شعار سال: کتاب‏‌هایی که رشدیه برای تدریس در دبستان‏‌های خود تألیف کرده، گنجینه‌ای باارزش از اطلاعات و مهارت‏‌های آموزشی در قلمرو «کتاب درسی‌‏نویسی» را پیش ‌روی پژوهشگران قرار می‌‏دهد که بی‌شک در فرایند توسعه پایدار آموزش و پرورش ایران، بسیار مفید خواهد بود. عصر دیروز و به بهانه تجلیل، بزرگداشت و مرور فعالیت‌های بنیادین این چهره فرهنگی نشست «شب رشدیه» در کانون زبان پارسی باغ موقوفات دکتر محمود افشار برگزار شد و چهره‌هایی چون مقصود فراستخواه، ناصر تکمیل همایون، محمد بقایی شیره جینی، بهدخت رشدیه، رحیم روحبخش و احمد عزتی‌پرور درباره نقش و جایگاه میرزا حسن رشدیه سخنرانی کردند.

در این مراسم سید مصطفی محقق داماد در ابتدای سخنرانی خود درباره میرزاحسن خان رشدیه گفت: مردم ایران باستان به پیروی از پیامبر خود زرتشت، اخلاق و مهارت‌های سودمند را به فرزندان خود در آتشکده‌ها آموزش می‌دادند و موبدان به عنوان معلم، علوم دینی را به آن‌ها تدریس می‌کردند اما گرایش به آموزش در ایران، با ورود اسلام شکوفا شد. چرا که پیامبر اکرم به آموزش، تأکید بسیاری داشتند. محقق داماد تأکید کرد پیامبر اکرم در جنگ بدر، آن‌دسته از اسیران جنگی را که از سواد برخوردار بودند برای آموزش مسلمانان به ‌کار گرفتند که در واقع این کار مزد آزادی‌شان بود. اواخر قرن پنجم یک مدرسه در بغداد تأسیس شد و همزمان در نیشابور نیز مدرسه‌ای به نام نظامیه توسط خواجه نظام الملک تأسیس می‌شود که غزالی، خیام، انوری، عطار در آن تدریس می‌کردند. آنچه در این مراکز آموزش داده می‌شد آموزش عالی بود و نه ابتدایی و آموزش ابتدایی به همان مکتب‌خانه‌های قدیم واگذار شده بود. در واقع تا دوره قاجار مدرسه جدید وجود نداشت. محقق داماد در ادامه افزود: در دوره قاجار دو شخصیت بزرگ در آموزش و پرورش حق بسیاری بر گردن ایران‌ها داشتند. یکی امیرکبیر بود که بسیار دغدغه تعلیم و تربیت داشت و دردمند جهل مردم بود و دیگری میرزا حسن خان رشدیه بود. اولین کسی که بچه‌ها را از مکتب‌خانه بیرون آورد میرزاحسن خان رشدیه بود که سال 1254 هجری در ارومیه نخستین مدرسه را تأسیس و سال بعد در تبریز هم مدرسه دیگری را بنیان نهاد اما جریان جهل مقدس علیه او قیام کرد و باعث شد تمام این مدارس ویران شوند. او به قم می‌آید و آیت الله عبدالکریم حایری یزدی پذیرای او می‌شود و مدرسه‌ای در این شهر تأسیس می‌کند. امروز همچنان شاهد هستیم که در کشور ما، که دانشگاه‌های بسیاری را در خود جای داده و فارغ‌التحصیل‌های بسیاری دارد، همچنان به نظام آموزش عالی اهمیت داده می‌شود تا آموزش و پرورش.

در بخش دیگری از این مراسم بهدخت رشدیه، نوه حسن رشدیه، که خود از پژوهشگران تاریخ اجتماعی ایران است، گفت: دغدغه من نه فقط رشدیه، که رشدیه‌ها هستند. کسانی که ریشه‌ها را ساختند اما ما از آنها غافل هستیم و عملاً آنها را نمی‌شناسیم. قصد من در این حوزه الگوسازی‌ است. او در ادامه سخنرانی خود افزود: بسیاری از اسناد در خانه‌ها نگهداری می‌شوند و پژوهشگران ما، معمولاً در پژوهش‌های خود به کتابخانه‌ها مراجعه می‌کنند و این در حالی است که کتابخانه‌های ما از بسیاری اسناد بی‌بهره‌اند و همین باعث تکرار در پژوهش‌ها می‌شوند. از این رو در تلاشی پانزده ساله کوشیده‌ام تا اسناد مربوط به میرزا حسن خان رشدیه را از خانه‌ها و از میان مردم جمع‌‌آوری کنم و در این راستا به نکات شایان توجهی برخورده‌ام. نخست آن‌که رشدیه علاوه بر آموزش، در آموزش دختران نیز تأکید داشت تا آنجا که دو دختر خود مهین‌بانو و شهناز را با لباس پسرانه، به مدرسه می‌فرستاد. به این دلیل که در آن دوران آموزش به دختران مرسوم نبود. همچنین اسنادی موجود است که نشان می‌دهد کسانی که نخستین مدارس دخترانه را تأسیس کرده‌اند با رشدیه رابطه نزدیکی داشته‌اند و به نظر می‌رسد به تشویق او به این کار همت گمارده‌اند. او می‌کوشید تا آموزش را در سطح جامعه ایجاد کند و در این راستا، در مدارس مهارت‌ها را آموزش می‌داد.

ناصر تکمیل همایون که به تازگی کتاب «مکتب‌خانه‌ها در ایران» را منتشر کرده طی سخنرانی خود کوشید تا بر نقش رشدیه در تأسیس مدارس نوین در ایران، متمرکز شود. او گفت: در درس تاریخ فرهنگ ایران با رشدیه آشنا شدم. بعد از سقوط صفویه، و پس از درگذشت شاه عباس، نهاد آموزش و پرورش در ایران به زوال رفت و ما چیزی حدود صد سال نهادی به این نام نداشتیم. در دوره قاجاریه نیز به هیچ عنوان مدرنیزاسیون و مدرنیته در ایران نجوشید و تلاش‌ها بیشتر بر ظواهر تأکید داشت. به همین دلیل علی‌رغم تلاش‌های بسیاری همچون امیرکبیر که دارالفنون را تأسیس کرد عمیقاً به شکل‌گیری مدرنیته در آن دوران منجر نشد. وقتی رشدیه در ایروان مدرسه تأسیس کرده بود و توسط ناصر‌الدین شاه به ایران دعوت شد هم وقتی به ایران رسید پشت دروازه شهرها ماند. چرا که جهل مقدس پیوسته ناصرالدین شاه را نسبت به آگاهی مردم و آموزش به آنها بدبین کرده بود و همین باعث می‌شد رشدیه علی‌رغم تلاش‌هایش با ممانعت‌های بسیار روبه‌رو شود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران ، تاریخ انتشار 1خرداد98، کد خبر: 512164، www.iran-newspaper.com