«صلیب سرخ» چطور در ایران «هلال احمر» شد؟

پیشنهاد «ژان هنری دونان» سوئیسی در سال ۱۸۶۲ میلادی برای امدادرسانی و کمک به مجروحان جنگی با گذر زمان به تشکیل بزرگ‌ترین نهاد بشردوستانه جهان منجر شد. ۱۸ اردیبهشت روز جهانی صلیب سرخ و هلال‌احمر است.

شعارسال: پیشنهاد «ژان هنری دونان» سوئیسی در سال ۱۸۶۲ میلادی برای امدادرسانی و کمک به مجروحان جنگی با گذر زمان به تشکیل بزرگ‌ترین نهاد بشردوستانه جهان منجر شد. ۱۸ اردیبهشت روز جهانی صلیب سرخ و هلال‌احمر است.

هلال‌احمر ایران امروز بیش از ۲ میلیون نفر داوطلب دارد با ۳۵۰ هزار نیروی فعال و ۵۷۰ پایگاه امداد و نجات در سراسر کشور. برای رسیدن به چنین جایگاهی راهی طولانی آمده؛ حوادث و دشواری‌ها را پشت سر گذاشته و تجربه‌ها اندوخته است. هلال‌احمر ایران سابقه‌ای ۹۷ ساله دارد و راه‌اندازی آن به دوره احمدشاه قاجار بازمی‌گردد. یعنی آن روزگاری که دکتر امیرخان امیراعلم پزشک و سیاستمدار معروف، مدیر بهداری استان خراسان بود و پس از زلزله پر تلفات بجنورد جمعیت شیر و خورشید سرخ را تأسیس و نشان آن را در کمیته بین‌المللی صلیب سرخ ثبت رسمی کرد؛ سال ۱۳۰۱ شمسی بود.

ناصرالدین کنوانسیون را پذیرفت!

پس‌ازآنکه در سال ۱۸۶۴ میلادی ۱۲ کشور در کنفرانسی در ژنو سوئیس بی‌طرفی خدمات پزشکی در جنگ‌ها و امنیت پزشکان درصحنه‌های نبرد را محترم شمردند کمیته صلیب سرخ تأسیس شد و به‌مرور کشورهای بیشتری به آن پیوستند. جالب اینکه ناصرالدین‌شاه قاجار در سال ۱۸۷۴ میلادی کنوانسیون صلیب سرخ ژنو را پذیرفت اما تا چند دهه عملاً هیچ اقدامی برای راه‌اندازی تشکیلات این نهاد در ایران انجام نشد. در سال ۱۸۷۶ میلادی نیز دولت عثمانی به‌جای صلیب از نماد هلال استفاده کرد و این نشان بعدها توسط اغلب کشورهای اسلامی پذیرفته شد.

محمدحسن میرزا؛ رئیس افتخاری!

راه‌اندازی هلال‌احمر ایران در سال ۱۳۰۱ شمسی طبق اساسنامه‌ای در ۱۰ فصل و ۶۰ ماده صورت گرفت و ریاست افتخاری این نهاد با محمدحسن میرزای ولیعهد بود. نخستین فعالیت‌های جمعیت برای امدادرسانی نیز در زلزله‌ها اتفاق افتاد ازجمله در زلزله شیروان در سال ۱۳۰۸. در آن دوره تا چند دهه، بخش عمده عضوگیری فقط از میان کارمندان ادارات بود. این روند تا دوره پهلوی دوم هم ادامه داشت.

رنگ و روغن و ظاهرسازی!

به دلیل فعالیت‌های عام‌المنفعه و کمک‌های بهداشتی و درمانی، شیر و خورشید سرخ را می‌توان اولین نهاد خیریه رسمی و مدرن در ایران دانست. از سال ۱۳۲۵ شمس پهلوی رئیس این نهاد بود و مشکلات هم زیاد داشت! اسدالله علم وزیر دربار پهلوی در خاطراتش به این موضوع اشاره می‌کند که چشم‌پزشکان آمریکایی حاضر نبودند به بیمارستان شیر و خورشید سرخ بیایند چون «آمادگی کار دقیق و حسابی ندارد» و بعد اضافه می‌کند: «نمی‌توانم به والاحضرت شاهدخت شمس پهلوی رئیس جمعیت شیر و خورشید سرخ حالی کنم که قربان، همه کار با رنگ و روغن و ظاهرسازی درست نمی‌شود، کار باید مایه و پایه داشته باشد.»

اساسنامه و تشکیلات جدید

پس از پیروزی انقلاب اسلامی با انتقال ۲۲۴ بیمارستان و ۱۷۳ درمانگاه و مرکز اورژانس هلال‌احمر به همراه مراکز آموزش پرستاری و بهیاری و... به وزارت بهداری و بهزیستی فعالیت این نهاد دگرگون شد. در سال ۱۳۵۹ نیز اساسنامه جدید جمعیت تصویب شد تا فعالیت‌های هلال‌احمر به روال عادی بازگردد و به‌جای اینکه نهادی دولتی باشد جمعیتی مردمی متشکل از داوطلبان باشد. علاوه بر آن فعالیت هلال‌احمر به سراسر کشور و حتی شهرهای دورافتاده گسترش یافت. در سال‌های دفاع مقدس هلال‌احمر نقشی چشمگیر در رسیدگی به مجروحان جنگی و همچنین ارائه خدمات درمانی و بهداشتی در مناطق جنگ‌زده ایفا کرد.

مأموریت‌های درون و برون‌مرزی

پس از دوران جنگ تحمیلی فرصتی دوباره برای بازسازی و نوسازی امکانات هلال‌احمر مهیا شد. هلال‌احمر آهسته و پیوسته پیش رفت و از طریق افزایش امکانات و آموزش و سازمان‌دهی سراسری به نهادی بزرگ و مؤثر در ایران تبدیل شد. حالا این نهاد داوطلبانه، سازمان‌های زیرمجموعه ازجمله سازمان امداد و نجات، جوانان و تدارکات پزشکی دارد و حوزه فعالیت آن گستره وسیعی از عملیات نجات گرفته تا ترابری، پزشکی، مدیریت بحران، ایمنی، بهداشت و... را شامل می شود.

طی ۳ دهه اخیر هلال‌احمر در مهم‌ترین حوادث طبیعی ایران ازجمله زلزله رودبار و منجیل در سال ۶۹، زلزله بم در سال ۸۲، زلزله اهر و ورزقان در سال ۹۱ و زلزله کرمانشاه در سال ۹۶ به عملیات امداد و نجات گسترده پرداخت. در یک دهه اخیر نیز در برخی از مهم‌ترین حوادث طبیعی در سراسر جهان به امدادرسانی پرداخته است؛ ازجمله سیل پاکستان در ۲۰۱۰ میلادی که به تخریب بیش از یک‌میلیون خانه و بی‌خانمانی بیش از ۲۰ میلیون نفر منجر شد و همچنین سونامی ژاپن و قحطی شاخ آفریقا در سال ۲۰۱۱.

مأموریت بزرگ

بزرگ‌ترین مأموریت هلال‌احمر ایران در حادثه سیل امسال رقم خورد. ۲۳ هزار نیروی داوطلب در ۳۸۰۰ شهر و روستا و محور کوهستانی به امدادرسانی به بیش از ۶۳۰ هزار نفر پرداختند. در این عملیات بیش از ۸ هزار نفر از سیل نجات یافتند. اسکان اضطراری ۳۰۶ هزار نفر، تخلیه آب حدود ۸ هزار منزل و انتقال هوایی حدود ۸۰۰ تن اقلام ضروری و امدادی به همراه توزیع هزاران بسته بهداشتی و غذایی در استان‌های سیل‌زده بخشی از مأموریت بزرگ هلال‌احمر ایران بود.