگیری تغییر می‌یابد، در این صورت اقتصاد‌های بزرگ جهان شامل پنج کشور ایالات متحده آمریکا (467)، چین (407)، ژاپن (170)، آلمان (114) و جمهوری کره (76) بالاترین سرمایه‌گذاری را در تحقیق و توسعه داشتند. نمودار 1 جایگاه ایران را در بین کشورهای جهان نشان می‌دهد. همان‌گونه که نمودار 1 نشان می‌دهد، نسبت هزینه‌های تحقیق و توسعه به تولید ناخالص داخلی در ایران در سال ۲۰۱۵، 0.43 بوده است.
کشورهای جهان برای بهبود وضعیت تحقیق و توسعه خود با تمرکز بر دو شاخص مذکور هد‌ف‌گذاری کرده‌اند.
هدف اتحادیه اروپا این است که تا سال 2020 کل سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه خود را به سه درصد از تولید ناخالص داخلی افزایش دهد. همچنانکه نمودار 1 نشان می‌دهد، تا سال 2015 سه کشور به این هدف دست یافته‌اند؛ سوئیس با 3.37درصد، سوئد با 3.27درصد و اتریش با 3.50درصد. اتحادیه آفریقا هدف 1درصد از تولید ناخالص داخلی در زمینه تحقیق و توسعه را قرار داده است که داده‌های موجود در موسسه آمار یونسکو نشان می‌دهد تنها سه کشور آفریقای جنوبی، کنیا و سنگال (حدود 0.8درصد در هر سه کشور) نزدیک به این هدف بوده‌اند. در آمریکای شمالی، ایالات متحده و کانادا به ترتیب 2.74درصد و 1.66درصد از تولید ناخالص داخلی را صرف تحقیق و توسعه کردند. در آمریکای لاتین و کارائیب، برزیل بالاترین میزان سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه 1.28درصد را داشته، سپس آرژانتین 0.63درصد، کاستاریکا 0.57درصد و مکزیک 0.53درصد بوده‌اند. در کشورهای آسیای مرکزی (0.1 تا 0.3درصد)، آسیای شرقی (0.1 تا 4.2درصد) و جنوب و جنوب غرب آسیا (0.1 تا 0.6درصد) بوده است. سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه در اکثر کشورهای عربی کمتر از 0.5 درصد است، به استثنای کشورهای تونس، مصر، مراکش، عربستان سعودی و امارات متحده عربی (از 0.6 تا 1درصد). بخش عمده‌ای از هزینه‌های تحقیق و توسعه مربوط به حقوق و دستمزد کارکنان تحقیق و توسعه )محققان، تکنسین‌ها و کارمندان پشتیبانی در تحقیق و توسعه) است. شاخص «تعداد محققان(معادل تمام‌وقت) در یک میلیون جمعیت» از الگوی مشابه هزینه‌های تحقیق و توسعه پیروی می‌کند، اما تفاوت‌هایی در رتبه بندی کشورها وجود دارد. براساس آمارهای منتشرشده موسسه آمار یونسکو در سال 2015 کشورهای دانمارک (7458)، کره‌جنوبی (7045)، فنلاند (6843)، سوئد (6835) و نروژ (5891) بیشترین سهم تعداد محققان (معادل تمام‌وقت)را در هر میلیون جمعیت کشور داشته‌اند.
در صورتی‌که بررسی کشورها از لحاظ تعداد مطلق محققان نشان می‌دهد چین (1.62 میلیون)، ایالات متحده آمریکا (1.38 میلیون)، ژاپن (0.66 میلیون)، روسیه (0.45 میلیون) و آلمان (0.39 میلیون) دارای بالاترین رتبه هستند. نمودار 2 جایگاه ایران را از لحاظ «تعداد محققان (معادل تما‌م‌وقت) در یک میلیون نفر جمعیت» در بین کشورهای جهان را در سال 2015 نشان می‌دهد. همان‌گونه که نمودار 2 نشان می‌دهد، این شاخص در ایران در سال 2015، برابر 821 بوده است.
در جهان محققان را می‌توان تقریبا فارغ‌التحصیلان تحصیلات تکمیلی دانست که در ایران هم به این صورت است، از آن طرف عمده محققان را دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مقطع دکتری دربر می‌گیرند، چراکه در دوره کارشناسی‌ارشد آنچنان زمانی برای تحقیق و پژوهش وجود ندارد و دانشجو عملا در آن مقطع بیشتر روی داشتن مدرک تکیه می‌کند.
اما سیاست‌هایی که در سال‌های اخیر وزارت علوم را دربرگرفته، نشان از بی‌توجهی به تحقیق و توسعه و پیشرفت کشور براساس تحقیقات محققان است.
برای تایید این ادعا شما می‌توانید گزارش روز گذشته 11 اردیبهشت با تیتر «جدال دولتی‌ها برسر دکتری» را در «فرهیختگان» مرور کنید.
مجتبی شریعتی نیاسر، معاون آموزشی وزیرعلوم این نکته را که «سالانه 100 هزار فارغ‌التحصیل دکتری روانه بازار بیکاری می‌شوند» بیان کرده است و اظهار می‌کند وقتی همه آنها را نمی‌توان عضو هیات‌علمی کرد، چرا باید همچنان دانشجوی دکتری جذب کرد؟
اگر این استدلال معاون آموزشی وزیر علوم را واضح‌تر بیان کنیم، نتیجه یعنی نیمی از دانشگاه‌های کشور تعطیل شود و ظرفیت پذیرش تحصیلات تکمیلی کاهش یابد.
محدودیت‌سازی همیشه بدترین راه‌حلی بوده که در این سال‌ها برای برنامه‌های علمی از آن استفاده شده است. برای گواه این ادعا بررسی کشورهای پیشتاز در عرصه علم و فناوری نشان می‌دهد این کشورها نه‌تنها سیاست‌های محدودیت‌زا را در آموزش عالی دنبال نمی‌کنند، بلکه برای پیشی گرفتن از رقبای خود بر تعداد دانشگاه‌ها و دانشجویان تحصیلات تکمیلی افزوده‌اند. آمریکا که جزء بیشترین کشورهای دارای دانشگاه و دانشجو است، هنگامی که با رشد سیاست افزایش دانشجو در چین در سال 2005 مواجه شد، شیب فعالیت خود را افزایش داد. اما این کشورها با این تعداد از فارغ‌التحصیلان خود چه می‌کنند؟
راه‌حل در اقتصاد وابسته به دانشگاه نهفته است. آلمان با جمعیتی برابر ایران و وسعتی حدود یک‌چهارم کشورمان و بی‌آنکه برخوردار از منابع طبیعی نفت و گاز مثل ایران باشد، اقتصادی 10 برابر ایران دارد، با حدود 40 میلیون شاغل و این نکته‌ای است که متولیان سیاستگذاری به آن توجه نمی‌کنند و به جای آنکه مبتکر رونق اقتصادی وابسته به دانش باشند، به فکر محدودیت در آموزش عالی هستند. این روزها دانشجویان دکتری درگیر انتخاب رشته هستند و با کاهش ظرفیت‌ها از سوی وزارت علوم روبه‌رو شده‌اند و بنابر درخواست مخاطبان گزارش دیگری را در این رابطه منتشر کردیم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان،تاریخ انتشار:12 اردیبهشت1398،کدخبر:142254،www.pishkhaan.net